گزارش مکتوب ؛ چنبره انقراض به دور تنها پستاندار خزر

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، مرکز گیلان ؛ " این اولین بار در سال جدید بود که به دنبال یک لقمه نان T دل به دریا زدیم و تور انداختیم.
اولش وقتی دستمان یارای بالا کشیدن تور را نداشت، فکر کردیم نان ما چند نفر، اول سالی ، حسابی توی روغن است اما از این خبرها نبود.
موجودی که به تورمان افتاده بود ، خیلی بزرگتر از ماهی بود و معلوم بود زبان بسته چند ساعت قبل جان داده است؛ این بار لاشه یک قلاده فک خزری به تورمان افتاده بود اما برعکس فک هایی که تا به حال در دریا دیده بودم ، رنگش سفید و کمی کوچکتر بود."
اینها حرف های آقا جعفر، عضو یکی از تعاونی های صید پره رودسر است که 8 فروردین امسال، لاشه یک توله فک خزری به تورشان افتاد.
البته بر اساس اعلام تنها مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری ایران، فردای آن روز هم لاشه یک قلاده توله فک دیگر، نزدیکی های همان محل، به تور صیادان افتاد؛ لاشه 2 فک خزری در فاصله یک روز از هم ، تنها پستاندار خزر که گونه اش رو به انقراض است و سهمش از همه آب های زمین ، پهنه خزر است.

نوزاد یک ماهه فک در جنوب خزر ؛ اتفاقی نادر و زنگ خطری دیگر 
البته پارسال عید هم آب خزر با خودش لاشه یک قلاده فک را به سواحل گیلان آورده بود اما آنچه که برای کارشناسان نگران کننده شده این است که تا به حال پای نوزاد یا همان توله فک خزری به سواحل جنوبی خزر نرسیده بود ؛ چرا که فک ها بطور معمول در مناطق سردتر ، در شمال شرقی خزر و روی صخره های یخی، نوزاد شان را به دنیا می آورند.
از آنجا که هر فک قادر به  دنیا آوردن یک نوزاد است، کارشناسان احتمال می دهند فک های مادر ، این 2 نوزاد را در آب های جنوبی خزر به دنیا آورده باشند ؛ اتفاقی نادر که کارشناسان را به فکر فرو برده که شاید فک های مادر، شرایط را در شمال خزر نامساعد دیده اند و به حوزه جنوبی این دریا برای زادآوری پناه آورده اند ؛ جایی که به علت دمای آب و وضعیت جسمانی و طبیعی فک ها، ممکن است نوزادان نارس به دنیا بیایند و برای رشد نوزاد فک هم مناسب نیست.
بررسی ها و آزمایش های تنها مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری ایران بر روی لاشه 2 نوزاد فک خزری که عید امسال به تور صیادان گیلانی افتاد ، نشان می دهد این 2 نوزادها یک ماهه بودند و باید در عرض های شمالی می ماندند نه اینجا در جنوب دریای خزر .

کاهش90 درصدی تنها پستاندار خزر، زنگ خطری که سالهاست به صدا در آمده. 
براساس اعلام اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان آمارهای جهانی نشان می دهد که تعداد فک خزری تا قبل از فروپاشی شوروی حدود یک میلیون قلاده بود اما بر اساس سرشماری سال 2008 به 100 هزار قلاده رسید و حالا هم بین 70 تا 100هزار قلاده تخمین زده می شود و کاهش 90 درصدی داشته است. 
کارشناسان و تشکل های مردم نهاد حامی محیط زیست از این کاهش 90 درصدی ابراز نگرانی می کنند و معتقدند : باید تا دیر نشده  است  فکری اساسی برای بقای این گونه در خطر انقراض خزر کرد و آستین ها را بالاتر زد تا همکاری های کشورهای حاشیه خزر برای حفاظت از این گونه در خطر انقراض بیشتر شود ؛ چرا که اگر روند مرگ و میر و ناامن شدن زیستگاه ها و مکان های زادآوری این سگ سان خزری همین طور ادامه یابد، شاید سرنوشت فک خزری به ببر مازندران و دیگر گونه های منقرض شده تبدیل شود و مجبور شویم فقط مشتی تصاویر و فسیل تحویل آیندگان بدهیم.
دکتر میرزاجانی محقق و نویسنده کتاب " فک خزر " در کتابش مهمترین عوامل در خطر انقراض قرار گرفتن فک خزری را ابتلا به بیماری سگ سانان، شکار بی رویه در شمال خزر، آلودگی و تخریب محیط زیست، تغییرات اقلیمی، کمبود منابع غذایی به علت حمله شانه دار مهاجم به کیلکا که منبع اصلی غذای فک است و نیز  شکار توسط عقاب ها و گرگ ها عنوان می کند.

