گیلان پیرترین استان کشور است.
به گزارش خبرگزای صداوسیما مرکز گیلان؛ رمضان هر سال، خانه مادربزرگ پاتوق بیشتر افطاری های مان بود.
مادربزرگ می گفت: 30 ، 40 نفری که دور سفره افطاری اش می نشینند، سفره اش را رنگین می کنند نه این غذاهای رنگارنگ رمضانی.
مادربزرگ خیلی چیزهای دیگر هم می گفت.
می گفت: خانه بدون سر و صدا و شلوغی بچه های قد و نیم قد صفایی ندارد و این دورهمی ها، برکت، لطف و صفا را زیاد می کند.
طفلکی مادرم - حالا که مادربزرگ نیست - خیلی تلاش می کند، خانه مادربزرگ که به ما ارث رسیده با همان حال و هوا بماند اما با کدام نوه های قد و نیم قد؟!
اینجا سکوت، سایبان همیشگی حیاط خانه است و البته گاهی سر و صدای شیطنت های دخترم، تنها نوه خانواده، این سکوت را می شکند.
نوه ای که در این حیاط بزرگ، خودش باخودش قائم باشک بازی می کند، خودش دنبال خودش می دود به هوای گرگم به هوا.
خواهر و برادرهایم هم هر کدام پی درس و کار، از اینجا رفته اند و آنطور که خودشان می گویند: حالا حالاها هم، سودای ازدواج در سر ندارند.
خانه، همان خانه مادربزرگ است اما جمعیتش حسابی آب رفته.
مادر می گوید: از این همه تنهایی و سکوت، هم دلش پیر شده هم حال و هوای این خانه .
هر چند این، حال و هوای این روزهای ِخیلی از خانه هاست؛ سر که بچرخانی می بینی این گرد پیری انگار بر سرو روی خیلی از خانه های شهر و دیارمان نشسته است.
هم خانه ها کوچکتر شده اند هم جمعیت شان کمتر.
بر اساس آمارهای ارائه شده در همایش ملی سالمندی، گیلان پیرترین استان کشور است.
استانی که بر اساس همین آمار 11و7دهم درصد جمعیتش سالمندند و سن بالای 59سال دارند.
بر اساس اعلام سازمان ملل متحدد به جامعه ای که بیش از 7درصد جمعیتش سالمند باشند، جامعه سالخورده می گویند.
آنطور که از این آمارها برمی آید: حدود یک میلیون و 746هزار نفر از جمعیت 2میلیون و 530هزار نفری گیلان معادل بیش از نیمی از جمعیت استان بین 15تا59 سال سن دارند.
کارشناسان علوم اجتماعی معتقدند اگرچه این گروه سنی جزو جمعیت فعال و در حال اشتغال محسوب می شوند اما در سراشیبی سالمندی قرار دارند و در سال های آینده به طور تدریجی به جمعیت سالمند گیلان اضافه می شوند؛ این در حالیست که نرخ تولد هم در این استان پایین است.
این حرف دل خیلی از مادربزرگ ها و پدربزرگ هایی است که دوران سالمندی را می گذرانند.
شاید آنها این حرف را برای گلایه از دردهای جسمی که به سراغ شان آمده می گویند اما پیری به غیر از درد و رنج جسمی، هزار درد و آسیب اجتماعی هم به دنبال دارد.
آسیب هایی که دکتر توکلی راد استاد جامعه شناسی معتقد است گریبان حوزه های مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی را خواهد گرفت.
او می گوید: اگرچه پیری جمعیت گویای افزایش طول عمر انسان ها و بهبود سطح امید به زندگی است اما آن روی سکه پیر شدن جمعیت، کاهش جمعیت جوان و نیروی کار جامعه است ؛ مشکلی که افزون بر کاهش نشاط، تحرک و پویایی اجتماعی، کاهش نیروی فعال اقتصادی و افزایش هزینه های درمانی و مراقبتی سالمندان را هم به دنبال خواهد داشت.
مسئله پیرشدن جمعیت، موضوعی است که رهبر معظم انقلاب 5سال پیش تهدیدات و البته راهکارهای حل آن را در قالب سیاست های کلی جمعیت تشریح و ابلاغ فرمودند.
دکتر توکلی راد بالا بودن میانگین سن ازدواج، تاخیر و کاهش میل به فرزندآوری، تمایل به تک فرزندی، افزایش آمار طلاق و پایین بودن میزان باروری را از مهم ترین دلایل پیری جمعیت در گیلان دانست و گفت: تحکیم شعار "فرزند کمتر و زندگی بهتر" از اواخر دهه 60به بعد به یک باور فرهنگی تبدیل شده است؛ باوری که تغییر آن زمان بر بوده و نیاز به سیاست های تسهیل گرایانه و حمایتی دارد.
