باز اگر باران ببارد سیل وار ؟ !

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما ، مرکز گیلان ؛ اگرچه پای سیل ، اول سالی به پر باران ترین استان کشور؛  گیلان نرسید و بر اساس اعلام هواشناسی فقط کمی از آثار آن از سامانه هوایی که بر سر زنجان و قزوین چتر انداخته بود ، یک توکه پا به مناطقی از رودبار سر زد اما گیلان، کم تنه اش به تنه سیل نخورده است و باران های تعطیلات نوروزی ، کم دل گیلانی ها را نلرزاند که " نکند باران ببارد سیل وار ، مثل پارسال " !
آمارهای معاونت هماهنگی امور عمرانی استانداری گیلان حکایت از این دارد که سیل ، پارسال 3 بار  به گیلان آمد ؛ یک بار در 25خرداد و دو بار هم در مهر ماه و در فاصله یک هفته از هم ؛ سیل هایی که جان 4 نفر را گرفت ، 778 میلیارد تومان خسارت بر جای گذاشت و به 2 هزار و 540 خانه خسارت وارد کرد.
گیلانی ها این روزها خیلی خوب ، حال هموطنان سیل زده شان را می فهمند ؛ چون بر اساس اعلام جمعیت هلال احمر استان ، پاییز پارسال 369 خانواری که در مناطق پر خطر و در مسیر سیلاب قرار داشتند به طور موقت به مناطق امن منتقل شدند و خیلی ها هم خانه و زندگی شان را در سیلاب از دست دادند. 

 
مثل ربابه خانم که خانه اش نزدیک رودخانه سیاه خاله بهمبر صومعه سرا است و سیل را تلخ ترین کابوس زندگی اش می داند. 
او می گوید : در بارش های نوروز ، فقط تصویر لوازم زندگیم که در سیل پاییز پارسال در آب شناور بودند، جلوی چششم می آمد و خواب و آرام نداشتم و مرتب اخبار را رصد می کردم که نکند دوباره سیل بیاید.
برخی از ساکنان حاشیه رودخانه سفید رود هم در تعطیلات نوروز در پی وقوع سیل در استان های گلستان، مازندران، جنوب و جنوب غرب کشور، بارها در تماس تلفنی با واحد خبر صدا و سیمای مرکز گیلان ، نگرانی خود را نسبت به سرریز شدن آب سد و طغیان رودخانه سپیدرود ابراز کردند.
نگرانی ای که تقریبا می توان گفت سراغ تعداد زیادی از ساکنان حاشیه 54 رودخانه اصلی، 80 رودخانه فرعی و 200 مسیر سیلابی گیلان آمد. 
بر اساس آمارهای استانداری گیلان از همه شهرهای استان، دست کم یک رودخانه عبور می کند و بر این اساس ساکنان برخی از شهرهای استان هم که خانه های شان در نزدیکی رودخانه های شهری قرار دارد هم همین نگرانی را داشتند و پس از مطلع شدن از اخبار سیلاب در مناطق مختلف کشور، گوش به زنگ سیل بودند، مثل آقای باوفا شهروند فومنی که 6 سال پیش آب رودخانه بالا آمد و خانه و زندگی اش را غرق در آب کرد.
 مشهدی قربان هم دل خونی از سیل دارد چرا که پاییز پارسال طغیان رودخانه کاکرود رودسر ، جان همسر، عروس و نوه اش راگرفت و شدت سیلاب به حدی بود که حتی جسد عزیزانش هم پیدا نشد.

