ضعف صنایع تبدیلی و تکمیلیِ بخش کشاورزی، پاشنه آشیل رونق تولید در فارس است.
چند خوشه دیگر از تاکستان هایش را که می‌چیند دست از کار می‌کشد. عرقی که از فرط خستگیِ کار در زیر آفتاب داغ تابستان بر چین‌های پیشانی اش نشسته پاک می‌کند. از کوزه سفالی که زیر بوته‌های انگور گذاشته جرعه‌ای آب سر می‌کشد و می‌گوید: بوانات قطب انگور استان است، اما باغداران مجبورند به دلیل نبود سردخانه و کارخانه‌ای که انگورهایشان را خریداری و فرآوری کنند از ترس ضایع شدن محصولاتشان، آن‌ها را به قیمت ناچیز به واسطه‌ها بفروشند و دست از پا درازتر به خانه هایشان برگردند.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ مرکز فارس، هر سال از حدود ۴ هزار هکتار از تاکستان‌های بوانات ۲۵ تن انگور برداشت می‌شود.
به گفته مجید رضا پاکاری مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان فارس، این استان ۱۴ درصد سطح زیر کشت و ۱۵ درصد تولیدات باغی کشور را به خود اختصاص داده که سهم تاکستان‌ها در این میان چشمگیر است و فارس با تولید ۱۹ درصد انگور کشور مقام نخست تولید این محصول را دارد. اما با وجود این مزیت‌ها، در نبودِ زیر ساخت‌های صنایع تبدیلی، واسطه‌ها با خرید این محصول سود سرشاری را کسب می‌کنند و تاکداران ناراضی از این وضع، چاره‌ی کار را در راه اندازی کارخانه‌ای برای فرآوری و ارزش افزوده محصولاتشان می‌بینند.
توسعه صنایع تبدیلی، حلقه مفقوده کشاورزی فارس
کشاورزی از مولفه‌های مهم اقتصادی و تامین امنیت غذایی از مهمترین اولویت‌های هر کشور است به همین دلیل موضوع افزایشِ تولید، بهره وری و حمایت از تولیدات داخلی در بخش کشاورزی از شاخص‌های پایه در تصمیم سازی‌های کلان به شمار می‌رود.
در این میان، فارس همواره از استان‌های پیشگام در حوزه کشاورزی بوده است. آمار‌ها نشان می‌دهد این استان با تولید سالانه بیش از ۱۰ میلیون تن محصول زراعی، باغی، دامی و شیلاتی سهم ۱۰ درصدی را در توسعه پایدار امنیت غذایی کشور به خود اختصاص داده است.
اما در حالی که اقتصاد فارس بر پایه کشاورزی است و ۲۰ درصد از اشتغال استان را به خود اختصاص داده، خشکسالی و کم آبی به اقتصاد فارس لطمات جبران ناپذیری وارد کرده است. آمار‌ها نشان می‌دهد سهم خشکسالی در خسارت به کشاورزان و باغداران ۷۰ درصد بوده است.
کارشناسان معتقدند به دلیل کمبود آب امکان افزایش تولید و حتی حفظ تولید قبلی در فارس نیست و به نظر می‌رسد مهمترین عاملی که می‌تواند آسیب پذیری محصولات کشاورزی را کاهش و ارزش افزوده و بهره وری از منابع را افزایش دهد، ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی است.
با وجود این که آمار‌ها نشان می‌دهد فارس رتبه دوم از نظر ایجاد ظرفیت فرآوری و جذب ماده خام محصولات کشاورزی را در کشور دارد از نظر توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی جایگاه مناسبی ندارد و تنها حدود ۴ و نیم میلیون تن از تولیدات کشاورزی فارس فرآوری می‌شود.
