دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی: اقدامات پیشگرانه کاهش ریسک سیل، شامل اقدامات سازه ای، آموزشی، اقدامات آبخیزداری، حفظ پوشش گیاهی و توسعه دامداری صنعتی را باید به یک امر نهادینه، مستمر و جاری تبدیل کرد
وی افزود: متوسط بلندمدت بارش سالیانه برای حوضه رود گرگان و قره سو در دوره ۵۰ ساله ۲۶۷ میلی متر در سال بود، درحالیکه میزان بارندگی سیل آسای اخیر استان گلستان ۱۲۲ برابر مقدار میانگین ۵۰ ساله این منطقه بوده است.
دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی گفت: از ساعت ۶:۳۰ صبح روز ۲۷ اسفند تا ساعت ۶:۳۰ صبح روز جمعه دوم فروردین ۱۳۹۸ مقدار بارش در ایستگاه توسکاچال مینودشت به ۳۵۴ میلی متر رسید که نسبت به میانگین سالانه این منطقه رقم بسیار بالایی است؛ این ایستگاه بیشترین مقدار بارش را داشته است.
به گفته بیت اللهی، در حوضه تجمع آب سیلاب مقدار میانگین بارش ۱۷۸ میلی متر از ۲۷ اسفند تا دوم فروردین برای کل حوضه است، این عدد در مقایسه با میانگین ۵۰ ساله حدود ۶۷ درصد کل میانگین دراز مدت سالیانه است.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اعلام اینکه شیب متوسط مسیر سیلاب بین ۰.۲ تا ۰.۳ درصد و شیب بیشینه حدود ۱.۶ تا ۲ درصد است، گفت: چنین شیب ملایم و کم در مسیر آبراهه و رودخانه در اثر هجوم آب با دبی بالا موجب پخش شدگی آب و غوطه وری مراکز جمعیتی در سیلاب گلستان شد.
وی افزود: مساحت پخش سیلاب بر اساس نگاره‌های ماهواره‌ای ۴۰۰ کیلومتر مربع بوده که با توجه به طول تفریبی ۱۵۰ کیلومتر مسیل سیلاب، پهنای تقریبی و میانگین سیلاب ۲.۷ کیلومتر ارزیابی می‌شود.
دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی گفت: با فرض اشباع بودن خاک و تشکیل رواناب از کل بارندگی در حوضه ۸۵۰۰ کیلومتر مربعی، با در نظر گرفتن ارتفاع بارندگی ۱۷۸ میلی متری، حجم آب ۱.۵ کیلومتر مکعب برآورد می‌شود که با فرض پخش لحظه‌ای آن در مساحت ۴۰۰ کیلومترمربعی، ارتفاع آب به عدد تقریبی ۳.۷ متر می‌رسد.
بیت اللهی افزود: در محدود اثر مستقیم سیل مراکز شهری گنبدکاووس، انبارآلوم، آق قلا و سیمین شهر (حوزه گمیشان) با جمعیتی بالغ بر ۲۱۱ هزار نفر جمعیت قرار گرفته است و همچنین در زون پخش شدگی سیلاب ۸۲ آبادی با جمعیت کل حدود ۱۰۳ هزار و ۵۰۰ نفر واقع شده است.
وی گفت: بر اساس بررسی‌های انجام شده در مناطق شهری در معرض سیلاب حدود ۵۷ هزار واحد مسکونی قرار دارد که ۳۲ هزار واحد از این ساختمان ها، بنائی و فاقد اسکلت است؛ این عدد معرف اثر مخرب سیل بر استحکام واحد‌های مسکونی است، به همین دلیل، بعد از فروکش کردن سیل لازم است که ساختمان‌های تحت تاثیر سیل از نظر کیفیت و دوام و نحوه اثر آب ناشی از آب گرفتگی و سیلاب مورد ارزیابی قرار گیرد.
بیت اللهی افزود: همچنین واحد‌های مسکونی آبادی‌های واقع در معرض سیل نیز حدود ۲۵ هزار واحد برآورد شده است، ۸۴ درصد از چنین واحد‌هایی از نوع بنائی و فاقد اسکلت است، واحد‌های روستایی با توجه به نوع مصالح آنها در مقابل بار سیلاب و اثر رطوبت و آّب گرفتگی و سیلاب، استحکام لازم را ندارند و بیشتر دچار استهلاک و تخریب خواهند شد که لازم است در این زمینه نیز ارزیابی‌های کارشناسی و میدانی پس از عادی شدن شرایط شود.
وی گفت: مقدار و شدت بالای بارش، مورفولوژی زمین و جنس خاک از عوامل اصلی سیلاب گلستان هستند؛ سد‌های منطقه و به ویژه سد‌های شرقی شهر گنبد تاثیر بسزائی در کاهش اثرات تخریبی سیل در گنبد داشتند.