باران های سیل آسای گیلان، قابل پیش بینی یا غیر قابل پیش بینی ؟
آنطور که سرپرست اداره پیش بینی اداره کل هواشناسی گیلان اعلام می کند : اگرچه سامانه هوایی که باعث بارش های سیل آسا در جنوب و جنوب غرب کشور شد ، چنانچه به نواحی جلگه ای مثل گیلان برسد با توجه به ساختار و موقعیت طبیعی این مناطق، فعالیت و شدت کمتری دارد اما نباید از سامانه های بارشی بهاره و پاییزه که با خود باران های سیل آسا به گیلان می آورد، غافل بود.
مازیار غلامی با بیان اینکه بارش های شدید بهاره در گیلان ، به علت ساختار و موقعیت طبیعی این استان به طور معمول در بازه زمانی کوتاه می بارد و تغییرات دمایی چندانی ندارد گفت : این دست سامانه ها در نیم ساعت تا یک ساعت قبل از وقوع بارش های شدید پدیدار می شود و قابل پیش بینی نیستند ؛ این در حالی است که مقیاس زمانی نقشه های هواشناسی که بر اساس آنها پیش بینی ها انجام می شود 6 ساعته است .
وی می گوید : اگرچه این نوع سامانه بارشی درمحدوده جغرافیایی کوچک و بطور معمول در بالادست فعال می شود اما به علت شیب زیاد کوهستان های گیلان و شدت و قدرت دانه های باران های بهاره ، زمین را می شورد ، گل لای را با خود به پایین دست می آورد و در مدت کوتاه سیلاب به راه می اندازد. 
سرپرست اداره پیش بینی اداره کل هواشناسی گیلان وقوع سیل در منطقه کاکرود رودسر در 25 خرداد پارسال را متاثر از این نوع سامانه بارشی بهاره دانست و گفت : سامانه بارشی پاییزه و زمستانه در گیلان برخلاف سامانه های بارشی بهاره و تابستانه، از نظر زمانی طولانی تر عمل می کند و محدوده جغرافیای وسیع تری را درگیر بارش های شدید می کند مثل وقوع دو سیل در مهر 96 که تقریبا 12 شهرستان گیلان را در گیر کرد و خسارات بسیاری به بار آورد. 
مازیار غلامی می گوید : اگرچه بارش های سیل آسای پاییزه و زمستانه قابل پیش بینی است اما نباید فراموش کرد که وقوع بارش شدید ، یکی از عوامل وقوع سیل است اما شرط کافی نیست ؛ چرا که ویژگی های طبیعی زمین به ویژه شیب کوهستان ها ، پوشش گیاهی کم  و باز نبودن مسیر حرکت آب در مسیر رودخانه ها از عواملی است که باعث وقوع سیلاب می شود.  
موضوعی که معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان هم به آن اذعان دارد.
محمد باقر رفعتی می گوید: پارسال اعتبار ویژه ای از محل صندوق توسعه ملی برای اجرای طرح های آبخیزداری گیلان که باعث جلوگیری از وقوع سیلاب، کاهش فرسایش و رانش خاک و به راه افتادن گل و لای و کاهش حجم رسوبات در رودخانه ها، پشت سدها و تالاب ها می شود، اختصاص یافت که با احتساب اعتبارات مشارکت استانی، 20 میلیارد تومان بود.

سهم و نقش آبخیزداری، در کنترل و مهار سیل بعد از نقره داغ سیل های گذشته
معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان می گوید : عملیات آبخیزداری در 25 حوزه از 51 حوزه آبخیز گیلان را که مستعد وقوع سیلاب در شهرستان های آستارا، تالش، فومن، شفت، رودسر، لنگرود ، رودبار ، ماسال و سیاهکل هستند - مناطقی که بیشتر در گیر سیل پارسال بودند - در حال اجراست و از فاصله سیل پاییز پارسال تاکنون، موفق شدیم آبخیزداری در 5 حوزه آبخیز را به سرانجام برسانیم و این کار در 20 حوزه باقی مانده هم بین 10 تا80 درصد پیشرفت کار دارد و تا پایان تیرماه امسال، بر اساس برنامه ، تکمیل خواهد شد. 
محمد باقر رفعتی یکی از دلایل سیلابی نشدن مسیرهای مستعد وقوع سیل در گیلان را اجرای عملیات آبخیزداری می داند و می گوید : براساس گزارش هواشناسی با وجود اینکه بارش ها از اول تا 17 فروردین امسال در گیلان، 8 برابر میزان بارندگی نسبت به مدت مشابه پارسال بود، سیل راه نیفتاد و طغیان رودخانه های رودبار هم متاثر از بارش ها و سیلابی شدن رودخانه های دیگر استان ها که در رودبار به هم می رسند، بود. 
وی افزود : پس از بارندگی های نیمه اول فروردین در بازدیدهای میدانی فقط در 3 حوزه آبخیز لسبوی رودسر، پیرکوه و باباولی سیاهکل ، 10 ها متر مکعب رسوبات بارش های نوروزی پشت سازه های گابیونی آبخیزداری که پارسال ایجاد شده ، انباشته شده است و این سازه ها، افزون بر اینکه از ورود رسوبات به پایین دست و جاری شدن سیلاب جلوگیری کرده اند، با جمع کردن آن در یک نقطه  پر شیب، از شیب زمین هم کاسته و سرعت حرکت آب و شسته شدن خاک را کـُند کرده است. 

معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان با تاکید بر این موضوع که حوزه های آبخیز باید همیشه زیر ذره بین باشد و طرح های آبخیزداری به طور مستمر در این حوزه ها اجرا شود افزود : حتی حوزه هایی که به تازگی در بخش هایی از آن عملیات آبخیزداری انجام شده ، باید به طور مستمر کنترل و مناطق خطر پذیر آن شناسایی و عملیات آبخیزداری تکمیلی در آنجا اجرا شود.
محمد باقر رفعتی در خصوص چرایی این موضوع گفت : از آنجا که عملیات آبخیزداری در یک منطقه،  بر اساس اولویت و میزان خطر پذیری انجام می شود و خطر وقوع سیلاب را فقط در بخش هایی از مسیر آب در حوزه آبخیز مرتفع می کند ، ممکن است با توجه به شدت بارش ها و میزان شیب زمین، در قسمت های دیگری از همان  حوزه آبخیز، بر اثر شسته شدن خاک و رانش زمین، مسیر آب مسدود شود و سیلاب به راه بیفتد.
تامین اعتبار برای مهار سیل بهتر از هزینه چند برابری برای جبران خسارات 
او می گوید : برای همین باید اعتبارات بیشتری برای اجرای طرح های آبخیزداری اختصاص یابد چرا که اعتباراتی که برای اجرای عملیات آبخیزداری کنترل و مهار سیل هزینه می شود، در مقابل خساراتی که فقط یک سیل برجای می گذارد، بسیار ناچیز است. 
معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان اشاره ای به سیل پارسال در منطقه کاکرود رودسر داشت و گفت : خسارت سیل در این منطقه ، 50 میلیارد تومان خسارت برجای گذاشت ؛ این درحالیست که مجموع اعتبارات سالانه برای اجرای طرح های آبخیزداری در مناطق مختلف گیلان ، پارسال 20 میلیارد تومان بود.
به گفته محمد باقر رفعتی اگرچه اجرای طرح های آبخیزداری خالی از ایراد و اشباه نیست اما به نظرمی رسد روند اجرای طرح های آبخیزداری در گیلان در مجموع مثبت باشد. 

سد دیواری برای کنترل سیلاب یا به راه افتادنش؟ 
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گیلان می گوید : از بهمن پارسال در نشست کمیته مصارف آب گیلان با در نظر گرفتن پیش بینی های هواشناسی، گمانه زنی ها و بررسی های بسیار مقرر شد آب تنها سد مخزنی گیلان که آب کشاورزی حدود 172 هزار هکتار شالیزار را تامین می کند ، زودتر از اردیبهشت ماه موعد مقرر هر سال و از 25 اسفند 97 و البته متناسب با ورودی آب این سد به تدریج رها سازی شود تا سد به یک باره سر ریز نشود.
وحید خرمی معتقد است : اگر این کار انجام نمی شد ، با توجه به افزایش میزان بارش ها11فروردین آب سد سفیدرود سرریز می شد و مجبور بودیم با باز کردن دریچه های سد به یک باره 700 میلیون مترمکعب آب را رها کنیم و امکان طغیان رودخانه سپیدرود و خسارت به بار می آورد.
وی با بیان اینکه شرکت آب منطقه ای گیلان هر سال با دیواره بندی و اعطای موافقت برداشت اصولی شن و ماسه ، سعی در جلوگیری از فرسایش خاک و تسهیل جریان آب رودخانه ها دارد گفت : با صدور موافقت اصولی در مناطق رسوب گذاری شده و مستعد سیل ، سالانه حدود یک میلیون تا یک میلیون و 500 هزار متر مکعب رسوبات رودخانه ای برای آزاد سازی مسیر رودخانه های استان، به طور اصولی از بستر رودخانه ها برداشت می شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گیلان می گوید : افزون بر این از فاصله سیل پاییز پارسال تاکنون در حدود هزار نقطه از مسیر رودخانه های گیلان دیواره سازی، آزادسازی مسیر و گابیون بندی اجرا شده که در جلوگیری از وقوع سیلاب بی تاثیر نبوده است؛ اگرچه هنوز بسیاری از مسیرها در رودخانه های استان مستعد وقوع سیلاب است و نیاز به اجرای طرح های مهارکننده سیل دارند و از طرفی طرح هایی که اجرا شده ، قابلیت مهار سیلاب در رودخانه هایی را دارد که دوره بازگشت وقوع سیل شان 2 تا 5 ساله است و این به این معنی است که اجرای این طرح ها باید متناسب با دوره بازگشت سیل در هر رودخانه به طور مستمر اجرا شود.
وحید خرمی معتقد است اساسا رودخانه های گیلان به علت نزدیکی کوه به دریا و شیب زمین رودخانه های آرامی نیستند و قابلیت انباشت رسوب را دارند و برای همین برای مهار بهتر سیلاب ، نیاز به اعتبارات بیشتری است که البته در شرایط فعلی اقتصادی تامین آن سخت است.