مهدی صادقی مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی فارس نامتوازن بودن روند توسعه صنایع تبدیلی در فارس را از عوامل اصلی جایگاه نه چندان مطلوب فارس در این حوزه ذکر می‌کند و می‌گوید کفه توسعه صنایع تبدیلی استان به سمت صنایع زراعی و دامی سنگینی می‌کند، اما در بخش صنایع باغی رشدی نداشته ایم. به طور مثال از نظر صنایع برنج کوبی و خوراک دام به مرحله اشباع رسیده ایم، اما از نظر صنایع فرآوری انگور در حد صفریم. این در حالی است که در تولید انگور مقام نخست کشور را داریم. یا از نظر صنایع بسته بندیِ مرکبات رشد خوبی داشته ایم، اما از داشتن واحد فرآوری این محصولات از جمله تولید آبمیوه زیر نظر جهاد کشاورزی محروم هستیم این در حالی است که فارس دومین تولیدکننده مرکبات در کشور است.
وقتی از او علت این وضع را جویا می‌شوم مهمترین دلیل را اصرار سرمایه گذار ذکر می‌کند. با تعجب می‌پرسم اصرار سرمایه گذار؟ می‌گوید بله. بر اساس قانون ما نمی‌توانیم مانع سرمایه گذاری شویم که تاکید بر راه اندازی به طور مثال برنج کوبی دارد در حالی که در این صنعت به اشباع رسیده ایم؛ یا او را مجبور به سرمایه گذاری در بخش فرآوری انگور کنیم در حالی که در این بخش بسیار محرومییم. می‌پرسم پس چاره‌ی کار چیست؟ می‌گوید اجرای طرح "سند توسعه صنایع تبدیلی"در فارس.
رونق اقتصادی با توسعه صنایع تبدیلی
فقدان یا کمبود شدید واحد‌های فراوری برای محصولاتی، چون انگور، گردو، گیاهان دارویی و مرکبات که فارس در آن‌ها حرفی برای گفتن دارد هزینه‌های سنگینی بر دوش اقتصاد فارس که بر پایه کشاورزی می‌چرخد بر جای گذاشته است.
در حالی که سید عبدالرسول موسوی معاون جهاد کشاورزی شهرستان بوانات از نبود هیچ نوع واحد تبدیلی در این شهرستان نگران است. بهزاد هوشیار مدیر جهاد کشاورزی پاسارگاد از وجود ۲۰ واحد صنایع تبدیلی فعال با فرآوری یکصد هزار تن محصول صیفی و سبزی در این شهرستان خبر می‌دهد.
چنین توسعه نامتوازنی سرانجام در سال ۹۷ کارشناسان جهاد کشاورزی را بر آن داشت به تهیه سندی برای توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی در فارس اقدام کنند. طرحی که به گفته رییس جهاد کشاورزی فارس به عنوان الگویی برای توسعه صنایع تبدیلی از سوی وزارت جهاد کشاورزی به دیگر استانها معرفی شده است.
محمد مهدی قاسمی می‌گوید این سند که قرار است تا ۱۳ سال آینده باعث رشد متوازن صنایع تبدیلی و غذایی در فارس شود با هدف بالا رفتن میزان صادرات، افزایش ارزش افزوده، ایجاد اشتغال پایدار، کاهش ضایعات و کوتاه شدن دست واسطه‌ها در بخش کشاورزی، همه شهرستان‌های فارس را پوشش می‌دهد.
رییس جهاد کشاورزی فارس درباره این سند توضیح می‌دهد در این طرح به تفکیک هر شهرستان، به میزان تولید بخش کشاورزی، تعداد واحد صنعتی که قرار است ایجاد شود، نیاز استان به محصولات تولیدی و نیز نحوه برنامه ارایه شده توجه شده است.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی جهاد کشاورزی فارس نیز می‌گوید بر اساس این سند مدیران جهاد کشاورزی در همه شهرستان‌ها ملزم شده اند سرمایه گذاران را به سمت اولویت‌ها و نیاز‌ها که در سند مشخص شده مثل واحد فرآوری انگور تشویق کنند که برای اجرای بهتر این سند ارزیابی مدیران هم بر همین مبنا صورت می‌گیرد. وی نتایج اجرای سند را در ۴ ماهه نخست امسال بسیار خوب ارزیابی می‌کند و می‌گوید در همین مدتِ کم، ۱۸ موافقت اصولی صادر شده که ۴ مورد با جواز تاسیس، معرفی به بانک و تخصیص تسهیلات به سرمایه گذار همراه بوده است.
