استان فارس در پیشگیری، درمان و کاهش آسیب‌های اعتیاد، مقام نخست کشور را دارد.
همراه با دختر نوجوانش داوطلبانه در گروه اجتماع محورِ محلی یا سی بی که درباره پیشگیری از اعتیاد برنامه آموزشی برگزار می‌کند شرکت کرده و از نزدیک با مشکلات محله زندگی شان در خصوص مواد مخدر و اعتیاد آشنا می‌شود. خیلی راضی به نظر می‌رسد. می‌گوید یک ماهی می‌شود که از برنامه‌های این گروه استفاده می‌کند و با توجه به اینکه شنیده اعتیاد دامن خیلی از زنان را هم گرفته مخصوصا دخترش را با خود همراه کرده تا درباره تبعات و معضل اعتیاد ببیشتر آگاهی یابد و این مسایل را با همسالان و دوستان خود نیز در میان بگذارد. بعد ادامه می‌دهد تا آگاهی مردم به ویژه نسل جوان در زمینه اعتیاد بالا نرود نمی‌توانیم از ریشه کنی اعتیاد حرف بزنیم.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ مرکز فارس، در این استان بیش از ۶۴۰ گروه اجتماع محور در زمینه پیشگیری از اعتیاد در شهر‌ها و روستا‌ها از جمله محلات، محیط‌های کاری، نظامی و آموزشی شکل گرفته که بر اساس آن افرادی که علاقه‌مند هستند و احساس مسئولیت اجتماعی می‌کنند در برنامه‌های این گروه‌ها که مردمی و داوطلب محور است شرکت می‌کنند و مسائل و مشکلات محلات و محیط کاریِ خود را در خصوص اعتیاد مطرح و با هم اندیشی به ارایه راهکار می‌پردازند. آمار‌ها نشان می‌دهد در سال ۹۷ بیش از یک میلیون داوطلب در قالب این گروه‌ها آموزش دیده اند که از این نظر فارس در کشور گوی سبقت را از دیگر استانها ربوده است.
اعتیاد؛ زنگ خطری که صدایش بار‌ها شنیده شده!
اعتیاد به موادمخدر یکى از مهمترین مشکلات اجتماعی، اقتصادى و بهداشتى است که عوارض آن براى جامعه بشرى تهدیدى جدى است و موجب رکود اجتماعى در زمینه هاى مختلف می‌شود. ویرانگری هاى حاصل از اعتیاد زمینه ساز سقوط بسیارى از ارزش‌ها و هنجارهاى فرهنگى و اخلاقى می‌شود و سلامت جامعه را به طور جدى به خطر می‌اندازد. امروزه کمتر کشوری را در جهان می‌توان یافت که پدیده مواد مخدر و اعتیاد، مهمترین دغدغه یا یکی از مهمترین مشکلات اجتماعی اش نباشد.
استان فارس هم که در چهار راه ترانزیتی حمل و نقل مواد مخدر قرارگرفته و سومین استان مهاجرپذیر کشور با تبعات بالا از جمله حاشیه نشینی است گسترش اعتیاد در آن دور از ذهن نیست. از جمعیت حدود ۵ میلیونی استان، ۲۲۰ هزارنفر معتاد هستند تا آن جا که فارس در ردیف پنج استان اول کشور در خصوص شیوع اعتیاد به شمار می‌رود.
از نیمه اسفند پارسال تا کنون در قالب طرح ویژه ساماندهی معتادان در فارس ۲ هزار معتاد متجاهر و کارتن خواب در فارس شناسایی و از نقاط آسیب خیز استان جمع آوری شده اند که به گزارش ستاد مبارزه با مواد مخدر فارس با جمع آوری این افراد، جرایم خرد مثل سرقت درون خودرو و کیف قاپی در استان ۳۰ درصد کاهش یافته است.
