صنعت ابریشم قم در مسیر پروانه شدن

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ مرکز قم، فرش ابریشم ایرانی به همت هنرمندان قمی، همچون نگینی بر تارک صنعت فرش دستباف دنیا می درخشد؛ صنعتی که قم را به مهد تولید فرش ابریشم دنیا تبدیل کرده، خمیرمایه اش اما در دستان کارگران چشم بادامیست؛ چینی ها پیشرو در تولید ابریشم دنیا هستند که رونق کسب و کار ابریشم بافان قمی در سیطره تلاش آنهاست؛ اتفاقی ناخوشایند که مسئولان وزارت جهاد کشاورزی را بر آن داشته تا با حمایت از پرورش دهندگان کرم ابریشم، مسیر تولید ابریشم را تا رسیدن به قله خودکفایی هموار کنند.

80 درصد ابریشم کشور وارداتی است

پا در بازار ابریشم فروش های قم که می گذاری، خریداران و فروشندگان ایرانی را می بینی که زیر سقف بازار به جا مانده از معماران صفوی، مشغول خرید و فروش تولیدات ازبکی و چینی اند؛ رنگ های زیبای رشته های لطیف ابریشم و طرح های چشم نواز تابلو فرش های بی نظیر مغازه ای در دل بازار، بی اختیار مرا درون مغازه می کشاند.

آقای رضاپور صاحب مغازه از قدیمی های بازار است؛ او می گفت حجم تولیدات ابریشم خام کشور تنها می تواند نیاز کمتر از دو ماه ابریشم کشور را پاسخگو باشد و برای نخوابیدن تولید مجبور به واردات هستیم.

آقای امیرحسین پرهام معاون بازرگانی داخلی و توسعه تجارت سازمان صمت هم حرف او را تایید کرد و گفت: مصرف سالانه ابریشم در کشور حدود 550 تن است که سهم قم از این میزان 450 تن برآورد شده؛ او با ابراز تاسف از اینکه قم با تولید برترین برندهای فرش ابریشم دنیا، متکی به ابریشم های وارداتی است گفت:  بیش از 80 درصد ابریشم مصرفی در کشور ما وارادتی است.

حجره آقای دربانی مقصد بعدی من بود؛ او در حجره قدیمی اش و لابلای تار و پود ها و نخ های ابریشم نشسته بود و چرتکه را بالا و پایین می کرد؛ این پیشکسوت بازار ابریشم در حالیکه به گونی های در بسته درون مغازه اش اشاره می کرد گفت: بازار نخ و چله ابریشم ایران در دست چینی ها و ازبک هاست؛ همین بار که می بینید هفته گذشته از ازبکستان به دستم رسیده.

او می گفت : چند سالی هست که به خاطر دوری مسافت تا چین و توسعه مزرعه های پرورش کرم ابریشم در ازبکستان، وارد کنندگان ایرانی بیشتر تمایل به واردات از این کشور دارند، اما همچنان چین بهترین ابریشم دنیا را تولید می کند.

پسر آقای دربانی هم از تجربه سفرش به چین و شهر شانگهای که مهد تولید ابریشم است برایم گفت؛ اینکه در هر مزرعه و توتستان بین 30 تا 40 کارگر چینی مشغول به فعالیت اند؛ او همچنین روزهای پر رونق مزرعه های پرورش کرم ابریشم در صومعه سرا و تربت حیدریه و شهرهای مختلف استان گیلان و مازندران را یادآور شد و گفت: کشور ما هم ظرفیت تولید ابریشم خام را دارد اما بنا بر دلایل مختلف چند سالی است دیگر رونق سابق را نمی بینیم.

عمارت هایی به قیمت وابستگی اقتصاد ایران

آقای محمدی، از صادرکنندگان فرش ابریشم قم هم، نکته تامل برانگیزی گفت؛ اینکه در قطب پرورش کرم ابریشم کشور، یعنی شهر های شمالی، درخت های توت را بریده اند و به جایش ویلا ساخته اند؛ او زیر لب می گفت: این روزها برای خیلی ها ویلا سازی و برج سازی صرفه اقتصادی بیشتری دارد.