مهدی صادقی تصریح می‌کند در سند توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی در استان خلاء‌های صنعتی در هر منطقه در نظر گرفته شده که بر این اساس، هزار و ۳۸۹ محصول کد گذاری و در قالب ۳۰ گروه تقسیم بندی شده است تا سرمایه گذار با توجه به نیاز‌ها اقدام کند. سپس تاکید می‌کند برای رفع خلاء‌ها و توسعه هر چه بهتر و بیشتر صنایع تبدیلی در استان با هماهنگی دستگاه‌های متولی مثل استانداری موافقت اصولی برای اجرای حدود ۶۰ طرح اولویت دار در شهرستان‌های استان کسب شده که در صورت ورود هر سرمایه گذار برای اجرای این طرح‌ها در اسرع وقت جواز تاسیس صادر می‌شود.
از او می‌پرسم در این سند برای سرمایه گذاری که بر ایجاد واحدی که در استان اشباع شده اصرار کند موردی لحاظ شده؟ سند را ورق می‌زند و می‌گوید سوال خوبی پرسیدی بله لحاظ شده. ما سرمایه گذار را مجبور به کاری نمی‌کنیم، ولی وامی برای او در نظر نمی‌گیریم و تنها برایش مجوز صادر می‌کنیم، زیرا وام‌ها و تسهیلات را برای اولویت‌های صنعتی استان در نظر گرفته ایم.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی جهاد کشاورزی فارس ابراز امیدواری می‌کند با ایجاد واحد‌های صنعتی در زمینه‌های مغفول مانده، پنجره تازه‌ای به سمت اشتغال زایی گسترده در بخش کشاورزی استان باز می شود.
در استان فارس ۷۱۱ واحد صنایع تبدیلی دارای پروانه بهره برداری از سازمان جهاد کشاورزی فارس در بخش‌های زراعی، باغی و دامی با اشتغال زایی دایم ۹ هزار و ۶۲۷ نفر فعال هستند که بیش از ۵۵۰ تن ضایعات را در این بخش‌ها کاهش داده است.
رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی شیراز نیز صنایع تبدیلی را حلقه چهارم بخش کشاورزی ذکر می کند و می‌گوید باید از صنایع تبدیلی به دلیل ارزش افزوده و اشتغال‌زایی فراوان حمایت ویژه کرد.
جمال رازقی جهرمی ازنوع نگاه به صنایع تبدیلی انتقاد می‌کند و می‌گوید چرا از صنایع تبدیلی مانند صنایع خودروسازی، الکترونیک، شیمیایی و پتروشیمی‌ها، مالیات و عوارض گرفته می‌شود.
وی ادامه می‌دهد با توجه به معاف بودن بخش کشاورزی از مالیات بر ارزش افزوده، سال‌هاست که موضوع خارج شدن صنایع تبدیلی و فرآورده‌های کشاورزی از مالیات بر ارزش افزوده نیز از سوی بخش خصوصی مطرح می‌شود که نکته قابل‌تأملی است.
صنایع تبدیلی پنجره‌ای رو به بازار جهانی
کارشناسان معتقدند پیوند بین بخش صنعت و کشاورزی از نقاط قوت کشور‌های توسعه یافته است، این در حالی است که گذار از کشاورزی سنتی به اقتصادی پویا در کشور‌های در حال توسعه ارتباط متقابل بین کشاورزی و صنعت را طلب می‌کند و از اهداف کلیدی توسعه اقتصادی محسوب می‌شود.
با توجه به این مهم به نظر می‌رسد توجه روز افزون به توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلیِ بخش کشاورزی که از یک طرف با ایجاد اشتغال پایدار به کاهش مهاجرت روستاییان کمک شایانی می‌کند و از طرف دیگر با کاهش ضایعات بر ارزش افزوده و توسعه صادرات تاثیر به سزایی می‌گذارد؛ در نگاه کلان می‌تواند خلا ء‌های حوزه کشاورزی را پرکند و حضور ایران به ویژه استان فارس را در بازار‌های بین المللی پر رنگ نماید.
*** گزارش از سیده نصرت شجاعی