محمدرضا ابراهیمی دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر فارس می‌گوید در این استان بیش از ۳۰۰ مرکز ترک اعتیاد و کلینیک درمانی وجود دارد که در زمینه درمان معتادان و ترک اعتیاد آن‌ها فعالیت می‌کنند. به گفته وی اقدامات پیشگیرانه برای کاهش اعتیاد در فارس تنها در سال ۹۷، پنجاه میلیارد ریال هزینه در برداشته است.
قدرت اله محکم، کارشناس مسوول دفتر پیشگیری از اعتیاد بهزیستی فارس که سال‌های زیادی است در خصوص پیشگیری از اعتیاد فعالیت می‌کند و به قول معروف سال‌های جوانی اش را پای این کار گذاشته می‌گوید صرف کشفیات مواد مخدر و جمع کردن معتادان و کار‌هایی که جنبه مقابله داشته باشد به تنهایی جواب نمی‌دهد برای این کار باید همه دستگاه‌ها پای کار بیایند و همکاری بین بخشی داشته باشند.
محکم می‌گوید تا بیست سال پیش بین آمار اعتیاد در روستا‌ها و شهر‌ها فاصله زیادی وجود داشت، اما در سال‌های اخیر دیگر فاصله آماری وجود ندارد. چرا که خشکسالی و به تَبَع آن مهاجرت باعث ورود روستاییان و ساکنان برخی استان‌های همجوار به شیراز و دیگر شهر‌های استان شده و به دلیل این که این افراد نتوانسته ا ند در فرهنگ شهر مقیم جذب شوند به حاشیه نشینی روی آورده اند که معضلات زیادی از جمله اعتیاد را به همراه داشته و در صورتی که این معضل از سوی دستگاه‌های متولی کنترل نشود روز به روز شیوع اعتیاد سرعت بیشتری می‌گیرد و آتش آن دامن همه را خواهد گرفت.
علی باصری، مدیرگروه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی فارس نیز برای اعتیاد عوامل متعددی بر می‌شمرد و می‌گوید: خانواده پرتنش، آگاهی پایین خانواده‌ها در زمینه فرزندپروری و روابط اجتماعی و خانوادگی ضعیف و کم اهمیت دانستن مشکلات اعضای خانواده باعث شده فرزندان در لحظات بحرانی به سراغ والدین نیایند و برای درک بهتر به سمت دوستان و همسالان خود تمایل پیدا کنند. باصری همچنین فراهم نبودن زمینه‌های مناسب برای افزایش نشاط اجتماعی و در دسترس بودن مواد را از دیگر علت‌های شیوع اعتیاد به ویژه در بین نوجوانان و جوانان ذکر می‌کند.
ستون خانواده در حال کج شدن
به گفته کارشناسان زنانه شدن اعتیاد از ابتدای دهه ۷۰ تاکنون زنگ خطری است که توجه ویژه به این معضل در حوزه آسیب‌های اجتماعی ضروری به نظر می‌رسد.
سید مرتضی موسوی مدیر کل بهزیستی فارس می‌گوید دهه ۷۰ یک درصد، دهه ۸۰ کمتر از پنج درصد و دهه ۹۰ شاهد گرایش پنج تا ۱۰ درصدی زنان به مواد مخدر هستیم. به گفته موسوی پارسال در شیراز؛ مرکز استان فارس حدود ۱۰۰ زن معتاد متهاجر شناسایی شدند که این موضوع زنگ خطری برای سرد شدن کانون گرم خانواده است.
کارشناس مسئول دفتر پیشگیری از اعتیاد بهزیستی فارس در خصوص علت شیوع اعتیاد در زنان می‌گوید وجود شوهران معتاد که عامل ۷۰ درصد قربانی شدن زنان در دام اعتیاد است و عوامل دیگری، چون طلاق و در نتیجه افزایش جمعیت زنان سرپرست خانوار که به دلیل اقتصادی و اجتماعی گاه به افسردگی دچار می‌شوند و مسایلی، چون چشم هم چشمی و به قول معروف‌های کلاس بودن از جمله دلایل روی آوردن زنان به اعتیاد است.