لاشه 17 فک خزری در دامن خزر در محدوده گیلان 
آنطور که رئیس اداره نظارت بر حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان می گوید : کشف لاشه این حیوان در استان فقط به یکی دو قلاده آن هم در عید هر سال خلاصه نمی شود و پارسال لاشه ۱7 فک خزری در سواحل دریای خزر در محدوده گیلان مشاهده شد.
حسین علی نژاد معتقد است فک های خزری که در محدوده گیلان از بین می روند یا بر اثر بیماری تلف می شوند و یا در تور صیادان گیر می افتند و خفه می شود و عمدی در کار نیست.
او می گوید : برخی از فک ها هم آنقدر از زمان مرگ شان می گذرد که عامل مرگ و میرشان از طریق بررسی لاشه ، ممکن نیست. 
به گفته رئیس اداره نظارت بر حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان این اداره کل سواحل و مناطق حفاظت شده دریایی در محدوده استان را مرتب رصد و بازرسی می کند و کسانی را که به هر دلیل باعث تلف شدن این گونه در خطر انقراض شوند ، شناسایی و جریمه نقدی می کند.

آنطور که حسین علی نژاد می گوید : ماموران حفاظت محیط زیست گیلان از پنج  سال پیش تاکنون سه  قلاده فک خزری را در استان که به این اداره کل تحویل داده شده بود، تیمار کرده و به دریا برگردانده اند. 

وي  به قوانین سفت و سختی چون مجازات حبس برای شکار فک در برخی از کشورهای حاشیه خزر از جمله جمهوری آذربایجان و در عوض رسمی و مجاز بودن شکار این حیوان در روسیه اشاره کرد و گفت : بی شک برای حمایت از این گونه در خطر انقراض ، باید شبکه ای از مناطق حفاظت شده در حوزه سواحل کشورهای حاشیه خزر به ویژه در عرض های شمالی که فک ها در آن زادآوری می کنند ایجاد شود.

وقتی تلاش های ایران برای جلوگیری از شکار فک نتیجه می دهد.
مسئول تنها مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری ایران که در جزیره آشوراده استان گلستان مستقر است هم با مسئولان محیط زیست در خصوص اقدامات حمایتی بیشتر از فک خزری در شمال خزر هم عقیده است.
دکتر امیر صیاد شیرازی می گوید : با استفاده از ظرفیت سازمان های مردم نهاد، تشکیل کمپین حمایت از فک خزری در کشورهای حاشیه خزر و نیز جمع کردن امضای الکترونیکی حامیان محیط زیست، توانستیم در سال 2018 موافقت کشور روسیه در ممنوع کردن شکار فک در این کشور را بگیریم و پارسال مجوزی برای شکار این حیوان در روسیه صادر نشد.
وی با بیان اینکه پارسال از شکار دستکم پنج  هزار فک خزری در روسیه جلوگیری شد افزود : اگر این طور فرض کنیم که نیمی از این تعداد فک، ماده بوده باشند و نیمی از این فک های ِماده شکار نشده هم توانایی باروری داشته اند، فک هایی که از شکارشان جلوگیری شد، حدود هزار و 250 توله به دنیا آوردند؛ توله هایی که اگر مادران شان شکار می شدند، هیچ وقت پا به دنیای خزر نمی گذاشتند. 

فک خزری در تور انقراض 
مسئول تنها مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری ایران با اشاره به اینکه بیشترین آمار مرگ و میر این گونه در سال 2000 و بر اثر نوعی بیماری ویروسی بوده گفت : فک خزری در انتهای زنجیره غذایی خزر قرار دارد و وقتی بالاترین بخش یک زنجیره غذایی در خطر باشد ؛ به این معناست که بخش های دیگر این زنجیره را هم خطر تهدید می کند. 
این محقق می گوید : آلودگی خزر هم باعث شده است سیستم ایمنی بدن فک خزری پایین بیاید و این حیوان توانایی گذشته را در تحمل بیماری ها از جمله آنفلوآنزا نداشته باشد و هرسال تلفاتی هم بر اثر این بیماری ها بدهد.
به گفته دکتر امیر صیاد شیرازی ، تردد زیاد کشتی های یخ شکن ، نفت کش ها و شکار رسمی ، هرسال مکان های زادآوری و زندگی این حیوان را نا امن تر می کند و از طرفی هر سال با گرم تر شدن زمین، صخره های یخی خزر ذوب می شود و فضای مناسب برای زادآوری فک ها ، هر سال کوچکتر می شود.
وی با بیان اینکه سالانه حدود 30 تا40 لاشه فک خزری در محدوده ایران کشف می شود ،علت مرگ 2 توله فک خزری در گیلان را خفگی به علت گیر افتادن در تور صیادان اعلام کرد و افزود: بیشترین علت مرگ فک ‌ها در سواحل ایران ، به‌علت گیر افتادن در تورهای ماهیگیری است.

