استان یزد با داشتن حدود چهل هزار بافنده و تولید سالیانه بیش از ۲۰۰ هزار متر مربع فرش دستباف و تابلو فرش جزء ده استان برتر کشور است که در صنعت فرش حرف‌هایی برای گفتن دارد.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما ،مرکز یزد ، سلامت بافندگان یزدی در بافت فرش‌ها و ثبت فرش دستباف یزد در سازمان وایپو wipo (سازمان مالکیت معنوی) لزوم توجه به صنعت فرش دستباف و کسانی که سرپنجه‌های آنان با تار و پود این هنر صنعت گره خورده را دو چندان کرده است.
در مورد سازمان wipo بیشتر بدانیم!
وایپو با امضای توافقنامه‌ای در استکهلم در سال ۱۹۶۷ «برای تشویق آثار خلاقانه در راستای حمایت از مالکیت معنوی در جهان» تأسیس شد. وایپو هم‌اکنون ۱۸۹ کشور عضو دارد و ۲۴ معاهده بین‌المللی را مدیریت می‌کند و مقر آن در ژنو، سوئیس قرار دارد.
براساس ماده ۳ کنوانسیون استکهلم اهداف این سازمان عبارتند از: ارتقاء حمایت از دارایی فکری در جهان از طریق همکاری‌های متقابل دولت‌ها و WIPO با سازمان‌های مشابه بین‌المللی و ایجاد هماهنگی و حصول اطمینان از همکاری‌های اجرایی اتحادیه‌های پاریس و برن.
فرش دستباف یزدی ....
نقشه‌های اصیل فرش یزد به نامهای هراتی، گل و ماهی، سردار جنگی، کرمانی واحمد محمد آبادی ونقوش مشابه بوده و ۷۵ درصد فرش استان از خامه پشم و ۲۵ درصد از خامه کرک بافته می‌شود. البته شکوفه، موژان و بهار از نقشه‌هایی است که بافندگان یزدی برای بافت آن در زمینه‌های کرم، لاکی و سورمه‌ای رغبت نشان می‌دهند.
در استان یزد ۱۰ تشکل فرش روستایی در ده شهرستان استان در قالب تعاونی فرش دستباف مشغول فعالیت هستند، البته یک اتحادیه نیز در استان وجود دارد.
تاکنون بالغ بر ۱۳۰ مجوز کارگاهی صادر شده است که ۶۷ کارگاه آن بصورت متمرکز و غیر متمرکز فعالیت می‌کنند و دراستان یزد در سه تا چهار واحد نیز طراحان مشغول طراحی نقشه فرش هستند.
سوار بر قالی رونقی که رونق نیست..
در سالی که باعنوان رونق تولید نامگذاری شده و صنعت بافت فرش بدلیل قرارگیری در دسته مشاغل خانگی و درآمدزایی برای خانوار‌ها می‌تواند حائز اهمیت باشد به سراغ نبی زاده مدیر وقت اداره فرش صنعت معدن وتجارت استان یزد رفتیم تا اطلاعات بیشتری در خصوص این هنرصنعت به دست آوریم.
نبی زاده با اشاره به اینکه در حال حاضر بدلیل کاهش صادرات صنایع دستی استان یزد، فرش دستباف یزد در بازار‌های داخلی به فروش می‌رسد، می‌گوید:در سال ۱۳۹۷ بالغ بر هفت و نیم میلیارد تومان تسهیلات مشاغل خانگی با رویکرد عمدتا فرش دستباف (کارگاهی و خانگی) پرداخت شد. اما در سه ماه نخست سال ۱۳۹۸ مجوز تاسیس ۱۰ کارگاه داده شده، ولی هنوز اعتبارات ابلاغ نشده است.
وی با ابراز نگرانی می‌گوید: نمی‌دانم چرا تا الان که پنج ماه از سال جدید می‌گذرد همچنان اعتبارات ابلاغ نشده است.
علاقه به موضوع فرش موجب می‌شود تا به چند فرش فروشی سری بزنم در چند مغازه خریدارانی از استان‌های همجوار یزد بویژه اصفهان و اراک دیدم وبا آن‌ها به صحبت نشستم.