این جامعه شناس با بیان اینکه بسیاری از کشورهای پیشرفته برای تحقق سیاست های افزایش جمعیت، راهبردهای حمایتی اجرا می کنند افزود: بر اساس بررسی های انجام شده کشورمان از سال 2000تا2020 میلادی، مرحله سالمندشدن را می گذراند و به نظر می رسد از سال2050 وارد مرحله فوق سالمندی شود.
او با ابراز نگرانی از این موضوع که گیلان طبق آخرین سرشماری های جمعیتی، روند سالخوردگی را با سرعت بیشتری نسبت به دیگر استان ها طی می کند گفت: بی شک سیاست های جمعیتی در این استان باید با جدیت بیشتری دنبال شود.
همت دستگاه های اجرایی برای جوان سازی جمعیت
مدیرکل امور فرهنگی و اجتماعی استانداری گیلان با اشاره به اینکه دستگاه های مختلفی در گیلان متولی اجرای سیاست های جمعیتی هستند گفت: استانداری گیلان به عنوان نهاد حاکمیتی و ناظر در کنار این دستگاه ها به اجرای این دستورالعمل ها کمک می کند.
مونا ابرو فراخ با اشاره به آمار بالای طلاق در گیلان گفت: از آنجا که زوج ها در 3سال اول زندگی تمایلی به بچه دار شدن ندارند و از طرفی بیشترین آمار طلاق در گیلان هم در 3سال اول زندگی روی می دهد، عملا فرصت باروری از دست می رود و به نظر می رسد یکی از دلایل مهم کاهش تولد در گیلان همین موضوع باشد.
آنطور که او می گوید: برای حل این مشکل وزارت کشور از سال96 اجرای طرح "تقسیم کار ملی برای کاهش آمار طلاق" را ابلاغ کرده است که بر اساس آن اعتباراتی به برخی از دستگاه ها برای کنترل این آسیب اجتماعی اختصاص می دهیم.
مدیرکل امور فرهنگی و اجتماعی استانداری گیلان قدم اول در این باره را افزایش واحدهای مشاوره در کلانتری ها و دادگاه دانست و گفت : در این واحدهای مشاوره، معمولا اختلافات همسران حل و فصل می شود و به دادگاه خانواده راه نمی یابد.
مونا ابروفراخ به اجرای"طرح حکمیت" از سوی اداره کل تبلیغات اسلامی هم اشاره کرد و گفت: پارسال 650میلیون تومان برای راه اندازی دفاتر تسهیل گری در استان به وِیژه در حاشیه شهرها برای اجرای این طرح اختصاص داده شد که در آن با ارائه مشاوره بسیاری از خانواده ها از طلاق منصرف می شوند.
مدیرکل امور فرهنگی و اجتماعی استانداری گیلان می گوید: آموزش و پرورش هم با دریافت حدود یک میلیارد تومان اعتبار با آموزش سبک زندگی در قالب طرح کاهش آسیب های اجتماعی به سهم خود در اجرای این طرح ملی یاری گرمان بود.
مونا ابروفراخ به فراهم کردن مقدمات ازدواج آسان به ویژه در بین قشر دانشجویی استان هم اشاره کرد و گفت: سالانه 300کارگاه آموزشی برای آموزش سبک زندگی به جوانان در گیلان برگزار می شود.
او با بیان اینکه بین نتیجه اقدامات انجام شده با چشم اندازی که پیش بینی شده بود فاصله است و دستگاه ها باید تلاش بیشتری در این باره انجام دهند افزود: استانداری گیلان به عنوان عالی ترین دستگاه اجرایی دولت در استان، با اجرای طرح های اشتغالزایی تلاش می کند تا حدودی مشکلات اقتصادی پیش روی افزایش نرخ ازدواج و تولد را حل کند.
او اگرچه به تاثیر مشکلات اقتصادی به عنوان عاملی بازدارنده در ازدواج و زاد و ولد اذعان دارد اما در عین حال معتقد است بالا رفتن توقع افراد در این زمینه تاثیر بیشتری دارد؛ چرا که اعمال مشوق های مالی و حل مشکلات اقتصادی که راهبرد چندین ساله کشورهای پیشرفته است در این باره چندان اثرگذار نبوده و این کشورها همچنان با معضل کمبود جمعیت روبرو هستند.
اما بسیاری از جوانان با این نظر موافق نیستند.
زهره ضمامی دختر 28ساله ای که دوران نامزدی را سپری می کند می گوید: 9ماه است که عقد کرده اما هزینه های بالای جشن عروسی، جهزیه واجاره مسکن نمی گذارد او و همسرش به زیر یک سقف بروند.
محبوبه محمدیان شهروند بندرانزلی که 8سال است ازدواج کرده هم گفت: جرات نمی کند به مادر شدن فکر کند.
او می گوید: با این حقوق کمی که همسرم دارد، هزینه پوشک یک هفته فرزندم را هم نمی توانم تامین کنم.
رضا فدایی پسر 40ساله رشتی خرداد امسال 43ساله می شود اما هنوز به ازدواج فکر نمی کند. او که به شدت از بالا بودن هزینه های زندگی گلایه دارد می گوید: پشتوانه ای برای ازدواج ندارم.
