طبیعت در روستا‌های شرق هرمزگان سر ناسازگاری دارد. شب، روز، تابستان و زمستان هم ندارد. روز‌ها سخت و نفس گیر است.
به رغم بارش‌های امسال بحران آب و خشکسالی در هرمزگان همچنان به قوت خودش باقی است، حالا شن‌های روان هم امان مردم را بریده است. شن‌های روان بی رحمند. هیچ چیز جلو دارشان نیست. خانه‌ها را خراب و روستا‌ها را خالی از سکنه می‌کنند. می‌تازند و به روستانشینان بی رحمانه هجوم می‌آورند. به گفته مدیرکل امور روستایی استانداری هرمزگان حدود ۲۱ درصد از مساحت ۷ میلیون هکتاری استان در معرض تهدید شن‌های روان است. سالاری می‌گوید: ۳۰ هزار نفر از جمعیت استان در ۳۱۸ هزار هکتار از کانون‌های بحرانی ساکنند. مدیرکل منابع طبیعی هرمزگان هم می‌گوید: هرمزگان یکی از ۱۷ استان کشور است که پدیده‌های بیابانی در آن وسعت بیشتری دارد. به گفته امید ذاکری این کانون‌های بحرانی در شهرستان‌های جاسک، سیریک، میناب، بندرخمیر، بندرعباس و بندرلنگه پراکنده است، اما حدود ۴۰ درصد از کانون‌های بحرانی در شرق استان و در شهرستان‌های سیریک و جاسک است. راهی شرق هرمزگان می‌شوم تا از نزدیک با روستا نشینان در معرض تهدید شن‌های روان گفتگو کنم. روستای کندال شهرستان سیریک، اولین مقصدم است. کمی باور نکردنی است. اوضاع از آن چیزی که فکرش را می‌کردم هم بدتر است. اینجا خشم طبیعت البته در کنار بعضی کوتاهی ها، به وضوح قابل دیدن است. خانه‌ها یکی پس از دیگری در زیر شن‌های روان در حال مدفون شدن است. *از بس شن‌های روان هجوم آوردند، مجبور به ترک روستا شدیم با احمد ملاحی از اهالی روستای کندال گفتگو می‌کنم. او با اشاره دست محلی را نشان می‌دهد و می‌گوید: اینجا خانه ما بود. ۲ بار زیر شن‌های روان رفت و هر بار هم با کمک اهالی، شن‌ها را کنار زدیم. دیگر امان مان را برید. سکونت در آنجا سخت بود و خانه را رها کردیم و در جایی دیگر ساکن شدیم. شن‌های روان به هیچ کس و هیچ چیز رحم نمی‌کنند. این را از وضعیت روستا به خوبی می‌توان فهمید. تیر‌های برقی که یواش یواش در زیر شن‌ها در حال مدفون شدن است و بچه‌هایی که فرصت بازی از آنان گرفته شده است. عبدالرحمن پیرمرد روستای کندال می‌گوید: ۳۰ سال پیش شن‌ها جلوی خانه ما نبود حداقل کیلومتر‌ها آن طرف‌تر بود و هر چه که بزرگتر شدیم، هجوم شن‌های روان هم بیشتر شد تا امروز که شن‌ها به جلوی منازل رسیده است و در این سال‌ها هیچ کاری برای کند کردن پیشروی این شن‌ها انجام نشد. علی ملاحی چهار سال است که دهیار روستای کندال است، او می‌گوید: در این مدت با بخشداری، فرمانداری و استانداری نامه نگاری کرده، اما تاکنون نتیجه‌ای نگرفته است. به گفته ملاحی ۲ خانواده به علت هجوم شن‌های روان خانه‌های خود را ترک کردند و خانه‌های زیادی هم در معرض آسیب است.
*خانه‌های زیادی در روستای کندال سیریک در معرض تهدید شن‌های روان است خبری از آتش بس نیست، شن‌های روان امان مردم را بریده. حالا خانه‌ها که هیچ، سلامتی آن‌ها هم در تهدید است. آمنه فرد رحمانی بهورز روستای کندال می‌گوید شن‌های روان باعث بروز بیماری‌های پوستی و تنفسی در روستا شده است و امکانات کافی هم برای درمان بیماران آسمی در خانه بهداشت وجود ندارد. کافی است در این روستا زندگی کنید و مثل کودکان تنها یک آرزو داشته باشید، رحیم غریب زاده پسری ۱۱ ساله است که می‌گوید: آرزو دارم صبح که از خواب بیدار می‌شوم، این شن‌ها را نبینم تا به راحتی بتوانم به مدرسه بروم و بازی کنم. با اهالی این روستا خدا حافظی می‌کنم و به سمت فرمانداری سیریک می‌روم. عبدالله پرتابیان حدود یک سالی می‌شود که فرماندار سیریک است. او می‌گوید: ۱۵ روستا با بیش از ۱۰ هزار نفر جمعیت در این شهرستان در معرض هجوم شن‌های روان و ریز گرد‌ها هستند و نیاز است که نگاه ویژه‌ای برای رفع این معضل شود. به گفته پرتابیان اعتبار چندانی برای جلوگیری از پیشروی شن‌های روان وجود ندارد و باید دستگاه‌های متولی چاره اندیشی کنند. مسیرمان را به سمت شرق ادامه می‌دهیم. روستا‌های جاسک مقصد بعدی مان است. به روستایی می‌رسیم که از سال ۷۶ خالی از سکنه شده است. با دهیار روستای چنالی بالا که موقع کوچ از روستا چهار ساله بود به سمت روستای متروکه می‌رویم. واقعاً وحشتناک است. تپه‌های شن در قامت یک کوه و به ارتفاع چند متر.