امیری اهل اصفهان است و می‌گوید فرش یزد را به دلیل نقش و بافت منسجمش دوست دارم و دراین سفر به دنبال خرید دوتخته فرش ۳*۳ هستم هرچند که قیمت آن نسبت به فرش کارخانه‌ای چند برابر است، ولی اصالت و اینکه این فرش با گذشت سال‌ها همچنان ارزش افزوده خود را حفظ می‌کند برایم نوعی سرمایه گذاری و قابل قبول است.
کرمی دیگر خریدار در این مغازه که اهل اراک است می‌گوید در سال‌های گذشته نیز فرش دستباف یزد را خریداری کرده و حالا بازهم بدنبال خرید فرش دستباف از یزد است وی نقشه خاص و اینکه خطا‌های رایجی مانند جفتی بافی یا رنگ اشتباه بافی که در بافت برخی از فرش‌های دستباف است در فرش دستباف یزد کمتر است را از دلایل خرید مجدد خود از یزد عنوان می‌کند.
در گوشه‌ای از مغازه تعدادی از فرش‌های دستباف که از کارگاه‌ها به اصطلاح فرش بافان برای پرداخت یا روکارگیری جمع آوری شده بود نظرم را جلب کرد. در لمس فرش انگار به دنیای دیگری می‌روی، دنیایی که در آن می‌شود اصالت و طرح ورنگی که در فرش‌های کارخانه‌ای با نخ‌های چینی که بعضا حتی حساسیت زا است را به یادآورد.
به یاد صحبت‌های یک بافنده افتادم که می‌گفت: داری کوچک در گوشه اتاق خوابم برپا کرده ام تا در هنگام خواب با بافت چند رج و غرق شدن در نقشه‌های آن از نگرانی‌های روزمره ام رها شوم و خوابی آسوده کنم. به راستی وقتی غرق در بافت می‌شوی حس بینایی و لامسه و قوه تشخیص باهم می‌شود تا گل‌های پشت دار یکی یکی کامل شود و زیبایی تابلویی که در پشت فرش است را دوچندان کند.
دهقان از کارشناسان فرش یزدی در مورد نوع فرش‌های بازار پسند می‌گوید:فرش دستباف یزد عمدتا از نوع درشت بافت است، ولی اکنون باتوجه به اینکه رغبت بازار به سمت بافت ریز رفته تولید کنندگان یزدی با قبول ریسک پذیری به سمت بافت ریز در رج شمار ۳۰ وحتی ۴۰ و ۵۰ رفته اند.
کارگاه‌های قالیبافی شغلی با درآمد خوب
علی رغم گذشته که در هر خانه در یزد دار قالی بر پا بود مدتی بود که دار‌ها جمع شده بود و حالا در دوتا سه سال اخیر کارگاه‌هایی در اکثر نقاط یزد رواج یافته اند. کارگاه‌هایی که در آگهی‌های تجاری از آن‌ها بعنوان منبعی برای دریافت مزد عالی یاد می‌شود و می‌گویند هرکس می‌خواهد منبع درآمدی خوب داشته باشد به آن‌ها مراجعه کند.
کارگاه‌هایی که گفته می‌شود هم مزد عالی می‌دهند و هم بیمه قالی بافی روی شاخشان است. بیمه قالی بافی که در آن کلیه بافندگان قالی، قالیچه، گلیم و زیلوی خانگی بدون کارفرما که با استفاده از دستگاه بافندگی فعال (در حالت بافت) در واحد مسکونی خود مشغول به کار بافت هستند می‌توانند خود را به‌صورت اختیاری در برابر حمایت‌های بازنشستگی، از کارافتادگی و فوت بیمه کنند. به یکی از این کارگاه‌ها سری زدم.
سمیه خانم یکی ازبافندگان این کارگاه است سنی در حدود ۳۵ تا ۳۷ سال داردکه با جدیت پنجه در تار و پور دار قالی خود انداخته و به همراه صحبت کردن سعی در پر کردن تار‌هایی دارد که رج امروزش را برای کسب روزی حلال کامل می‌کند.