 او می گفت: شاید کمتر کسی به این نکته توجه داشته باشد که در میان انواع صنایع دستی رنگارنگ دنیا، این قالی دستباف است که نام ایران را بر سر زبان ها می اندازد، پس لنگیدن کٌمِیت مواد اولیه اش به معنای نابودی این صنعت سودآور است. 

اهالی بازار ابریشم از مشکلات پیش روی واردات ابریشم برایم گفتند؛ از نوسانات ارزی گرفته تا مشکلات گمرکی و نگه داشتن بار در مرز؛ آنها می گفتند: امسال در مقایسه با سال های گذشته قیمت ابریشم تقریبا 4 برابر شده؛ تحریم ها مشکلات واردکنندگان را دو چندان کرده و تولید کنندگان خارجی برای معامله با ما تمایلی نشان نمی دهند، به طوری که در آخرین بارگیری ها، بسته به کیفیت ابریشم، برای هر کیلو بین 40 تا 60 دلار هزینه کرده ایم.

کار با چرتکه را بلد نبودم؛ ماشین حساب تلفن همراهم را باز کردم؛ رقم میانگین گرفتم و ضرب و تقسیم را شروع کردم؛ 50  دلار ضرب در حدود 450 تن ابریشم خام وارداتی!

رقم به دست آمده 22میلیون و 500 هزار دلار بود؛ ارزی معادل حدود 320 هزار بشکه نفت که تنها از قم روانه بازارهای خارجی می شد، آن هم برای واردات ابریشم خام به کشوری که قطب تولید نفیس ترین فرش های دستباف در دنیاست؛ آنچه خروج این سرمایه های ملی را دردناک تر می کند،  اظهارات همه وارد کنندگان بود که می گفتند، ابریشم کالایی است که توان تولید آن به راحتی در کشور وجود دارد؛ شاهد این توان هم کارگاه کوچکی بود در یکی از روستاهای غرب استان قم.

قدم نخست برای خودکفایی در تولید ابریشم در قم

به مرغداری قدیمی و رنگ و رو رفته ای در ورودی روستای احمد آباد بخش خلجستان قم رفتم؛ بنایی مخروبه که حالا با پشتکار زن و شوهری جوان، روح کار و زندگی در آن به جریان افتاده؛ صدای خش خش برگ های توت، نشان از وجود کرم هایی داشت که قوتشان برگ درخت توت است و تولیدشان، تار و پود صنعت ابریشم.

خانم و آقای وفایی لابلای برگ ها می چرخیدند و پیله های آماده را جمع آوری می کردند.

آقای وفایی می گفت اواسط اردیبهشت ماه بود که با فراخوان سازمان جهاد کشاورزی استان نسبت به خرید تخم نوغان یا همان تخم کرم ابریشم اقدام کرده و 10 بسته 25 هزارتایی تخم را به قیمت هر بسته 7 هزار و 500 تومان خریده است.

او سخت ترین قسمت کار را تامین خوراک کرم ها دانست و گفت: با توجه به محدودیت درخت های توت بدون بار در استان، تامین خوراک آنها سختی های خاص خود را دارد؛ او می گفت: تجربه خرید اول نشانم داد که نباید بیشتر از دو بسته تهیه می کردم، چون با توجه به زیرساخت های محدود،  هر چه حجم کار را کمتر بگیری رسیدگی به کرم ها با کیفیت تر و بیشتر می شود.

آقای ملامحمدی کارشناس مسئول طیور در معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان هم به جمع ما اضافه شد.

او از توزیع 70 بسته 25 هزارتایی تخم نوغان در سراسر استان بین متقاضیان پرورش کرم ابریشم خبر داد و گفت: این طرح در راستای یک برنامه ریزی کشوری بوده است که از آغاز امسال  به مرحله اجرا در آمد.

