ضرورت استفاده بهینه از "طلای کثیف"

بر اساس برآوردهای صورت گرفته هر شهرنشین میانگین 750 گرم و هر فرد روستایی 350 گرم در روز زباله تولید می‌کندکه این میزان زباله منجر به ایجاد آلودگی های بسیاری در محیط زیست اطراف ما می شود.

اما امروزه برخی کشورها توانسته اند درصد قابل‌توجهی از زباله های خود مانند پلاستیک، فلز، کاغذ و زباله‌های الکترونیکی مانند تلفن همراه را مجدد مورد استفاده قرار دهند و از این زباله ها ثروت تولید کنند . درآمدزایی این کشور‌ها از زباله ها بسیار زیاد است تا جایی که کشوری مانند چین به بزرگ‌ترین واردکننده زباله در جهان تبدیل شده است. کشور نروژ نیز از سال ۲۰۱۱ از حدود۶۰ درصد ضایعات جمع آوری شده خود انرژی برق تولید کرده است و ۴۰ درصد آن را نیز بازیافت می کند.

به جرات می توان گفت صنعت بازیافت زباله، جزو پول سازترین صنایع در جهان به شمار می آید.

براساس آمارها متوسط بازیافت زباله در جهان70 درصد است و این درحالیست که در ایران روزانه ۵۰ هزار تن زباله تولید و تنها۱۰ درصد آن بازیافت می‌شود اما به علت مسائلی همچون ضعف فرهنگی و سوء مدیریت تفکیک نشدن زباله از مبدأ ، بازیافت اصولی اقلام خشک پسماند با مشکلاتی همراه است.

هزینه بالای دفع زباله ها

سالیانه در ایران ۱۱ هزار میلیارد تومان صرف جمع آوری زباله می شود که رقم قابل توجهی است.

البته در ایران چندسالی است که توجه به بازیافت زباله افزایش یافته است اما تنها استفاده ای که از این ظرفیت می شود در بخش تولید برق در شهرهای شیراز، تهران و مشهد است که 11 مگاوات برق تولید می شود و همچنین تعدادی اقدامات کوچک که از سوی مردم و کشاورزان و یا در قالب شرکت های دانش بنیان در حال انجام است.

هم اکنون طبق آمارهای جهانی،‌ در استرالیا ۷۰‌درصد پسماند دفن و ۳۰‌درصد به‌صورت بازیافت، در ایتالیا ۵۴‌درصد دفن، ۱۲‌درصد بازیافت و ۳۳‌درصد کمپوست، در ژاپن تنها سه‌درصد دفن، ۱۷‌درصد بازیافت و ۷۴‌درصد بازیافت انرژی، در سوئیس یک‌درصد دفن، ۳۳‌درصد بازیافت مواد، ۵۰‌درصد بازیافت انرژی و ۱۶‌درصد کمپوست، در آمریکا ۵۴‌ درصد دفن، ۲۴‌درصد بازیافت مواد، ۱۴‌درصد بازیافت انرژی و 8‌درصد بازیافت کمپوست صورت می‌گیرد.

قانون تفکیک زباله در ایران بلاتکلیف است

بر اساس قانونی که در سال ۱۳۸۳ در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید باید تا سال ۱۳۹۰، یعنی 8 سال پیش همه زباله ها در مبداء تفکیک شده و به ایستگاه های بازیافت فرستاده می شد. اما متاسفانه این قانون هنوز اجرا نشده است .

البته از سال گذشته مجلس شورای اسلامی در قانون بودجه مصوبه‌ای برای تقویت این مسیر و تولید برق از زباله داشته است تا شاید بتواند گره بسته تفکیک زباله در کشور ما را باز کند.

مدیریت، پاشنه آشیل موفقیت در تفکیک زباله

همچون بسیاری از امور نقش مدیریت در تفکیک زباله ها بسیار موثر است.ایجاد یک سیستم جامع آموزش و فرهنگ سازی ، جمع آوری و تفکیک و در نهایت بازیافت آن می تواند در اجرای این برنامه نتایج مهمی به دنبال داشته باشد.

"محمدی"کارشناس محیط زیست استان همدان می گوید:" اگر مدیریت و برنامه ریزی درستی نسبت به پسماندها داشته باشیم می توانیم این تهدید کنونی را به یک فرصت تبدیل کنیم."

تفکیک خودجوش بخشی از زباله ها از مبدا

بخش عمده‌ای از زباله‌های تولید شده زباله‌های خشک هستندکه روزبه‌روز بر میزان آنها نیز افزوده می‌شود.در این بین نیز افرادی هستندکه اقدام به جمع آوری این زباله ها می کنند و از این راه مشغولند و پولی در می آورند.

