پروانه‌ها بلای جان شمشاد‌های هیرکانی

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز گلستان، سیر انقراض شمشاد هیرکانی با حمله پروانه شب پرواز سرعت بیشتری گرفته است.

تنها گونه های شمشادهای هیرکانی به حفاظت بیشتر نیازمندند.

شمشادها‌‌ قيمت‌ ندارند

‌شمشادهای حاشیه خزر که به شمشاد هیرکانی (Buxus hyrcana Pojark) شهره اند، يكي از گونه‌هاي پهن‌برگ نادر هميشه‌سبز است كه رويشگاه آن در ایران منحصر به جنگل‌هاي شمال ايران است.

چوب این گونه شمشاد به لحاظ ویژگی‌های ساختاری دارای بافت ترکیبی ریز و متراکم و یکنواخت است که به دلیل تخلخل کم و مقاومت در برابر نفوذ آب و هوا، چوبی سخت و بادوام به شمار می‌رود.

به دليل کاهش چشمگير سطح جنگل هاي شمشاد، این گونه در فهرست گونه‌های گیاهی در خطر انقراض اتحادیه بین‌المللی حفظ طبیعت (IUCN) قرار گرفت و براساس قانون حفظ و حمايت از منابع طبيعي و ذخاير جنگلي كشور و براساس مصوبه 12/7/1371 در شمار درختان ممنوع‌القطع قرار گرفته است.

اين گونه ارزشمند در توليد دارو از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. بنا به اعلام كارشناسان، ارزش اكولوژيكي(بوم شناختی) شمشادها به‌اندازه‌اي است كه نمي‌توان آنها را قيمت‌گذاري كرد.

اما اکنون چند است که در فصول گرم، طغیان پروانه پر زاد و ولد شب پره نفس این در ختان را به شماره می اندازد.

شب پره شمشاد (Cydalima perspectalis)آفتی وارداتی و بومی آسیای شرقی است و از سال95 وارد کشورمان شده است.

این آفت در سال۲۰۰۷ روی درختان شمشاد در آلمان و هلند و سپس در کشورهای مدیترانه و شرق اروپا و سرانجام در ترکیه گزارش شد.

آفت شب‌پره شمشاد برای نخستین بار خرداد سال1395 از منطقه چالوس و نوشهر در استان مازندران گزارش شد و از همان زمان تاکنون خسارت های جبران ناپذیری بر پیکر درختان شمشاد زده است.

قدرت تخریب بولدوزرهای کوچک شب کار

لارو این حشره از گونه‌های مختلف شمشاد تزیینی و وحشی تغذیه می‌کند.

لاروها ابتدا از برگ تغذیه می کنند و با تمام شدن برگ ها به سراغ تنه درخت می روند.

در گزارش  سمیرا فراهانی استادیارپژوهش موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور در دو فصلنامه این موسسه آمده است؛ لاروها از برگ و پوست درختان تغذیه می کنند و خسارت شب پره شمشاد نیز به وسیله همین لاروها انجام می شود.

لاروها به خصوص در سنین آخر به علت میزان بالای تغذیه سبب بی‌برگی گیاهان میزبان می‌شوند و یک تهدید جدی برای این درختان محسوب می‌شوند.

معاون حفاظت و امور اراضی منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: این حشره در مرحله پروانگی سیصد تخم روی برگ می گذارد که هر کدام از این تخم ها پس از گذراندن مراحل لارو و شفیرگی و کرم، دوباره در مرحله پروانگی می توانند والد سیصد پروانه دیگر باشند.

مصطفی لو گفت:اين آفت در طول سال در گلستان چهار بار تجديد نسل مي‌كند و با گرم شدن هوا در ابتدای سال فعالیت خود را آغاز می کند و با سرد شدن هوا خود را درون برگها پنهان می کند تا با گرم شدن دوباره  هوا فعالیت خود را شروع کند.

او افزود: سرعت تکثیر و تغذیه این آفت بسیار زیاد است به طوری که اگر این آفت به شمشادهای زینتی سطح شهرگرگان حمله کند در یک شبانه روز تمام شمشادهای شهر نابود می شود.

برگهای سبز و چرمی طور درختان شمشاد که زمانی نماد و نمای زیبایی درختان شمشاد بودند پس از حمله لاروهای شب پره از بین می روند و آن چه به جای می ماند درختان بی برگ و خشک شمشاد است و در نهایت مرگ درخت رقم می خورد.