اقلیما و محمد هم که 5سال است ازدواج کرده اند و حاصل ازدواج شان یک دختر 3ساله است اگر چه دوست دارند فرزند دیگری هم داشته باشند اما می گویند: به خاطر هزینه های زندگی جرات این کار را ندارند.
پای حرف بچه هایی که تک فرزند هستند که بنشینی شاید آنطور که باید بحران جمعیت را درک نکنند اما انگار آنها بیشتر از بزرگترهای شان نسبت به این موضوع دغدغه دارند.
مثل بهامین یوسفی 12ساله که خیلی دلش می خواهد خواهر یا برادری داشته باشد و از حالا نگران این موضوع است که فرزندانش عمو، دایی، خاله یا عمه ای نخواهند داشت.
معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی گیلان افتتاح یک مرکز ناباروری دولتی برای ارائه خدمات درمان ناباروری ارزان و دولتی، افتتاح 10مرکز زایمان آسان برای خوشایند سازی به دنیا آوردن کودک برای مادران و کم کردن ترس مادران برای فرزند آوری، رایگان کردن زایمان طبیعی در مراکز درمانی دولتی و کاهش تعرفه زایمان در مراکز درمانی خصوصی و برگزاری جشنواره هایی برای ترویج فرزند آوری را از مهم ترین اقدامات این معاونت برای افزایش نرخ باروری در گیلان اعلام کرد.
دکتر نورصالحی گفت: تاکنون به 3هزار و 235نفر در گیلان خدمات دولتی و ارزان درمان ناباروری ارائه شده است.
معاُون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گیلان هم ارائه خدمات مشاوره باروری سالم به 300هزار زن، شناسایی زنان تا 49سال سن که در معرض خطر ناباروری قرار دارند، توزیع بیش از یک میلیون 600هزار جلد بسته آموزشی باروری، آموزش به 350هزار نفر از گروه هدف ناباروری و برگزاری دوره های آموزشی هنگام ازدواج برای زوج های جوان را از مهم ترین برنامه های معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکیگیلان در این باره اعلام کرد.
آخر و عاقبت جامعه ای که رو به پیری می رود
کارشناسان علوم اجتماعی معتقدند در کنار اجرای سیاست های افزایش جمعیت از همین حالا باید به فکر ایجاد رفاه و تامین نیازهای اجتماعی جامعه ای که رو به پیری و سالمندی می رود، بود.
موضوعی که دفتر امور بانوان و خانواده استانداری گیلان با تدوین سندی از امسال آن را دنبال می کند.
آنطور که مدیرکل این دفتر می گوید: دستگاه های متولی مشخص و وظایف شان براساس این سند به آنها ابلاغ شده است.
فاطمه رفیعی به طرح "والدین خواندگی" که در آن سالمندانی که فرزند ندارند، به افرادی که پدر و مادر ندارند یا از تمکن بالایی برخوردارند، سپرده می شود اشاره کرد و گفت: توسعه مهدهای سالمندی یکی دیگر از برنامه های امسال ماست که ویژه فرزندان شاغلی است که در طول روز نمی توانند از پدر و مادر سالمند خود نگهداری کنند.
وی با بیان اینکه در این مهدها زمینه های افزایش نشاط در سالمندان در روز فراهم خواهد شد و در نهایت شبها به خانه هایشان بر می گردند افزود: تا پایان امسال 4مهد سالمندی در گیلان احداث خواهد شد.
مدیرکل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری گیلان به برگزاری جشنواره های دست پختها و دست ساخته های مادربزگ ها هم برای افزایش شور و نشاط سالمندی در طول سال اشاره کرد.
یک روز ملی جمعیت دیگر هم سپری شد و گیلان همچنان پیر است!
30 اردیبهشت، یک روز ملی جمعیت دیگر را در تقویم های مان ورق زدیم.
اینکه چقدر واژه جمعیت بر عمق نگاه مان نشست و چقدر بحران پیری جمعیت فکرمان را به خود مشغول کرد بماند، آنچه که سریال تکراری این روز ملی در هر سال شده، برگزاری همایشها و نشست ها، تهیه گزارش ها و ارائه آمارهای جمعیتی است؛ این در حالیست که رویه پیر شدن مثل جریان آب یک رودخانه آرام آرام جمعیت گیلان را به آبشار پیری می برد و اگر جریان حرکت در مسیر این رودخانه را تغییر ندهیم معضلاتی که جامعه شناسان خطرش را گوشزد می کنند دامنگیر جامعه را خواهد شد.
ان موقع شاید داشتن یک برادر و خواهر، یا شاید هم عمو، عمه دایی و خاله برای همیشه در ذهن خیلی ها رویا بماند و دورهمی های خانوادگی هم فقط در قاب خاطرات مان خاک بخورد.
*نویسنده: مریم امدادی