پا در کفش مسیر آب نکنیم!
او مشکل دیگر را رعایت نکردن حریم رودخانه در ساخت و ساز ها می داند و می گوید : سالانه بطورمیانگین 2 هزار متقاضی قبل از ساخت و ساز ، برای تعیین حریم رودخانه ها به شرکت آب منطقه ای گیلان مراجعه می کنند اما به نظر می رسد 2 تا 3 برابر این تعداد با وجود سخت گیری ها و نظارت ها در حاشیه رودخانه ها و انهار، بدون توجه به حریم رودخانه، ساخت و ساز می کنند و با بارش های سیل آسا و در پی آن طغیان رودخانه ها ، بسیاری از این خانه ها آسیب می بینند؛ خانه هایی که از اول نباید در نزدیکی رودخانه ها ساخته می شدند.
مهر ماه پارسال بود که استاندار گیلان پس از وقوع سیل تالش در این شهرستان اعلام کرد : دستگاه‌های متولی باید با نظارت دقیق از صدور هرگونه مجوز برای ساخت و ساز در حریم رودخانه ها خودداری کنند و دهیاری‌های استان برای جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمجاز باید با شرکت آب منطقه‌ای نهایت همکاری را داشته باشند؛  موضوعی که معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری گیلان هم به آن اذعان دارد و می گوید : این دستور به همه دهیاری های استان ابلاغ شده تا آنان هرگونه ساخت و ساز در حاشیه رودخانه ها را گزارش دهند.
علی اوسط اکبری مقدم افزود : هیاتی 3 نفره از کارشناسان دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری گیلان 3 روز در هفته ، به دهیاری ها اعزام می شوند تا گزارش های دهیاران در این باره را بررسی کنند؛ بطوری که از پاییز پارسال تاکنون تا حدود زیادی از ساخت و ساز در حاشیه برخی از رودخانه های استان، جلوگیری شده و پرونده های زیادی هم در این خصوص در دست بررسی است.
وی در پاسخ به این سوال که اگر باران های شدید پارسال دوباره تکرار شود ، باز هم سیل به راه خواهد افتاد هم گفت : اگرچه وقوع سیل در گیلان در مواقعی که باران به شدت و در مدت کوتاه می بارد ، اجتناب ناپذیر است اما به نظر می رسد با اقدامات انجام شده در حوزه آبخیزداری و ساماندهی رودخانه ها اگر هم سیلی به راه بیفتد ، خسارات آن به مراتب کمتر از سیل های گذشته خواهد بود. 
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری  گیلان می گوید : استانداری به سهم خود از طریق رایزنی با نمایندگان گیلان در خانه ملت و دولت تلاش می کند، سهم گیلان از اعتبارات طرح آبخیزداری را افزایش دهد.  
علی اوسط اکبری مقدم اختصاص حدود231  میلیارد تومان برای اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری، بهسازی آب بندان ها و توسعه شبکه های آبیاری کشاورزی گیلان، در سفر یک ماه پیش هیات دولت به گیلان را مهم ترین نتیجه این پیگیری ها دانست.

وقتی بازرسی اول سالی انگشت روی عملکرد متولیان مهار و کنترل سیل می گذارد. 
بازرس کل گیلان در این باره می گوید : اگرچه نظارت بر عملکرد دستگاه ها را به طور مداوم انجام می دهیم اما از دی ماه پارسال نظارت ، بررسی و آسیب شناسی عملکرد دستگاه های مهار و کنترل سیل در استان را به طور ویژه به دست گرفته ایم و با توجه به وقوع سیل در مناطق مختلف کشور ، ادامه بررسی فرایند ساماندهی و لایروبی رودخانه ها ، نظارت بر عملکرد دستگاه های متولی ساماندهی رودخانه ها و نحوه اجرای طرح های آبخیزداری در گیلان را در اولویت کاری سال جدید قرار داده ایم.
سیف الله مسرور با اشاره به اینکه امسال نظارت ها در این حوزه شدید تر خواهد بود گفت : اگرچه امکانات موجود متناسب با نیازهای استان برای جلوگیری و مهار سیل نیست اما در بررسی های مان اگر دستگاهی کم کاری داشته باشد، در مرحله اول برای رفع قصور به دستگاه مربوطه تذکر داده و پیشنهادهای اصلاحی هم از سوی کارشناسان بازرسی ابلاغ می شود ؛ در این بین اما اگر تخلفی قابل جبران نباشد و یا از سوی آن نهاد جبران نشود، مرتکب جرم شده و به دستگاه قضا معرفی خواهد شد.
حال باید دید عملکرد دستگاه هایی که مسئولان شان اذعان دارند ؛ برای مهار سیل تا حدود زیادی موفق بوده اند و عملکردشان قابل قبول است، از زیر ذره بین بازرسی به سلامت بیرون می آید و نمره قبولی می گیرد یا نه ؟
از طرفی تلاش و رایزنی مسئولان ارشد استان برای اختصاص اعتبارات این بخش که متولیان مهار سیل به نوعی آن را پاشنه آشیل پیشگیری از وقوع و مهار سیلاب می دانند ، چقدر اثر بخش خواهد بود.
تا آن موقع این سوال خیلی از گیلانی هایی است که زخم خورده سیل اند : " باز اگر باران ببارد سیل وار ، سیل به راه می افتد ؟ "