کوهسار‌ها و مرغزار‌های فارس خاستگاه اصلی گیاهانی است که دمنوش عصرانه ایرانیان می‌شود یا چون مرهمی دردهایشان را دوا می‌کند.
از در کافه که وارد شدم، حال و هوای خانه مادربزرگ به سرم زد.
خانه‌ای حیاط‌دار با پنجره‌های رنگی .
حوض کوچکی وسط حیاط با گلدان‌های شمعدانی.
کافه‌ای که رد پای خاطرات مادربزرگ در مِنوی آن هم سرک کشیده.
نوشیدنی‌ها:
دمنوش کوهستان ..
دمنوش دریا ..
دمنوش گندمزار ..
دمنوش میوه گل رز ..
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز فارس؛ کافه دار که خود مجری طرح ملی گیاهان دارویی کشور است ، می‌گوید: این روز‌ها دمنوش‌ها و نوشیدنی‌هایی سنتی طرفداران زیادی پیدا کرده است.
حسین زینلی معتقد است: مصرف گیاهان دارویی به ویژه بعد از ورود گیاهان دارویی به چرخه صنعتی، رواج یافته و یکی از مصادیق آن سرو انواع نوشیدنی‌های سرد و گرم سنتی در کافه‌ها است.
او تأکید می‌کند بسیاری از نوشیدنی‌های ایران با طعم و مزه منحصر به فرد قابلیت ثبت جهانی دارند.
کافه دار مشتریان را راهنمایی و بر اساس طبع سرد و گرم به آنان دمنوش‌هایی متناسب با ذائقه شان پیشنهاد می‌کند.
فارس، بهشت گیاهان دارویی
گل‌های بابونه و زعفران همراه با رایحه خوش آویشن و سدر بر بلندای کوهسار و در خنکای مرغزار‌های سرسبز فارس، تابلویی بی بدیل از زیبایی و ثروت نهانی خلق کرده است.
ایران به دلیل برخورداری از اقلیمی کم نظیر، به عنوان یکی از ۱۰ خاستگاه مهم گونه گیاهی در جهان مطرح است.
بیش از ۵۰۰ نوع داروی سنتی تاکنون در کشور به ثبت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رسیده است.
در حال حاضر در بانک ژن منابع ایران ۲۰ هزار نمونه بذر گیاهان دارویی نگهداری می‌شود که منحصر به فرد هستند.
این گنجینه عظیم و با ارزش متعلق به حدود یک هزار و ۷۵۰ گونه گیاهی است که بیش از ۷۰ درصد گونه‌های گیاهی دارویی ایران را شامل می‌شود.
دشت‌ها و کوه‌های فارس نیز، به لحاظ ویژگی‌های اقلیمی و تنوع آب و هوایی مستعد تولید و پرورش بیش از ۳ هزار گونه گیاه دارویی است.
این استان با تولید سالانه ۱۹ هزار تن انواع گیاهان دارویی رتبه نخست کشور را به خود اختصاص داده است.
گل‌های زیبای بابونه کازرونی، رایحه خوش آویشن شیرازی، حنای خوشرنگ لار، سدر خوش عطر لامرد، زعفران استهبان، عرقیات بی نظیر، کتیرا، آنغوزه و بارهنگ شیراز شهرت جهانی دارد.
مدیرکل منابع طبیعی فارس می‌گوید: مهمترین گونه‌های گیاهی فارس شامل آنغوزه، آویشن، وشا، بابونه، سنبل الطیب، انواع زیره، شیرین بیان، مورد، اکالیپتوس و باریچه است.
جهرم، شیراز، فیروزآباد، لارستان، استهبان، فسا، رستم و ممسنی ازجمله مناطق مستعد رشد گیاهان دارویی در استان است.
فراهم کردن بستر برای تولید بیشتر گیاهان دارویی
متولیان گیاهان دارویی در استان فارس همت خود را به کار گرفته اند تا بستر مناسبی برای تولید بیشتر گیاهان دارویی در استان فراهم شود .
شهرام منتصری مدیر کل منابع طبیعی فارس با بیان اینکه در ۶ میلیون هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی فارس گیاهان دارویی رشد می‌کند، می‌افزاید: حدود ۲ هزار نمونه گیاه دارویی در استان شناسایی شده است.
وی، طرح صیانت از جنگل، توسعه کشت گیاهان دارویی و تشویق کشاورزان به تولید گیاهان دارویی را در حمایت و توسعه از این گونه گیاهان موثر می‌داند.