یکی از زباله گردها با بیان اینکه بیش از یک سال است که به این کار روی آورده است می گوید:" قبلا شغلم کارگر ساختمانی بود که به علت آنکه اوضاع مسکن روبه رکود رفت مجبور شدم به جمع آوری زباله روی بیاورم."

"امیر" ادامه می دهد :" زباله هایی که خشک باشند مانند پلاستیک و کاغذ از سطل های زباله جمع می کنم و آنها را می فروشم."

جمع آوری روزانه حدود30 تا 40 کیلو زباله خشک

یکی دیگر از زباله گردها در حالی که چند تکه کاغذ شانه تخم مرغ را در دست دارد می گوید:"روزانه حدود30 تا 40 کیلو زباله جمع آوری می کنم و آنها را به قیمت 30 تا 40 هزار تومان به فروش می رسانم."

وی در خصوص سختی های کارش اضافه می کند:" بعضی وقت ها تیغ و یا سر سرنگ وارد دستم می شود و واقعا برایم مشکلات ساز می شود."

اگرچه مردم به اینگونه افراد زیاد به دید مثبتی نگاه نمی کنند و کار انها را سطح پایین به شمار می آورند اما این افراد به صورت خودجوش و بدون کمترین هزینه ای توانسته اند بخشی از این زباله را تفکیک کنند و در حفظ طبیعت نقش مفیدی ایفا کنند.

به نظر می رسد با ساماندهی این افراد و تبیین نقش آنها و فرهنگ سازی در این زمینه بتوان گام کوچکی برای فرهنگ تفکیک زباله و استفاده بهینه از ان برداشت.

فعالیت ۴۵۰ زباله گرد در همدان

معاون خدمات شهری شهرداری همدان با بیان اینکه به طور میانگین روزانه ۴۰۰ تا ۴۵۰ نفر زباله گرد در شهر دیده می شوند می گوید:" زباله گردها زباله را پس از جمع آوری به فروش می رسانند و این در حالیست که کار تفکیک زباله ها بر عهده پیمانکار است."

"وحید علی ضمیر" علت زباله گردی را صرفه اقتصادی آن می داند و ادامه می دهد:" کیفیت زباله ها و بالا رفتن فرهنگ مصرفی در جامعه موجب می شود که مواد داخل زباله ها ارزشمند باشند ."

کارشناسان شهری معتقدند علاوه بر ورود دستگاه های مرتبط باید برنامه ریزی جامع و کاملی در این خصوص وجود داشته باشد تا تفکیک زباله ها در مبدا انجام شود .

تولید روزانه ۴۲۰ تن زباله در شهر همدان

" سیبی" سرپرست سازمان مدیریت پسماند شهرداری همدان با بیان اینکه روزانه۴۲۰ تن زباله در شهر همدان تولید می شود می گوید : "روزانه ۱۲ تن نایلکس دفع می کنیم زیرا دفع پسماند های پلاستیکی از سایر پسماندها بیشتر است."

در همدان به غیر از زباله‌های عادی حدود 10 تن هم زباله عفونی توسط 550 مرکز بهداشتی درمانی استان و 21 مرکز خدماتی بهداشتی بیمارستانی در شبانه‌روز تولید می‌شود که 60 درصد آن مربوط به شهر همدان است. حال باید دید سرنوشت این زباله‌ها چیست؟ چگونه دفن می شوند و یا چه بر سر محیط زیست می آورند؟!

تفکیک فقط 60 تا70 تن زباله

معاون پسماند سازمان مدیریت پسماند شهرداری همدان با بیان اینکه روزانه420 تن زباله دفن می شود می گوید:"فقط 60 تا 70 تن زباله تفکیک می شود."

" اقدس خداکرمی" با اشاره به اینکه در همدان یک سایت دفن زباله و 2 سایت دفن نخاله وجوددارد ادامه می دهد:" در سایت دفن زباله کاغذهای باطله ، کارتن و شانه تخم مرغ برای تولید مجدد کاغذ، ، فلزات به کارخانه های صنایع فولاد و پلاستیک ها نیز برای تولید پلاستیک به واحدها و مراکز مرتبط ارسال می شوند."

وی با اشاره به اینکه از مواد قابل بازیافت نباید محصولاتی تولید شود که با بهداشت و سلامت مردم در ارتباط است عنوان می کند:" سالانه 30 میلیارد تومان برای جمع‌آوری و دفن زباله در همدان هزینه می شود."

ایجاد سایت جدید دفع زباله در همدان

سرپرست سازمان مدیریت پسماند شهرداری همدان با بیان اینکه سایت دفن بهداشتی زباله همدان که بعد از پلیس راه‌ همدان به تهران قرار دارد حدود270 هکتار وسعت دارد می گوید:" سایت دفن پسماند‌های همدان با هزینه‌ای افزون بر 170 میلیارد ریال در مدت 18 ماه ساخته می‌شود."