قدرت اله محکم با توجه به تجربه هایش می‌گوید در جامعه ما زنان مانند مردان کمتر فرصت بیرون رفتن از خانه دارند و سعی می‌کنند بساط اعتیاد خود را در محیط خانه و در مقابل فرزندان پهن کنند و از طرفی به دلیل این که می‌خواهند فرزندانشان با آن‌ها همراهی بیشتر داشته باشند حتی از معتاد کردن بچه‌ها ابایی ندارند.
این کارشناس پیشگیری از اعتیاد، با هشدار به بروز چنین وضعیتی تصریح می‌کند زنان، محور خانواده و از عوامل اصلی توسعه یک کشور به شمار می‌روند و وقتی در معرض خطری چون اعتیاد قرار می گیرند بنیان خانواده فرو می پاشد و خسارت های جبران ناپذیری برای خانواده و جامعه به وجود می‌آورد.
همه با هم برای جامعه سالم
از دید کارشناسان جامعه شناسی برخی آسیب‌های اجتماعی به مرور زمان به بحران تبدیل می‌شوند و اعتیاد به مواد مخدر از این موضوع مستثنی نیست.
سال‌های متمادی است که ایران به دلیل قرار گرفتن در مسیر ترانزیت مواد مخدر به سپر بلای دنیا تبدیل شده و افراد زیادی در مبارزه با این پدید شوم قربانی شده اند. اگرچه دستگاه‌های زیادی از جمله نیروی انتظامی، وزارت اطلاعات، وزارت کشور، بهزیستی، علوم پزشکی و آموزش و پرورش در این ارتباط وارد میدان مبارزه شده اند؛ همچنان مشارکت مردمی و همکاری بین بخشی حلقه مفقوده این مسیر دشوار و در عین حال ناهموار است چرا که موضوعی، چون اعتیاد به عنوان یکی از آسیب‌های اجتماعی چند وجهی و سیال است و عوامل مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی اقلیمی در شکل‌گیری و اشاعه آن موثر است.
به گزارش ستاد مبارزه با مواد مخدر فارس، ۲۲ دستگاه متولی پیشگیری از اعتیاد و مبارزه با مواد مخدر در استان هستند که همکاری مستمر بین آن‌ها بر پیشگیری و کاهش آسیب‌های اعتیاد تاثیر زیادی دارد.
در بین سازمان‌ها و نهاد‌های متولیِ پیشگیری از اعتیاد، سازمان بهزیستی از فعال‌ترین هاست که در استان فارس برای پیشگیری و کاهش اعتیاد گام‌های موثری برداشته است.
مدیر کل بهزیستی فارس، شاه کلید اجتماعی شدن مبارزه با مواد مخدر را حساسیت مردم به مشکلات و عوارض مصرف مواد مخدر ذکر می‌کند و می‌گوید با این هدف، سازمان بهزیستی نخستین رسالت خود در مسیر پیشگیری از اعتیاد را آموزش و آگاه سازی قرار داده است.
سید مرتضی موسوی تشکیل ۶۴۰ گروه اجتماع محور در استان با هدف مشارکت دو طرفه مردم و مسوولان را از عمده‌ترین فعالیت‌های سازمان بهزیستی فارس ذکر می‌کند که بر اساس آن با در نظر گرفتن فرهنگ بومی و با تسهیل گری کارشناسان بهزیستی، مردم به صورت داوطلبانه طرح‌هایی را در سه محیط آموزشی از جمله مهد کودک ها، محلات شهری، روستایی و محیط‌های کاری و نظامی تدوین می‌کنند که توسط اعضای هر گروه اجرا می‌شود. به گفته معاون مدیر کل بهزیستی فارس در این برنامه از از کمک‌های دولتی و مردمی از جمله خیرین و انجمن‌های محلی استفاده می‌شود.
محمد رضا هوشیار معاون توسعه پیشگیری اداره کل بهزیستی فارس نیز می‌گوید طرح کیان یا کارمند یاری از دیگر طرح‌های است که بهزیستی استان از ابتدای امسال اجرای آن را کلید زده است.