او کم شدن نیاز کشور به وارادت ابریشم را هدف کلی این طرح دانست و گفت: هر بسته به مبلغ 7 هزار و 500 تومان در اختیار متقاضیان قرار می گیرد و در نهایت پیله های ابریشم به صورت تضمینی کیلویی 70 تا 80 هزار تومان خریداری می شود.

آقای ملامحمدی میانگین برداشت پیله از هر بسته 25 هزار تایی تخم را بین 30 تا 35 کیلو برآورد کرد.

لازمه پایدار ماندن این کار تولیدی، وجود توتستان های وسیع در مناطق دارای ظرفیت است که آقای ملامحمدی در پاسخ به مشکل پیش روی پرورش دهندگان مبنی بر تامین خوراک کرم ها گفت: سازمان جهاد کشاورزی برای علاقه مندان به این کار مشوق های در نظر گرفته و علاوه بر تخصیص یارانه ای تخم نوغان به افراد،  نهال اصلاح شده درخت توت را نیز برای احداث توتستان، به صورت رایگان در اختیار متقاضیان قرار می دهد.

با همسر آقای وفایی هم به گفتگو نشستم؛ خانم جوانی که کار و تولید در روستا را به زندگی در شرح ترجیح داده و از کارش ابراز رضایت می کرد.

با اینکه اولین بار بود پرورش کرم ابریشم را تجربه می کرد اما در کارش استاد شده بود؛ او می گفت: در روزهای نخست که کرم ها سر از تخم بیرون می آورند؛ غذای کمتری مصرف  می کنند و تا سی روزگی از برگ های ریز ریز شده توت ارتزاق می کنند؛ اما پس از سی روز  خوراکشان بیشتر می شود، به طوری که هر بسته 25 هزار تایی تخم که به 25 متر فضا احتیاج دارد ، بین 700 تا  1000 کیلو شاخ و برگ توت می خورد تا به مرحله پیله دهی برسد.

او برایم از دیدن اولین پیله ابریشم در محیط کوچک کارش گفت؛ اینکه در ابتدا باور نمی کرده بتواند کرم ها را به مرحله پیله برساند؛ او معتقد بود با اینکه این کار یک کار فصلی و جانبی محسوب می شود اما همین میزان درآمد هم کمک بزرگی به اقتصاد خانواده شان کرده است.

نرم تنان ساکت سخت کوش

پایان بهار و آغاز تابستان، فصل برداشت پیله ابریشم در مناطقی مثل قم است که آب و هوای گرم و خشک دارد؛ حضور من در یکی از سوله های پرورش کرم ابریشم در همین فصل سال اتفاق افتاده؛ درست دو روز بعد از گفتگوهایی که با وارد کنندگان ابریشم در بازار قدیمی قم داشتم؛ آنجا صدای گلایه و خستگی از مشکلات واردات بلند بود و اینجا صدای سکوت و  حرکت های آرام و با طمانینه کرم های ابریشم در هنگام تنیدن پیله به دور خود؛ سکوتی که روزی به صدای ضربه های یکنواخت شانه های آهنی بر تار و پود دارهای قالی ابریشم تبدیل خواهد شد؛ موجوداتی که با جثه کوچکشان، که از انگشت اشاره من فراتر نمی رفت، می توانند مانعی محکم در برابر خروج هزاران بشکه نفت از کشور باشند؛ زبان بسته های بی سر و صدایی که خود را در پیله تنشان حبس می کنند و غم پروانه نشدن را به جان  می خرند تا میلیون ها دلار ارزی که به خارج از مرزها می رود، روانه جیب کشاورزان زحمتکشی شود که حالا با همت و پشتکار، نخستین قدم ها را برای خروج از پیله واردات ابریشم برداشته اند؛ زحماتی که اگر زمینه فراگیری اش در کشور فراهم شود، روزی به بار خواهد نشست و صفر تا صد هنر صنعت فرش ابریشم را به قله های خودکفایی خواهد رساند.

آقانوری – خبرگزاری صدا و سیما - قم