این مسئول ادامه می دهد:" در فرایند جا‌نمایی این سایت همه مسایل زیست محیطی لحاظ شده است اما این به آن معنا نیست که شهروندان همدانی تلاش مضاعفی برای کاهش تولید زباله نداشته باشند".

برای بسیاری از مردم سخت است که قبول کنند با همین زباله ای که تولید می کنند می توانند به طبیعت شان کمک کنند و در مصرف منابع طبیعی صرفه‌جویی کرده اما این یک واقعیت است که در کل دنیا به سمت آن رفته‌اند و ما بسیار در این زمینه عقبیم.

ضرورت نصب سطل های تفکیک زباله در محلات

یکی از شهروندان همدانی که در محدوده شیرسنگی زندگی می کند می گوید:" در شبانه روز زباله های زیادی در محله ما دور ریخته می شود که بیشتر هم خشک هستند."

آقای "معصومی" با بیان اینکه در برخی نقاط شهر ایستگاه های تفکیک زباله نصب شده است ادامه می دهد:"اگر شهرداری در محلات اقدام به نصب سطل های تفکیک زباله کند بسیار مطلوب است زیرا مردم دسترسی راحت تر و بیشتری به این سطل ها و مراکز دارند ."

آقای سرمدی دیگر شهروند همدانی که در یکی از مجتمع های منطقه جولان زندگی می کند می گوید:"چند سال پیش سه سطل بزرگ به رنگ های مختلف در این مجتمع قرار داده شد تا ساکنان زباله های خشک خود را در آنها بیاندازند که اگرچه استقبال کم بود اما بعد از چند ماه آنها را از آنجا برداشتند و بردند."

او می افزاید : " قرار دادن این سطل ها در مجتمع اقدام خوبی بود ولی ندانستیم که چرا آنها را بردند و دیگر نیاوردند و آیا بهتر نبود این کار استمرار می یافت."

ایجاد 13 ایستگاه دریافت پسماند خشک در شهر همدان

سرپرست سازمان مدیریت پسماند با اشاره به اینکه برای افزایش همکاری مردم در کاهش پسماند‌های شهر 13 ایستگاه دریافت پسماند خشک در نقاط مختلف شهر همدان مستقر کرده ایم می گوید:" شهروندان می‌توانند با تحویل پسماند‌های خشک خود بر اساس وزن آن مطابق قیمت روز وجه نقد یا اقلامی مانند پودر رختشویی، کیسه زباله و لوازم‌التحریر دریافت کنند."

معاون خدمات شهری شهردار همدان هم بیان می کند:" با پردازشی که ازمقدار زباله ها داشتیم 78 درصد زباله‌ها «تر» و بقیه خشک هستند"

"علی ضمیر" می گوید:" حدود 20 درصد از پسماند خشک هم از سوی پیمانکاران طرف قرار داد شهرداری جمع‌آوری و جداسازی زباله از مبدا را انجام می‌دهند."

روز به روز بر میزان زباله تولید شده شهروندان افزوده می شود یقینا وجود این تعداد ایستگاه نیز جوابگوی گستردگی همدان وجمعیت آن نیست ، جمع آوری زباله ها و تفکیک آن از مبدا یکی از برنامه های جدی شهری محسوب می شود اما همچنان از برنامه عقب ایم.

تولید انرژی از زباله، تبدیل تهدید به فرصت

مدیرکل محیط زیست استان همدان هم از طرح تولید انرژی از زباله سخن به میان می آورد و می گوید:" این که بتوانیم زباله ها را به انرژی تبدیل کنیم فرصتی فوق العاده به شمار می آید."

"عادل عربی" با اشاره به اینکه طرح استحصال انرژی از زباله امکان پذیر است ادامه می دهد:" این طرح نیازمند حجم انبوه زباله، لوله گذاری در لایه های پسماند و دپوی زباله به مدت چند سال است ."

وی با بیان اینکه شهر تهران این طرح را اجرا کرده است می گوید:" باید دید در استان همدان نیزآیا این طرح مقرون به صرفه است یا نه؟"

طرح تولید انرژی از زباله مقرون به صرفه است؟

سرپرست سازمان مدیریت پسماند شهرداری همدان با اشاره به اینکه طرح تولید انرژی از زباله در تهران مقرون به صرفه نبوده است می گوید:" این طرح نیازمند هزینه های بسیاری است و میزان برق تولیدی نیز جواب گوی هزینه ای که برای آن می شود نیست."

یکی از روش های نوین مدیریت پسماند تولید ورمی کمپوست از زباله است که نقش مهمی در کاهش مشکلات اقتصادی، بهداشتی و زیست محیطی ، افزایش تولید مواد آلی و جایگزینی کودهای پر مخاطره شیمیایی دارد.