وی می‌گوید بستگی به اینکه در چند ساعت چند رج را کامل کند ماهیانه در آمدی بین ۵۰۰ تا یک میلیون تومان دارد البته این درآمد باتوجه به سرعت در بافت، مهارت نقشه خوانی و نقوش بافت فرق می‌کند.
به سراغ فاطمه خانم یکی دیگر از بافندگان می‌روم دست‌های که بی مهابا وخیلی سریع بدنبال پر کردن رج‌های قالی است وی که پنجاه سالی سن دارد می‌گوید از کودکی قالی باف بودم، ولی در گذشته مزد‌ها کفاف زحمتمان را نمی‌دادولی حالا بهتر شده است البته بیمه هم به ما تعلق گرفته است.
لیلا خانم بافنده دیگری است که می‌گوید بیمه تعلق گرفته، ولی قوانین دست وپا گیری نیز در این میان وجود دارد که برای مثال من که ساکن در آپارتمان هستم و قادر به داشتن قالی نیستم در بازدید‌های میان دوره‌ای کارشناسان که برای تمدید بیمه به آن نیاز دارم دچار مشکل می‌شوم من سال‌های جوانی ام را به بافت قالی سپری کرده ام و حالا دچار ساییدگی‌هایی در پشت دو کتف و گردن شده ام و حالا که باید از مزایای هنرم بهره ببرم قوانین دست وپا گیر برایم مشکل ساز شده است.
ربابه خانم با بیان اینکه نزدیک به ۱۵ سال است که حق بیمه قالی بافی را پرداخت کرده‌ام گفت: زمانی که برای بازنشستگی قالی بافی حضور پیدا کردم تا بتوانم کارهایم را پیگیری کنم به من گفتند که شما مشمول بازنشستگی قالی بافی زیر سن ۵۵ سال نیستید.
وی ادامه داد: آن‌ها گفتند که شما باید تا سن ۵۵ سالگی حق بیمه قالی بافی خود را پرداخت کنید تا بتوانیم شما بازنشسته کرده و از حقوق آن استفاده کنید.
این قالی باف خانگی با اشاره به اینکه به واسطه قالی بافی در طول این ۱۵ سال مشکلاتی مانند ساییدگی‌های کتف و مهره‌های گردن برایش پیش آمده که حتی دکتر هم من را از کار کردن منع کرده است خاطرنشان کرد: هر زمان که برای بازدید از قالی به منزل ما مراجعه می‌کنند متذکر می‌شوند که اگر فعالیت شما قطع شود، بیمه شما نیز قطع خواهد شد.
وی اضافه کرد: وقتی کسی سال‌ها در قالی بافی فعالیت داشته، ولی مشکلات جسمانی برایش به وجود آمده و نمی‌تواند به کارش ادامه دهد، چه کاری باید انجام دهد و چرا حمایتی از قالی بافان خانگی صورت نمی‌گیرد؟
نبی زاده در باره مشکلات فرش دستباف استان یزد هم گفت: تکمیل سقف بیمه شدگان استان با وجود تعداد زیاد متقاضی، رکود بازار و کاهش صادرات و عدم نقدینگی مهمترین مشکلات این حوزه است.
اعتباراتی که نیامده در راه ماند
به سراغ نبی زاده مدیر اداره فرش صنعت معدن وتجارت استان رفتم وی در مورد بیمه قالیبافان گفت:۱۸ هزار بیمه شده قالی بافی در استان داریم که ۳۲۰۰ نفر نیز قطع بیمه شده اند این افراد جزء کسانی بوده اند که در بازدید‌ها مشخص شده یا شغل دیگری داشته اند و یا حق بیمه خود را دیر پرداخت کرده اند.