به گفته معاون توسعه بهزیستی فارس این طرح به منظور پیشگیری از اعتیاد کارکنان در نهاد‌های دولتی و با هدف ارتقا سطح سلامت روان کارکنان و ایجاد نشاط اجتماعی در نهاد‌های اداری به صورت پایلوت در ۱۰ استان از جمله فارس اجرا می‌شود.
در قالب این طرح تا کنون یک اداره در استان شناسایی و آموزش کارمندانِ آن آغاز شده است.
هوشیار با هشدار به این که با کاهش مسئولیت اجتماعی، سلامت جامعه به خطر می‌افتد تصریح می‌کند علاوه بر آگاه سازی عمومی در خصوص کاهش آسیب‌های اجتماعی، توانمندسازی جامعه به ویژه افراد خانواده را از مهمترین رویکرد‌های بهزیستی در مبارزه با مواد مخدر است.
وی خطاب به خانواده‌ها از آنان درخواست می‌کند برای پیشگیری از اعتیاد و کاهش آسیب‌های آن، با ایجاد فضای همدلانه و ابراز محبت به فرزندان و فراهم کردن محیط امن و سازنده، بچه‌های منضبط و تاب آوری پرورش دهند تا سلامت آن‌ها تضمین بیشتری پیدا کند.
علاوه بر آموزش و آگاه سازی، درمان و مداخله به وقت از مهمترین رویکرد‌های بهزیستی در پیشگیری و کاهش آسیب‌های اعتیاد در فارس است.
به گفته موسوی مدیر کل بهزیستی فارس پارسال حدود ۳ هزار معتاد دوران سم زدایی را در مراکز خود معرف زیر پوشش بهزیستی فارس طی کردند و بیش از ۳ هزار نفر نیز در مراکز درمان غیر دارویی در کمپ‌ها و مراکز اقامتی میان مدت بستری شدند.
راه اندازی ۳ مرکز «اجتماع درمان مدار» یا «TC» با هدف تغییر در سبک زندگی معتاد با ظرفیت خدمات رسانی به بیش از ۵۰۰ نفر، پرداخت صد میلیون ریال تسهیلات دراز مدت با سود ۴ درصد و پرداخت ۵۰ تا ۷۰ درصدی بیمه سالانه به کارفرمایی که معتادان بهبود یافته را استخدام می‌کنند از دیگر اقدامات پیشگیرانه درحوزه مبارزه با مواد مخدر و کاهش آسیب‌های اعتیاد در استان فارس است.
آمار‌ها نشان می‌دهد تا کنون برای ۳۴۰ معتاد بی خانمان در فارس زمینه کاریابی فراهم شده و در ۱۰ سال گذشته نیز ۶۰۰ معتاد بهبود یافته در کمپ‌های ترک اعتیاد مشغول به کار شده اند.
مشارکت مردمی آبی بر آتش اعتیاد
کارشناسان معتقدند پدیده اعتیاد با ناکارآمد کردن نیروی انسانیِ جوان و فعال کشور و تنزل سطح سلامت و بهداشت روانی و اجتماعی شهروندان، مانع مهمی درراه توسعه کشور محسوب می‌شود. از آن جا که آسیب‌های اعتیاد گاه آن قدر فراگیر است که دامن همه را می‌گیرد؛ وارد کردن خودِ مردم به عرصه پیشگیری از اعتیاد، بهترین و کم هزینه‌ترین راه برای مقابله با این پدیده بحران زا به شمار می‌رود.
بر همین اساس در کنار طرح‌های مقابله‌ای و درمانی، برنامه‌های اجتماع محور و تشویق مردم به تشکیل کانون‌های مبارزه با اعتیاد و جلب مشارکت‌های مردمی در کنار فراهم کردن نشاط اجتماعی و ایجاد جایگزین بهتر و ارزان‌تر برای مواد مخدر با پایین آوردن هزینه‌های تفریحات اجتماعی می‌تواند آبی بر آتش اعتیاد و آسیب‌های گاه جبران ناپذیر آن باشد.
***
گزارش از سیده نصرت شجاعی