اهمیت ندادن به طرحهای آبخیزداری میتواند باران،رحمت خدا را به زحمت و خسارات جبران ناپذیری برای کشور تبدیل کند.
به گزارش خبرگزاری صداوسیمای مرکز خوزستان،کنترل سیلابها، هرزآب ها، تقویت قناتها و تامین آب آشامیدنی مطمئن روستاها از مزایای اجرای بندهای آبخیزداری است.
آنطور که معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی خوزستان می گوید : در دو دهه اخیر طرح های آبخیزداری متفاوتی در 160حوزه آبخیز استان و در سطح بیش از 2 ملیون هکتار از منابع طبیعی صورت گرفته است.با این وجود پهناوری خوزستان و موقعیت جغرافیایی اش موجب شده تا پس از هر باران روان آب ها سرریز یا مسدود شوند که همین امر عاملی برای بروز سیل می شود.
به گفته مهراج خائیز، خوزستان در حال حاضر دارای بیش از 350 سد و بند آبخیزداری است که نقش مهمی در جلوگیری از جاری شدن سیل دارد این تعداد سد و بند آبخیزداری، زمینه ساز توسعه بخش کشاورزی و مهار و کنترل کننده سیلابها و بارشهای فصلی بوده و افزایش بهره وری در بخشهای آبی را فراهم آورده است.
منصور قطبی سرابی از كارشناسان مهندسي آب در جهاد كشاورزي است ،او می گوید: آبخیزداری مجموعه ای از اقدامات مکانیکی، بیولوژی بیومکانیکی ومدیریتی است که مانع از فرسایش خاک وانباشت رسوبات در بستر رودخانها و تالابها،کنترل سیل ،تثبیت و بایدارسازی زمین ،تقویت سفرهای آب زیر زمینی و تقویت بوشش گیاهی می شود.
این کارشناس، سیل اخیر و خسارات آن را ناشی از غفلت 60ساله می داند و می گوید : هرساله سیلابهای فصلی رودخانه‌ها باعث لایروبی طبیعی بستر رودخانه‌ها می‌شود و این درحالی است که احداث سدهای بزرگ و بدون اجرای طرحهای آبخیزداری روی رودخانه‌های خوزستان، سبب پر شدن مخازن سدها و بستر رودخانه‌های پایین‌دست شده و زمینه بروز سیل را فراهم کرده.
این کارشناس با بیان اینکه تا پیش از احداث سدها، سیلابهای فصلی باعث لایروبی و پاکسازی بستر رودخانه‌های کرخه، دز، کارون، مارون، جراحی ، زهره و هندیجان می‌شد،گفت: متأسفانه بعد از احداث 20سد روی رودخانه‌های مذکور با حجم 21میلیارد مترمکعب در سال، لایروبی طبیعی این رودخانه‌ها که از طریق سیلابها صورت می‌گرفت در پایین‌دست سدها متوقف شد که نتیجه آن طغیان رودخانه‌ها و بروز سیل است. علاوه براین، رسوبات بالادست سدها باعث پر شدن مخازن سدها و کاهش عمر طبیعی سدهای ذخیره‌ای به کمتر از نصف شده است.
مهراج خائیز معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی خوزستان نیز می گوید : احداث سدهای بزرگ در صورت اجرای طرحهای آبخیزداری و اصلاح رودخانه‌ها قادر به کنترل سیلابهای استان خوزستان است.
به گفته او در سال1341 با احداث نخستین سد بزرگ روی رودخانه دز و در پی آن، احداث 19سد دیگر روی رودخانه‌های کرخه، کارون، مارون-جراحی، زهره-هندیجان، سیلاب استان‌های خوزستان، لرستان و چهارمحال و بختیاری به‌طور موقت و تا حدودی تحت کنترل درآمد اما از نقش جنگل‌ها و مراتع در حفاظت از منابع خاک نیز عملکرد سیلابهای فصلی در شست‌وشوی طبیعی رسوبات بستر رودخانه‌ها غفلت و زمینه بروز طغیان رودخانه‌ها فراهم شد.
مهراج خائیز در خصوص طرح های آبخیز داری مهمی که در خوزستان انجام شده گفت: در حوزه سد دز در دهه 1370 چهار حوزه پرچوک ، بیشه بزان ، آبید سری و ماه شکار وارد فاز اجرایی شدند. همچنین در سال 1397 سطحی معادل 6 هزار مترمکعب گابیون بندی(توری کشی) ، 3 هزار مترمکعب خشکه چین ، 2 هزار مترمکعب سکوبندی و110 هکتار انوع عملیات بیولوژیک شامل بذرکاری و نهال کاری اجرا شده است.
نماینده مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی می گوید: پارسال اعتبارات زیای به حوزه آبخیز داری اختصاص داده شد اما در خوزستان نتایج مورد انتظار حاصل نشد.
علی ساری معتقد است یکی از علتهای ناموفق بودن طرح های آبخیزداری در استان واگذاری این طرح ها به افراد غیر متخصص است،پیمانکارانی که در این حوزه فعال بودند، پیمانکاران سطح چندم استان‌های دیگر بودند درحالی‌که اولویت با پیمانکاران کار بلد و محیط شناس استان است.
بندهای آبخیزداری معمولا از سه تا 18 متر ارتفاع دارند و یکی از مزایای آنها تاخیر در عبور سیلاب است و از روان شدن سیل جلوگیری و سفره های آب زیرزمین را تغذیه می کند و مانع فرسایش خاک می شوند.
حسینی کارشناس آبخیز داری درباره انتقاداتی که به بندهای آبخیزداری برای جلوگیری از روان آب ها در سطح محیط زیست و تاثیر آنها در ایجاد کانون های گرد و غبار در اهواز می گوید: در سال های اخیر رویکرد جهانی از ساخت سدهای بزرگ به آبخیزداری تغییر کرده زیرا این بندها کمترین آسیب را به طبیعت وارد می کنند.
او معتقد است مشکلاتی که در استان ایجاد شده به دلیل کم بود یا نبود بندهای آبخیزداری نیست، بلکه به دلیل نواقصی است که در اجرا یا بهره برداری از این بندها وجود دارد، به طور مثال حوزه رودخانه کوپال به دلیل اجرا نشدن بندهای کوچک در بالادست بوده که موجب رسوب گذاری در بندهای اصلی و ممانعت از جریان آب شده است.
باید توجه داشت که آبخیزداری به معنی نگهداشت و ذخیره آب در سازه مخزنی آبی نیست و ماهیت و رسالت آبخیزداری، تاخیر در عبور سیلاب است تا فرصت نفوذ در زمین را داشته باشد. برخی از بهره برداران و کشاورزان محلی تصور می کنند با مسدود کردن خروجی لوله های بندها می توانند از آنها برای کشاورزی و آبزی پروری استفاده کنند، که این مساله باعث جلوگیری از جریان آب در حوزه می شود، این در حالیست که کارکرد بندها تاخیر در عبور سیلاب است و نه جلوگیری از عبور سیلاب.
هر چند سیلابهای مخرب اخیر خسارات فراوانی را در پی داشت اما این حادثه، باید تلنگری باشد برای مسولان خوزستان تا توجه ویژه ای به طرحهای آبخیزداری و کنترل آبهای سطحی در خوزستان داشته باشند.