"ابوالقاسم سوزنچی" کشاورز همدانی درباره تولید کود به روش 'ورمی کمپوست ' از زباله می گوید:" در ورمی کمپوست کود از طریق کرم های خاصی به نام 'آی زینیا فوتیدا' تولید می شود که هرگونه موادی را در اختیار آنان قرار دهند در مدتی کمتر از سه ماه به کود صد در صد ارگانیک تبدیل می کنند. "

وی که در مزرعه اش اقدام به تهیه این کود می کند ادامه می دهد:" با تولید این نوع کودها علاوه بر این که کشور نیازی به وارد کردن کودهای شیمیایی و خروج ارز ندارد و محصولات کشاورزی سالم تری نیز در اختیار مردم قرار خواهد گرفت. "

این کشاورز همدانی با اشاره به اینکه تولید صنعتی این نوع کود ممکن است در حال حاضر به علت نیاز به واردات ماشین آلات آن امکان پذیر نباشد می گوید:" اما کشاورزان و مردم با تولید سنتی این نوع کود می توانند آن را تولید کنند که اشتغالزایی خوبی نیز ایجاد می شود."

تولید دستگاه تفکیک زباله در همدان

یکی از این راهکارها که امروزه در نقاط مختلف جهان برای کمک به بازیافت زباله مطرح شده روش بازیافت زباله در مبدا با استفاده از دستگاه‌های هوشمند است.

"آقای حسینی" کارآفرین همدانی که اقدام به ساخت دستگاه تفکیک زباله نموده است می گوید:" این دستگاه با دریافت زباله های خشک مانند قوطی، پلاستیک و کاغذ براساس بهای آنها اقدام به پرداخت بلیط اتوبوس و مترو به شهروندان می کند."

وی با اشاره به اینکه طراحی ساخت ومونتاژ این دستگاه به همت نیروهای بومی انجام شده است ادامه می دهد:" مشابه خارجی این دستگاه سالهاست در اروپا استفاده می شود که 260 میلیون دلار هزینه دارد ولی ما با 100 تا 120 میلیون تومان توانسته ایم نمونه بومی آن را بسازیم."

" حسینی " با بیان اینکه این دستگاه قرار است در فروشگاه شهروند تهران مورد استفاده قرار گیرد می گوید:" ما برای نصب این دستگاه ابتدا با تهران رایزنی کردیم ، زیرا جا انداختن استفاده از چنین دستگاههایی در شهرستان ها کاری سخت است."

وی با اشاره به اینکه این دستگاه به مردم فرهنگ درست استفاده کردن از زباله را می آموزد ادامه می دهد:" مردم آموزش می بینند که با زباله نیز می توان ثروت تولید و به حفظ طبیعت نیز کمک کرد."

یکی دیگر از شهروندان همدانی هم موفق شده دستگاه تفکیک زباله بسازد.او می گوید:"با این دستگاه می توان بازیافت شیشه ، پلاستیک وقوطی را تا ۹۰ درصد افزایش داد."

 آقای نوروزی کارآفرین همدانی می افزاید: "این دستگاه با ارسال پیامک واتصال موبایلی شروع به کار می کند وطبق بهای تعریف شده با محاسبه تعداد قوطی ، ظروف آب معدنی وشیشه ای دریافت شده مبلغ آن به حساب کاربر واریز می شود".

او با بیان اینکه این دستگاه با سه عمل الکترونیکی ،مکانیکی وپیامکی عمل می کند ادامه می دهد :" طراحی ساخت ومونتاژاین دستگاه توسط نیروهای بومی انجام شده است و مشابه خارجی این دستگاه که سالهاست در اروپا استفاده می شود ۸۰ میلیون تومان هزینه دارد اما ساخت بومی با هزینه ۱۵ میلیون تومانی مورد استفاده قرار می گیرد ."

این کارآفرین تولید انبوه این محصول را موجب افزایش ظرفیت بازیافت پسماندها و اشتغالزایی دست کم ۳۰ تا ۱۰۰ نفر می داند.

کلام پایانی

با توجه به هزینه بالایی که برای جمع آوری زباله صورت می گیرد با فرهنگ‌سازی در تفکیک زباله می‌توان مقدار زباله تولیدی شهروندان را به حداقل رساند و محیط زیست کمتری را برای دفن زباله‌ها آلوده کرد.

همچنین می توان از این به اصطلاح "طلای کثیف" با روش های نوین بازیافت، علاوه بر نجات محیط زیست به اقتصاد شهر و اشتغالزایی نیز کمک کرد.

تهیه و تنظیم: لیلا نادعلی فر