*به علت هجوم شن‌های روان روستای چنالی جاسک سال ۷۶ خالی از سکنه شد برنا می‌گوید: اینجا دیگر جایی برای زندگی نبود و مردم به ناچار خانه‌های ابا و اجدادی شان را رها و به روستای چنالی بالا کوچ کردند، هر چند که همین روستای فعلی هم در معرض تهدید شن‌های روان است. در طول نوار ساحلی شرق جاسک حرکت می‌کنیم. به روستای لیرک می‌رسیم. جایی که آن‌ها هم یک بار به علت هجوم شن‌های روان، طعم کوچ اجباری را چشیده اند. دهیار روستای لیرک می‌گوید: روستا در محاصره شن‌های روان است و سال به سال هم وضع بدتر می‌شود. به گفته علی رنجبر اینجا جایی برای بازی بچه‌ها نیست. اما سیلِ شن‌های روان جاری است و آرامش را از مردم گرفته و با وزش کوچکترین باد، شن‌ها به داخل منازل هجوم می‌آورند. از مردم این روستا هم خداحافظی می‌کنم و به مرکز شهر جاسک می‌روم تا با فرماندار این شهرستان گفتگو کنم. محمد رادمهر هم حدود یک سال است که به سمت فرمانداری جاسک منصوب شده است. او می‌گوید: ۲۰ روستا در شهرستان جاسک در معرض تهدید شن‌های روان است که وضعیت ۷ روستا بسیار بحرانی است. به گفته رادمهر بیش از ۴ هزارو ۵۰۰ نفر در این روستا‌ها ساکن هستند که باید برای رفع این معضل چاره اندیشی شود. شن‌های روان در هرمزگان هیچ گونه سر منشا خارجی ندارد و به گفته مدیرکل محیط زیست هرمزگان، سرمنشا شن‌های روان از بیابان‌های شرق استان است که پوشش گیاهی ندارند. حبیب مسیحی می‌گوید: بافت خاک در اثر شدت جریان باد منطقه‌ای که تحت تاثیر باد‌های سیستان و بلوچستان است در همان منطقه جابجا می‌شود و حتی کیلومتر‌ها هم پوشش طبیعی و مسکونی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. *چاره این مشکل چیست؟ به گفته مدیرکل منابع طبیعی هرمزگان نهال کاری، مالچ پاشی و مدیریت روان آب‌های سطحی از راهکار‌های مهار شن‌های روان است. امید ذاکری می‌گوید: تاکنون در ۳۰ هزار هکتار از کانون‌های بحران فرسایش بادی و مناطق تحت تاثیر آن، نهال کاری شده است. به گفته ذاکری مالچ پاشی در استان وقفه ۱۰ ساله‌ای از سال ۸۵ تا ۹۵ دارد که علت آن هم تامین نشدن مالچ توسط وزارت نفت بود.
*از سال ۸۵ تا ۹۵ وزارت نفت مالچ مورد نیاز را تامین نکرد مدیرکل منابع طبیعی هرمزگان می‌گوید: برای هر هکتار، ۱۰ تن مالچ نیاز است و سال گذشته هم برای هر هکتار مالچ پاشی حدود ۵۰ میلیون ریال هزینه شد. در این سال‌ها وزارت نفت یا عقب نشینی کرد یا فرار رو به جلو که عرصه را برای شن‌های روان باز کرد و حالا اختصاص اعتبار و تزریق قطره چکانی مالچ هم به نظر می‌آید چندان کار ساز نیست. به گفته ناصر حیدری معاون آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، سال گذشته بودجه‌ای هر چند اندک برای مالچ پاشی در استان‌های خوزستان، ایلام، اصفهان، سیستان و بلوچستان، قم و هرمزگان اختصاص داد. از آنجایی که آبادانی و توسعه سواحل مکران از تاکیدات رهبرمعظم انقلاب بوده و وزارت نفت نیز خود را پرچم دار توسعه می‌داند، چه خوب است که مسئولان نفتی با اتخاذ تاکتیک مناسب از پیشروی شن‌های روان و مهاجرت روستاییان جلوگیری، و زمینه توسعه و اشتغال را در منطقه فراهم کنند. *امسال ۱۰۰ میلیون دلار برای مقابله با ریزگرد‌ها و شن‌های روان اختصاص یافته که سهم هرمزگان نادیده گرفته شده احمد مرادی نماینده مردم هرمزگان در مجلس شورای اسلامی هم می‌گوید: مجلس شورای اسلامی ۱۰۰ میلیون دلار برای مقابله با ریزگرد‌ها و شن‌های روان اختصاص داده که بررسی‌ها نشان می‌دهد سهم هرمزگان از این اعتبار نادیده گرفته شده است. مرادی خواستار پیگیری استاندار هرمزگان و سایر مدیران دستگاه‌های اجرایی برای جذب این اعتبارات شد.
*برای احیاء اراضی بیابانی و کانون‌های بحران فرسایش بادی هرمزگان، حداقل باید ۳۱۸ سال دیگر منتظر ماند پارسال یک هزار هکتار با اعتبار حدود ۵۰ میلیارد ریال در هرمزگان مالچ پاشی و ۳۵۰ هکتار هم نهال کاری شد و امسال هم ۱۲ میلیارد تومان برای اجرای طرح بیابان زدایی در ۴ هزار هکتار از بیابان‌های استان اختصاص یافته است. اما تا سر و سامان دادن به ۳۱۸ هزار هکتار از کانون‌های بحرانی استان راه بسیار درازی مانده است. یعقوب عباس زاده