البته در سال ۹۸ نیز، چون سقف اعتبارات تکمیل شده است، از ابتدای امسال و بنا به قول "فرشته دست پاک رئیس مرکز ملی فرش ایران:با تخصیص اعتبار در سال ۹۸ حدود ۸۰۰ هزار نفر در کل کشور بیمه قالیبافی خواهند شد" امیدواریم با این اعتبار شاهد بیمه شدن سایر بافندگان نیز باشیم.
وی می‌گوید البته با صندوق بیمه روستائیان و عشایر نیز تفاهم نامهای امضا کرده ایم تا در صورت اینکه بافنده‌ای نتوانست دیگر در عضویت بیمه باشد در قالب تفاهم نامه و انتقال سوابق همچنان از مزایای بیمه‌ای مانند سابقه و دفترچه درمانی بهره‌مند شوند.
رغبت بیشتر بازار داخلی و خارجی برای خرید فرش یزد
نبی زاده می‌گوید فرش دستباف بحق هم هنر است و هم شغل چرا که در سال ۹۷ با سفر اعضای اتحادیه فرش دستباف روستایی یزد به هرمزگان و آموزش بافندگانی در مناطق محروم میناب و بشاگرد موجب شد تا ۲۰۰ دار قالی در این مناطق برپا شود و برای ۳۰۰ نفراز محرومان اشتغالزایی شود، البته اگر همکاری و تعامل مسئولان بیشتر ادامه داشت امسال هم همچنان زمینه اشتغال ۳۰۰ نفر دیگر فراهم می‌شد.
نبی زاده می‌گوید در سال گذشته بسیار تلاش کردیم که فرش دستباف یزد شناسنامه دار شود چرا که وقتی خریدار در بازار حضور می‌یابد با مشاهده این سند به جنس نخ، مکان بافت، تعداد رنگ و رج برسد امری که هم بازار پسندی را بالا می‌برد و هم اعتماد مشتری را بیشتر جلب می‌کند.
وی با اشاره به اینکه در گذشته آلمان، آمریکا و حاشیه خلیج فارس از مشتریان فرش یزد بوده اند می‌گوید هم اکنون نیز با برداشته شدن تحریم‌ها و باز شدن راه صادرات می‌توان با وجود بافندگانی که مهارت بالایی دارند و طرح و نقشه خاص یزد همچنان بازار را به تسخیر خود درآورد.
البته به غیر از شناسنامه قرار بود دراستان پیگیری‌هایی برای برندسازی و ثبت ملی فرش شهرستان خاتم نیز انجام شود تا برند فرش خاتم با نقشه خاص آن در دنیا معرفی شود، اما متاسفانه این قدم نیز محقق نشد و همچنان بافندگان این شهرستان با ذوق و روحیه‌ی خاصی که دارند مشغول بافت فرش‌هایی با نقشه‌های قدیمی، چون فرش کاشان و ... هستند.
امیدواریم با تامین این اعتبار وهمکاری بانک‌های عامل در سالجاری شاهد رونق تولید این هنر صنعت باشیم و هم قالیبافانی که سالیانی را در پشت دار‌های قالی سپری کرده اند به حق واقعی خود و بهره مندی هرچه تمام از بیمه مزایای آن برسندو در سایه راستی آزمایی‌ها بافندگان واقعی مشخص شوند تا مشکلی برای بافندگان زحمت کش پیش نیاید.
به هرجهت فرش یزد در سایه مظلومیت قرار گرفته فرشی که با رنج پنجه بافندگان توانسته خود در سازمان مالکیت معنوی به اثبات برساند و آن هم در شهری که دوسالیست جهانی شده و جای کار دارد تا سلامت بافندگان یزدی در بافت در فضای مجازی بیشتر نمایان شود تا دنیا هم بداند بافندگان یزدی در گذر زمان از بافت درشت گذر و خود را به روز رسانی کرده اند و رو به بافت فرش‌های ریز بافت آورده اند.
البته طراحان جوانی که در چند سال اخیر به این حیطه نیز وارد شده اند نیاز دارند تا در دوره‌های آموزشی حضور یابند تا هم خلاقیتشان رشد کندو هم به جنبه‌هایی از اصالت فرش دستباف واقف شوند.
نویسنده:طیبه رجبی