بازار بزرگ اصفهان یادگاردوره صفویه با همجواری با دو اثر ثبت جهانی میدان امام(ره) و مسجد جامع،همواره پذیرای گردشگران است؛اما از نظر ایمنی در کش و قوس وعده های مسئولان سرگردان مانده و از کسبه اش هم دل پردردی دارد.
این بازارهشت کیلومتری از معدود بازارهای تاریخی کشور است که از نظرساختارسنتی و عوامل خطر ساز محیطی تا این اندازه سالم مانده است.
سريال دنباله‌دارزنگ خطرشاهکارمعماری دوره صفویه
بازارباقدمت بیش از 400 سال و طول هشت کیلومتری اصفهان که دو میدان تاریخی نقش جهان (امام (ره) ) و عتیق(امام علی(ع)) را به هم وصل می کند ورودی های زیادی دارد و مهمترین ورودی سردرقیصریه در قسمت شمالی میدان نقش جهان و روبه‌روی مسجد امام که ثبت ملی شده است.
از هر طرف که وارد شوی در گذر از هزاران مغازه‌هایی پیر و خسته که روبه‌روی هم قرار گرفته‌اند و با دالان‌های سنتی تو در تو و معماری زیبا، پرتو زرین خورشید از دریچه های بی مانند سقف آن به داخل می تابد و شانه ات را نوازش می كند تا از معماری زیبا و خیره كننده این بناها غفلت نكنی اما دیدن سیم های برق تارعنکبوتی رهاشده درسقف های طاق چشمی آن هم زیبایی و هم ایمنی اش را تحت تأثیرقرارداده است.
هنگام گذرازدالان ها،سراها،تیمچه ها،سقاخانه ها و بازار زرگرها،سماورسازها ،نجارها، قنادها و کفاش ها تا صنایع دستی و پوشاک بازار بزرگ اصفهان سد معبر صنوف مختلف را می بینیم که بین یک متر و حتی بیشتر از فضای مقابل مغازه خود را با چیدن وسایل پرو عبورو مرور رهگذران را دچار مشکل کرده اند.
ازسیم کشی های غیر استاندارد برق که بگذریم،از طرفی تیمچه های (کاوران سراهای کوچک) متروکه یا پر از انبار کالا ست و کارگاه های طلاسازی با مواد اشتعال زا که تودرتو وبرای ایمنی پر از قفل هایی است که درصورت حریق ،اطفاء را دچار مشکل می کند.
به میان بازاریان اصفهان رفتم جایی شلوغ که هربار گذر از آن باز هم ما را محو تاریخ می کند و دیدنی های بازار، اما این بار با نگاه دیگری قدم در بازار گذاشتم.
وسعت بیشتر مغازه ها یا حجره های بازار اصفهان کم حتی به دو متر مربع هم می رسد.
مغازه داران می گویند: فضای کسب و کار کوچک است و همه وسایل در مغازه یشان جای نمی شود و همین علت مهمترین عامل برای سد معبر است.
علی صادقی که فروشنده صنایع دستی از جمله مینا و فیروزه کوبی است می گوید:با توجه به اجاره های زیادنمی توانم مکان بزرگتری اجاره کنم و مجبورم با گذاشتن میز و ویترین اجناس مغازه را در بیرون بگذارم.
وارد فروشگاه پوشاک هم که شدم به علت فضای کم و بهره گیری از طبقه بالا،از بالابری غیر استانداردبرای جابجایی مشتریان استفاده می کرد.
سجاد سعیدی هم که 68 ساله و از قدیمی های بازار اصفهان و فروشنده سفره های قلمکار است می گوید:برخی مغازه دارها میله‌هایی وسط بازار برای آویزان کردن جنس ها جوش دادند که اگه آتش سوزی شود ماشین های آتش نشانی نمی‌تواند داخل بازار بیاییدحتی گاهی وقتها از بازار قنادها موتور هم رد نمی شود چون کسبه میزهای خود را تا
وسط بازار می‌چینند وبه اخطارها هم کسی توجهی نمی کند.