حشمت الله صادقی کارشناس مسئول گیاهان دارویی جهاد کشاورزی فارس، کاهش ۳۰ درصدی مصرف آب، کشت همزمان چند گونه و برداشت محصولات متنوع را از مهمترین مزایای کشت گیاهان دارویی در استان ذکر می‌کند و می‌گوید: ستاد کشت گیاهان دارویی در جهاد کشاورزی فارس فعال شده است و پنج گونه گیاه دارویی شامل باریجه، شیرین بیان، گل محمدی، آویشن شیرازی و آنغوزه به عنوان گونه‌های توسعه‌ای در اولویت کشت قرار دارند.
به گفته صادقی، گونه‌های گیاهی مرزه بختیاری، آویشن، مریم گلی، مورخوش و لعل کوهستان هم به عنوان گونه‌های تحقیقاتی در اولویت کشت هستند.
کارشناس مسئول گیاهان دارویی جهاد کشاورزی فارس می‌افزاید: ظرفیت بالای استان فارس برای تولید گیاهان دارویی سبب شده علاوه بر شناسایی ۱۱ هزار هکتار اراضی این گیاهان به شکل دیم، ۱۴ هزار و ۸۰۰ هکتار از اراضی این استان پهناور نیز به کشت گیاهان دارویی اختصاص یابد.
حشمت الله صادقی همچنین از کشت ۸ هزار هکتار گل محمدی و ۷۲۰ هکتار زعفران در استان خبر می‌دهد که عمده‌ترین کشت‌های دارویی استان فارس را شامل می‌شود و حدود ۷ هزار هکتار دیگر دارای تنوع گیاهی است.
وی پیش بینی می‌کند با توجه به بارندگی‌های امسال، امکان گسترش سطح زیر کشت این نوع گیاهان در استان بیشتر است.
یدالله رحمانی معاون هماهنگی اموراقتصادی و توسعه منابع استانداری فارس نیز می‌گوید: بر اساس برنامه ریزی‌های انجام شده و در صورت تامین اعتبارات و تسهیلات مورد نیاز، در پایان برنامه ششم توسعه، حداقل ۱۲ هزار هکتار دیگر از اراضی استان به زیرکشت گیاهان دارویی خواهد رفت که زمینه ساز ایجاد فرصت‌های شغلی جدید خواهد بود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی فارس نیز با تاکید بر لزوم تقویت کاشت گیاهان دارویی در استان می‌گوید: این اقدام گامی موثر در تولید و اشتغال خواهد بود.
محمد مهدی قاسمی اضافه می‌کند: از آنجا که گیاهان دارویی یک سوم محصولات زراعی نیاز به آب دارد، با توجه به مشکلات خشکسالی، کاشت گیاهان دارویی می‌تواند جایگزین خوبی برای محصولات زراعی با نیاز آبی بالا باشد.
به گفته وی، مزیت‌های اقتصادی و نیاز کم گیاهان دارویی به آب سبب شده توسعه کشت گیاهان دارویی به عنوان یک اولویت مهم در دستور کار سازمان جهاد کشاورزی فارس قرار گیرد.
آقای مقیمی، یکی از تولید کنندگان گیاهان دارویی در فارس می‌گوید: برخورداری از شرایط مناسب و مساعد آب و هوایی و وجود بازار‌های صادرات از جمله دلایلی است که کاشت گیاهان دارویی در این استان را توجیه پذیر می‌کند.
خداداد رحیمی، مدیرکل گمرکات استان فارس هم با اشاره به افزایش ۱۵ درصدی صادرات گیاهان دارویی در سال گذشته می‌گوید: پارسال ۹ هزار و ۵۰۰ کیلوگرم انواع گیاهان دارویی به ارزش ۱۱ میلیارد و ۴۳۰ میلیون تومان از اراضی منابع طبیعی استان برداشت و به کشور‌های اروپایی و کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس صادر شده است.
معاون هماهنگی اموراقتصادی و توسعه منابع استانداری فارس نیز با تاکید بر این که توسعه کشت گیاهان دارویی با حفظ بافت عرصه‌های طبیعی و کمترین آسیب به این منابع ملی صورت می‌گیرد، می‌گوید: اکالیپتوس و شیرین بیان از گیاهانی است که در سه کارخانه فراوری گیاهان دارویی در شیراز، کازرون و ممسنی فراوری می‌شود و چهار کارخانه هم در استان گیاه شیرین بیان را فرآوری می‌کنند.
به گفته آقای مصطفوی کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری فارس، فرآوری گیاهان دارویی ۳۰۰ برابر قیمت خام آن برای کشور ارزآوری دارد.
علم در خدمت طبیعت
استان فارس در زمینه تولید علمی و تخصصی گیاهان دارویی از استان‌های پیشرو در کشور است.
معاون هماهنگی اموراقتصادی و توسعه منابع استانداری فارس در این خصوص به فعالیت مراکز متعدد علمی استان در زمینه گیاهان دارویی اشاره می‌کند .
مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز، مرکز تحقیقات گیاهان دارویی، مرکز رشد گیاهان دارویی، سلامتکده طب سنتی شیراز و توسعه کشت گیاه کارلا در استهبان و گروه داروسازی سنتی دانشکده داروسازی شیراز و گروه طب سنتی دانشکده پزشکی شیراز از جمله مراکز علمی در استان فارس هستند که در زمینه گیاهان دارویی تحقیق و پژوهش می‌کنند.
یدالله رحمانی می‌گوید: علاوه بر این، در فارس ۲۷ واحد صنایع تبدیلی و فرآوری دارای مجوز در زمینه عرقیات، عصاره، اسانس و بسته بندی گیاهان دارویی با ظرفیت حدود ۴۶ هزار تن فعالیت می‌کنند که فرصت مناسبی برای افزایش سطح زیرکشت گیاهان دارویی فراهم کرده اند.
به گفته معاون هماهنگی اموراقتصادی و توسعه منابع استانداری فارس، تاکنون ۳۳ واحد موفق به اخذ جواز تاسیس با ظرفیت بیش از ۶۸ هزار تن شده اند که این واحد‌ها دارای پیشرفت فیزیکی ۱۰ تا ۷۰ درصد هستند.
رحمانی تاکید می‌کند این واحد‌ها برای تکمیل و راه اندازی به ۴۰۰ میلیارد ریال تسهیلات بانکی نیاز دارند و در صورت بهره برداری ۸۳۰ فرصت شغلی ایجاد خواهند کرد.
ساخت پایانه تجاری گیاهان دارویی سازمان جهاد کشاورزی، دستیابی به دانش تولید قارچ دارویی «گانودرما» در فسا، طراحی و ساخت دستگاه خشک کن گیاهان دارویی با فناوری‌های منحصر به فرد، افتتاح بزرگترین طرح کشت گیاهان دارویی کشور در مرودشت، تولید و توزیع رایگان سالانه ۵۰ هزار نشاء گیاهان دارویی و تولید روزانه هشتاد هزار بسته انواع داروی گیاهی برای درمان بیماری‌هایی مانند سردرد‌های مزمن، دندان درد، تقویت حافظه، کبد چرب و دستگاه گوارش در فارس بخش دیگری از سهم گیری ظرفیت‌های طبیعی استان از علم و تکنولوژی است.
چالش‌ها در مسیر رشد گیاهان دارویی
با وجود تلاش‌های انجام شده برای رشد و ساماندهی وضعیت گیاهان دارویی در استان فارس، برخی چالش‌ها،این مسیر را با ناهمواری‌هایی روبرو کرده است.
مدیر عامل شرکت شهرک‌های صنعتی فارس اگر چه از فعالیت خوشه صنعتی گیاهان دارویی در استان با هدف بسته بندی و فرآوری گیاهان دارویی خبر می‌دهد؛ می‌گوید: پایین بودن سهم کشت تخصصی گیاهان دارویی، خشک کردن و انبارداری غیر اصولی، بی توجهی به پشتوانه سازی ظرفیت گیاهان دارویی با صرفه و برداشت بیش از حد از عرصه طبیعی از جمله مشکلات بخش گیاهان دارویی در استان است.
الهه کاووسی مربی آموزش بهره برداری از گیاهان دارویی هم می‌گوید: بی توجهی به استاندارد‌های بین المللی محصول، پایین بودن سهم تکنولوژی روز برای تبدیل به محصول فرآوری با ارزش افزوده بالا، نبود برند منطقه‌ای برای فارس، عدم توجه به بازاریابی و فرایند توسعه بازار محصول، خام فروشی و نبود شبکه‌های تامین و تولید منسجم از دیگر چالش‌ها در مسیر توسعه گیاهان دارویی در فارس است.
توسعه پایدار با چشم انداز سبز
به تاکید کارشناسان، در دهه‌های اخیر یکی از مهمترین ارکان برنامه‌ریزی توسعه کشور، تأکید بر توسعه با استفاده از قابلیت‌های محیطی و بومی از جمله گیاهان دارویی است.
در این میان تنوع اقلیمی و محیطی فارس این استان را در مسیر توسعه پایدار قرار داده و به تاکید کارشناسان ظرفیت بالای استان فارس به عنوان قطب گیاهان دارویی کشور، به همراه اهتمام وافر به این عرصه اقتصادی و صنایع فرآوری گیاهان دارویی می‌تواند، زمینه اشتغال زایی و ارزآوری بیشتر از این نعمت خدادادی را فراهم کند.
* مریم شمس
خبرگزاری صداوسیما مرکز فارس