مسئول تنها مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری ایران می گوید : فک ها حداکثر تا 20 دقیقه می توانند، نفس شان را حبس کنند و در زیر آب زنده بمانند ؛ این در حالی است که صیادان 3 تا 4 ساعت پس از انداختن تور به آب ، سراغش می روند و آن را بالا می کشند و در این بین اگر فکی در تور افتاده باشد ، قطعا خفه خواهد شد. 
این محقق با بیان اینکه در برخی مواقع هم گزارش هایی مبنی بر اینکه صیادان هنگام بیرون کشیدن فک ها از تور، به علت نداشتن آگاهی باعث مرگ این حیوان شده و یا فک زخمی را در دریا رها می کنند ، دریافت کرده ایم افزود : تلاش فک برای بیرون آمدن از تور ، باعث پاره شدن تور و در مواقعی عصبانیت صیادان می شود؛ از این رو برخی صیادان فک ها را جزو مزاحمان صید می دانند. 
او می گوید : برای اینکه حمایت صیادان را در این باره جلب کنیم ، حدود 200 هزار تومان بابت خسارت تور صیادانی که فک ها را زنده تحویل بدهند در نظر گرفته ایم تا آنان حیوان را برای تیمار به ما تحویل دهند و در بیرون کشیدن فک از تور دقت بیشتری داشته باشند. 
مسئول تنها مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری ایران با بیان اینکه از 8 سال پیش، آغاز فعالیت این مرکز تاکنون، 85 قلاده فک خزری آسیب دیده تیمار، پلاک گذاری و در دریا رها شده است افزود : 15 تا 20 نیروی داوطلب امداد و نجات مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری ایران ، در سه  استان گلستان، مازندران و گیلان تیمار، پلاک گذاری و رهاسازی این حیوان را انجام می دهند و اگر لاشه ای کشف کردند، آن را برای بررسی دلایل مرگ ، به این مرکز در استان گلستان تحویل می دهند.

دکتر امیر صیاد شیرازی می گوید: به علت دوری مسافت گیلان از این مرکز که در جزیره آشوراده گلستان واقع شده تا چند ماه آینده، پایگاهی در منطقه بوجاق کیاشهر برای حفاظت از فک خزری افتتاح خواهد شد. 
وی افزود : از 2 سال پیش، پایگاهی هم در روسیه برای حفاظت از این گونه در معرض انقراض ساخته شده و یک پایگاه هم تا 2 ماه آینده در کشور قزاقستان ساخته می شود که در اجرای برنامه های حفاظتی در حوزه شمال شرق خزر ، با مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری ایران هماهنگ عمل می کند. 
این محقق بابیان اینکه متاسفانه صدور مجوز شکار فک خزری، پس از ممنوعیت یک ساله ، دوباره در سال 2019 در روسیه آغاز شده است گفت : اگر روند صدور مجوز شکار ادامه یابد و آلودگی ها هم همینطور به جان خزر تازیانه بزند ، تا 10سال دیگر اثری از فک خزری نخواهد بود.
وی که شکار را یکی از مهمترین عوامل تهدید کننده حیات فک خزری می داند می گوید: بنا داریم با استفاده از کمک افراد سرشناس و مشهور ایران و روسیه در اقدامی فرهنگی از مسئولان روسیه بخواهیم صدور مجوز رسمی شکار فک خزری را متوقف کنند.

کمک سازمان ملل برای بقای فک خزری 
مسئول تنها مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری ایران از کمک 25هزار دلاری سازمان ملل متحد به این مرکز برای آشنا کردن جوامع محلی با اهمیت حفظ فک خزری، آموزش شیوه های حمایت و حفاظت از این گونه در خطر انقراض و نیز اشتغالزایی بر اساس اصول فرهنگ حفاظت از محیط زیست جانوری خبر داد و گفت : با این اقدامات تلاش می کنیم به سهم خودمان در حفاظت از تنها پستاندار خزر در محدوده آب های ایران، مشارکت و به دین مان در این باره به عنوان حاشیه نشین خزر عمل کنیم.  
وظیفه ای که مدیرکل شیلات گیلان هم به آن اذعان دارد و می گوید : اگرچه شیلات متولی حفاظت از گونه های گیاهی و جانوری در خطر انقراض نیست و تعهد قانونی نسبت به آن ندارد اما تلاش می کند همکاری های خود را با اداره کل حفاظت محیط زیست، برای بقای فک خزری هر روز بیشتر کند.
صمد درویشی با تاکید بر این موضوع که بیشتر لاشه فک در تور صیادان می افتد و فک های زنده کمتر به تورشان می خورد افزود : قبل از آغاز هر فصل صید، در گردهمایی سالانه صیادان و نیز در دوره هایی ، آموزش های لازم در این خصوص را ارائه می دهیم و صیادان را با اهمیت موضوع آشنا می کنیم .
وی می گوید : بر این اساس صیادان در صورت مشاهده فک خزری هنگام صید ، به ما گزارش می دهند تا حفاظت محیط زیست را مطلع کنیم.

فک خزری چشم انتظار حمایت های فرهنگی 
بسیاری از دوستداران محیط زیست امیدوارند که برنامه های فرهنگی در خصوص حمایت از فک خزری که رو به انقراض می رود مثل سال 2018 به ثمر بنشیند و دوباره شکار فک در شمال خزر ممنوع شود و از طرفی رایزنی های منطقه ای در بین کشورهای حاشیه خزر برای بقای تنها پستاندار این دریا، جدی تری و عملیاتی تر شود تا فک خزری همچنان در جریان بقای حیات شنا کند نه انقراض.