حامد محمدی هم که عطاری دارد با نشان دادن سقف بازار و تکان دادن سر به نشانه تأسف می‌گوید: وضع سیم های برق و چوب های طاق بازار را ببینید، اینجا مثلاً سقف یک بازار تاریخی آن هم در مسیر چارراه اصلی بازار دروازه اشرف است؛ وضع واقعا بدی دارد، از این چهارراه روزها خیلی‌ها رد میشند، اما اگر باران تند و زیادی ببارد احتمال افتادن چوب ها روی سر مردم است.
بازار همیشه شلوغ است ، گردشگر و غیر گردشگر هم ندارد.خودمن هم به عنوان رهگذر از برخی مسیرهای بازار به سختی عبور کردم چه برسد به گاری ها ، وسایل ایمنی و ...
فاصله صفر ایمنی تا ناایمنی بازار 400 ساله بی دفاع اصفهان
سوختن بازار تاریخی و ثبت ملی تبریزدر کمتر از یک ماه گذشته، زنگ خطر را برای بسیاری از شهرها که بازارهای ناایمن دارند به صدا در آورد. بازارهایی که محل درآمد و خرید بسیاری از شهروندان و ایستگاه پایانی سفر گردشگران است و تنها یک آتش سوزی در آنها کافی است تا یک شهر و حتی تمام کشور را در غم فرو برد.
بازار بزرگ اصفهان از نظر سیم کشی نامناسب و تابلو برق های شلوغ ، حجم غیر مجاز وسایل و اجناس در مغازه‌ها و انبارها ، ظرفیت کم حجره‌‌ها و مغازه‌های بازار، استفاده نامناسب از بالاربرهای غیر استاندارد و وسایل سرمایشی و گرمایشی،چیدمان و دکوراسیون نامناسب و حتی خارج از محدوده مغازه ، نگراني مسئولان به ويژه سازمان آتش نشانی را برانگيخته و بارها در طول چند سال گذشته بویژه پس از آتش سوزی بازار تبریزدرباره ناامنی آن هشدار داده و توجه جدی به این موضوع را خواستار شده اند.
علت آتش سوزی تبریز هم اتصال سیم های برق بود.
به گفته مدیرعامل سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اصفهان، در سقف بازار اصفهان شبکه‌ای از سیم‌های برق به شکل توده های تارعنکبوتی قرار گرفته که باتوجه به فرسایش آنها یا تغییر ولتاژهر لحظه احتمال اتصال و حریق وجود دارد.
محسن گلابی ادامه می دهد:عرض کم اماکن و معابر،سد معبرکسبه،تغییرکاربری(استفاده از بالابرهای غیر مجاز)،وجود تیمچه ها ،انبارها و و کارگاه هایی همچون طلاسازی مملو از مواد اشتعال زا همچون مواد اسیدی،کپسول و اسپری و سقف های کاذب از چوب در بازار اصفهان و از طرفی اطراف آن با منازل قدیمی و انبارهایی مملو از جنس های قابل اشتعال از پارچه،فرش و مواد قابل اشتعال گرفته تا نورگیرهایی شبیه تنوره که همگی همچون بمب این مجموعه تاریخی را تهدید می کند.
وی اضافه می کند:با توجه به عرض کم گذر و از طرفی سدمعبر قابلیت عبور وسایل اطفاییه بزرگ و سنگین دراین بازاروجود نداردو امداد رسانی را چندین برابر سخت تر می کند..
مدیرعامل سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اصفهان می گوید:شش سال پیش دوهزار کپسول و جعبه ها اطفا در سراسر بازار اصفهان نصب شدند اما اینک اثری از بیشترآنها نیست و تعداد موجود و بیش از 100 شیر هیدرانت مخصوص اطفاء هم با توجه به اینکه کسبه بر روی آنها اجناسی قرار داده‌اند مخفی و از دسترس خارج شده است.