نحوه مبارزه با شب پره

محمد ابراهیم فرآشیانی محقق مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور گفت: یکی از راه های قطعی برای کنترل آفت شب پره در کشور های غیربومی استفاده از سموم شیمیایی چون پایروتیروئیدها و باکتری باسیلوس تورجینسیس (Bt) است.

او افزود: در جنگل به دلایل مشکلات زیست محیطی از سموم شیمیایی نمی توان استفاده کرد و بهره گیری از Bt نیز شرایط خاصی دارد.

فرآشیانی گفت: برای کنترل هر چه سریعتر این آفت با استفاده از ترکیباتی با کمترین اثر سوء بر محیط زیست، چون ترکیبات گیاهی و زیستی، پس از آزمایش های متعدد، برای نخستین بار در دنیا ترکیبی گیاهی با اثر آفتکشی بالا اما با حداقل استفاده از این ترکیب که قادر به کنترل تمامی سنین لاروی این آفت بود، یافت شد.

وی  افزود: این آفت کش عصاره گیاه تلخه بیان است و بر روی این آفت بسیار موثر است.

مینا کوه جانی گرجی  دیگر محقق مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور نیز گفت: همچنان کار بر روی سایر ترکیبات گیاهی برای تخم کشی و ساخت فرمولاسون بومی، کاربرد حشره کشهای کم خطر، قارچها و باکتری های بیمارگر شب پره و دیگر حشره کشهای زیستی ادامه دارد.

خانم کوه جانی گرجی اضافه کرد؛ نظر به اهمیت زیاد آفت، طرح مبارزه با آفت شب پره با همکاری سازمان جنگلها و مراتع در دست اجراست که پیش بینی می شود آفت شب پره کنترل می شود.

وی افزود: هر چند این آفت کش برای از بین بردن این گونه از شب پره موثر است اما چند عامل سبب شده است در برخی مناطق مبارزه موفقیت آمیز نباشد و سبب طغیان این آفت شود.

معاون حفاظت و امور اراضی منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: امسال شب پره ها از نیمه فروردین فعالیت خود را در شمشادستان های گلستان آغاز کرده بودند.

وی گفت: تا کنون دوبار محلول پاشی سینووان (عصاره گیاه تلخه بیان ) در ذخیره گاه های شمشادهای گلستان در اردیبهشت و خرداد انجام شد و شهریور و مهر نیز دوبار دیگر برای اطمینان بیشتر، محلول پاشی انجام خواهد شد تا بتوانیم هر چهار نسل این آفت در گلستان را از بین ببریم.

سختی مبارزه با شب پره ها

سخت گذر بودن مناطق رشد درختان شمشاد، چندنسلی بودن آفت شب‌پره و سرایت سریع آن در سایر مناطق تحت کنترل، نبود یک دشمن طبیعی در منطقه مورد رشد شمشاد ها باعث شده  به رغم اقدامات کنترلی متاسفانه بخش وسیعی از شمشاد‌ها براثر شب پره خسارت جدی ببینند.

معاون حفاظت و امور اراضی منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: شمشادها در مناطق سخت گذر رشد کرده اند که دسترسی برای آفت کشی را سخت می کند.

مصطفی لو با بیان این که مبارزه با آفت شب‌پره شمشاد به صورت محلول پاشی در کانون‌های آلوده انجام می‌شود گفت:محلول پاشی  سی نووان یا همان عصار گیاه تلخه بیان در مناطق هموار با تراکتور و در دیگر مناطق به صورت فردی و با کوله پشتی انجام می شود.

وی افزود: اما برخی از درختان در مناطقی رشد کرده اند که رفتن به آن مکان امکان پذیر نیست و باید از  هوا محلول پاشی انجام شود.

مصطفی لو گفت: آفت شب‌پره شمشاد در سال، چهار نسل دارد بنابراین محلول پاشی باید همزمان با شروع فعالیت لارو‌های آفت در هر نسل انجام ‌شود.

گلستان 451هکتار شمشاد دارد که 450هکتار آن در منطقه چشمه بلبلی بندرگز واقع است و یک هکتار آن نیز در قرن آباد گرگان قرار دارد.

وسعت شمشادستان های کشور نیز که در استانهای گیلان و مازندران واقع است حدود 45هزار هکتار است.

نقطه امیدی برای مبارزه

رییس منابع  طبیعی و آبخیزداری گلستان نبود یک دشمن بیولوژیک و طبیعی در منطقه را از عوامل طغیان این آفت می داند.

قزلسفلو گفت: مگسی از خانواده Tachinidae پارازیتوئید شفیره های شب پره شمشاد به تازگی در گلستان پیدا شده است که می تواند در مرحله شفیرگی شب پره ها را از بین ببرد.

وی افزود: این مگس از توده‌های آلوده درختان شمشاد در گلستان جمع آوری شد.

ممکن است این مگس که به عنوان پارازیتویید شفیره های آفت شب پره شمشاد شناسایی شده است راه نجات شمشادزارهای کشور باشد.

معاون حفاظت و امور اراضی منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: هر چند این مگس دشمن طبیعی این آفت است اما شمار اندک این مگس ها در قیاس با تعداد زیاد این آفت نمی تواند کمک زیادی به از بین بردن این آفت کند.

وی افزود: به سبب این که تحقیقات کارشناسان تکمیل نشده است نمی توان این گونه را برای مبارزه با این آفت تکثیر کرد.

مصطفی لو افزود: تکثیر این مگس می تواند این آفت را از بین ببرد اما ممکن است خود به آفت دیگری بدل شود و نیاز است قبل از تکثیر این مگس ها که دشمن طبیعی شب پره است تحقیقات کارشناسان در این باره تکمیل شود.

همراهی مردم در مراقبت از درختان

استفاده از مردمانی که در نزدیکی شمشادستان ها زندگی می کنند می تواند سبب تسریع در احیای این گونه شود.

زمانی که برای دیدن شمشادها به بندرگز رفته بودم آقای تیموری اهل روستای کارکنده بندرگز را دیدم که گفت؛ ما که برگ درختان را خشک می بینیم از ته دلمان ناراحت می شویم ولی کاری نمی توانیم انجام دهیم.

او گفت: من خودم حتی حاضرم از جیبم هزینه کنم تا این درختها حفظ بشه.

آقای تیموری گفت: ما می خواهیم کاری کنیم که این درخت ها سالم باشند و ما هم وقتی به جنگل می آییم از زیبایی شان لذت ببریم.

معاون حفاظت و امور اراضی منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت : در نزدیکی رویشگاه شمشاد در گرگان، از مردم روستای قرن آباد برای آبیاری و مراقبت دایمی از این درختان  کمک گرفته ایم.

مصطفی لو افزود: به برخی افراد آموزش داده ایم و آنان هر روز به درختان سرکشی می کنند و بلافاصله بعد از دیدن آفت، به ما گزارش می دهند و به همین سبب بیمای  شمشادها در قرن آباد کنترل شده است و با انجام محلول پاشی تلاش کرده ایم سلامت درختان را حفظ کنیم.

او گفت: در چشمه بلبلی بندرگز به سبب این که در نزدیکی منطقه روستایی وجود ندارد نمی توانیم از مردم برای حفاظت از این عرصه ها کمک بگیریم .

مصطفی لو گفت: البته با محلول پاشی مدام در مناطق در دسترس، طغیان شب پره ها را در این شمشادستان کاهش داده ایم.

سختی مبارزه و گستردگی فعالیت شب پره ها گرچه سبب شده است شمار زیادی از درختان شمشاد از بین بروند اما خوشبختانه آفت شب پره آفتی تک میزبانه است و با سرعتی که شمشادها را می خورد و خشک می کند به دیگر درختان جنگلی آسیب نمی زند و این به دوستداران محیط زیست دلگرمی می دهد.

اما باید تلاش کرد تا سرعت مبارزه و انجام تحقیقات آنقدر بالا رود تا از سرعت تخریب شب پره ها پیشی گیرد در غیر این صورت ممکن است همین اندک شمشادزارهای مانده در حاشیه خزر را نیز از دست بدهیم و مجبور شویم برای یادآوری آنچه روزی در نزدیکی مان داشته ایم به آلبوم عکس و حافظه گوشی های تلفن همراه رجوع کنیم و فرزندانمان را به جای گردش در کنار شمشادها، در فضای مجازی بگردانیم.