نظر مسئولان ازوضع ایمنی نبض اقتصاد تاریخی نصف جهان
مدیرکل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان با اشاره به اینکه این بازار در دوران صفویه 30 کیلومتر مساحت داشته و حالا فقط 8 کیلومتر از آن باقی مانده است، می‌گوید: مغازه‌هایی در این بازار است که از 200 سال پیش تا کنون با همان کاربری فروش فعالیت دارند.
فریدون اللهیاری اولین دغدغه میراث فرهنگی و مدیریت شهری را حفظ ایمنی بازار بیان و ادامه می‌دهد: تنها با کمک کسبه می‌توان آن را از خطرآتش سوزی در امان نگه داشت.
مسئول محور فرهنگی تاریخی شهر اصفهان در اداره کل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان می‌گوید: بحث ایمنی بازار نیاز به کار تخصصی و تیمی دارد، زیرا گذر بازار را نمی‌توان تغییر داداز طرفی اگر بازاریان به این نکته توجه داشته باشند که اگر هر حادثه‌ای در بازار رخ دهد، بیشترین ضرر را خودشان متحمل خواهند شد، دیگر سد معبر نخواهند کرد.
مجید کاظمی اضافه می کند:ساماندهی سیم‌های برق سقف بازار یک اقدام تخصصی و بر عهده اداره برق است، هر چند در برخی از مکان‌های بازار با وجود کانال‌های حفر شده این مهم صورت گرفته است.
وی به سدمعبر صنوف بازار اصفهان هم اشاره و تأکید می دهد : بازار اصفهان هشت کیلومتر طول دارد که با حاشیه‌ها و تیمچه‌های اطراف بازار حجم زیادی را شامل می‌شود، از این رو کنترل آن بسیار دشوار است، اما با این حال میراث فرهنگی، یگان حفاظت و گشت شبانه برای نظارت بر بازار دارداما نیروهای محدود گشت نمی‌توانند کل بازار را پوشش دهند.
کاظمی با اشاره به تغییر کاربری تعدادی از مغازه‌های بازار اصفهان اضافه می‌کند:تغییر کاربری‌های حتما باید با اطلاع میراث انجام شودکه در بیشتر مواقع این گونه نیست.
همچنین مدیرکل پیشگیری و رفع تخلفات شهری شهرداری اصفهان می گوید: از چند سال پیش واحد گشت سدمعبر ناحیه بازارراه‌اندازی شده و نیروهای این مدیریت اخطار و اعمال قانون را انجام می‌دهنداما بازاریان همکاری لازم راندارند ،از طرفی رفع سدمعبر بازار کاری مقطعی و روزانه نیست و باید فرهنگ سازی کرد.
حسن محمد حسینی تصریح می‌کند: هرمتولی اگر وظیفه خود را به نحو احسن انجام دهد، قطعاً بازار اصفهان ساماندهی پیدا می‌کند.
ژان شاردن جهانگرد بزرگ و معروف فرانسوی نوشته است:" در بین بازارهای جهان اسلام کمتر بازاری می تواند با بازار بزرگ اصفهان مقابله کند؛ در این بازار با سر در عالی و تزئینات آجرهای چینی (کاشیکاری) و سکوهای وسیع سنگ یشم ، جواهر فروشان و زرگران انواع و اقسام زیورو جواهرهای کمیاب و هنردوستان صنایع دستی رامی فروشند."
کلانشهر اصفهان با وجود بافت ویژه تاریخی از جمله بازارکه در دل خود و در مرکز شهر دارد، از خطر آتش سوزی هیچ وقت در امان نبوده و نیست. بافت‌هایی قدیمی و فرسوده با عرض هایی باریک و فاقد ایمنی که امدادرسانی را چند برابر سخت تر می‌کند.
آتش سوزی بازار تاریخی ناایمن اصفهان دور از ذهن نیست.اتفاقی که تصورش نه تنها تلخ، بلکه گزنده است و خدای ناکرده اگر روزی اتفاق افتد، آن وقت است که نبودنش شکاف عمیقی ایجاد می‌کند بماند که ضررهای اقتصادی هنگفتی نیز به همراه دارد.
نگارنده: سیده پروین امامی