بیت اللهی افزود: طبق آمار اعلام شده از مقامات مسئول استانی به طور متوسط تا پیش از شروع بارندگی‌های دو روز ۲۷ و ۲۸ اسفند، حدود ۸۸ درصد حجم سد‌های در دست بهره برداری استان و از جمله سد‌های گلستان، بوستان پر و سد وشمگیر در بالاترین حد حجم خود آب داشت، به نظر می‌رسد، عملکرد سد‌ها و مدیریت آن در کنترل اثرات تخریبی سیلاب به ویژه بر روی شهر مهم گنبد با جمعیت ۱۵۲ هزار نفری مثبت ارزیابی می‌شود.
ضرورت لایروبی رودخانه‌های گلستان و مازندران
وی گفت: طبق برآورد‌ها در طولی بالغ بر ۱۷۰۰ کیلومتر از رودخانه ها، نیاز به عملیات لایروبی وجود دارد که ظرف ۱۰ سال تنها ۱۸۰ کیلومتر آن انجام شده است، همچنین ۲۰۰ کیلومتر از طول رودخانه‌ها نیز نیاز به دیوار کشی دارد. این واقعیت از عوامل مهم تشدید اثر سیلاب در استان گلستان بوده است.
بیت اللهی افزود: بر اساس اطلاعات اخذ شده از اداره کل منابع طبیعی استان، در ۲میلیون و ۲۰۰هکتار از اراضی استان، تاکنون مطالعات فاز ۱ آبخیزداری به صورت کامل انجام شده که از این میزان در سطح ۵۳۰ هزار هکتار عملیات آبخیزداری انجام شده است.
وی گفت: همچنین با رویکرد جلوگیری از آثار مخرب سیل و نیز صیانت از خاک و اراضی استان عملیات آبخیزداری نظیر اجرای ۱۸۵ بند‌های خاکی کنترل سیلاب ورسوبگیر، اجرای ۴۲۰ سازه سنگی وملاتی وبتی رسوبگیر، اجرای ۱۲۰۰ سازه گابیونی رسوبگیر، اجرای ۴۵ سازه سرشاخه گیر، اجرای ۲۰۰۰ هکتار تراس بندی یا پلکانی کردن اراضی شیبدار، اجرای ۱۶۰۰۰ هکتار جنگل کاری درختکاری مثمره، اجرای ۲ طرح پخش سیلاب در تیل آباد آزادشهر، اجرای ۳ طرح مدیریت سیلاب در حوزه نوکنده کردکوی و کوهمیان آزادشهر انجام یافته است.
دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی ضمن تشریح تجربیات خود از اثر سیل گلستان که با تجمع رواناب در زمین‌های بسیار هموار بر زیرساخت‌های حمل ونقلی اعم از جاده‌ای و ریلی وارد آمده است، افزود: به دلیل ضرورت مهندسی لازم است که جاده و به ویژه ریل از سطح زمین اطراف مرتفع‌تر باشد. این امر با اینکه الزامی است در سیل گلستان و در نواحی شمالی و شمال غربی آق قلا موجب تجمع آب شد.
وی گفت: با هدف جریان آب تجمع یافته در شمال شهر، شکافتن راه آهن در هفت نقطه (یک نقطه با انفجار) به عرض ۲۰ الی ۳۰ متر انجام شد، طبق اظهار نظر کارشناسان استانی این امر در کاهش ارتفاع آب جمع شده موثر بوده است، اما در خصوص دلایل فنی و مهندسی این کار و میزان هزینه‌های ترمیم ریل هنوز اظهار نظر مهندسی صورت نگرفته است.
به گفته وی، در طراحی ریل، باید این مورد مهم برای گذر آب در مناطق هموار و با شیب ملایم در نظر گرفته شود.
-اقدامات مقابله، فعالیت‌های امداد و نجات، حضور مسئولین در منطقه و کلیه فعالیت هائی که تا حد امکانات و با توجه به ایام سال نو صورت گرفته و می‌گیرد، قابل قبول بوده و جای تقدیر دارد. نکته‌ای که بعنوان یک خصوصیات اخلاقی ما و مدیران ما بعنوان نقطه ضعف است، عدم توجه به اقدامات پیشگیرانه است.
-سامانه هشدار میدانی سیل با صرف هزینه پائینی امکان پذیر و کارائی مطلوب دارد. پیشنهاد می‌شود این سامانه در استان‌های سیل خیز راه اندازی شود.
-اقدامات پیشگرانه کاهش ریسک سیل، شامل اقدامات سازه ای، آموزشی، اقدامات آبخیزداری، حفظ پوشش گیاهی و توسعه دامداری صنعتی را باید به یک امر نهادینه، مستمر و جاری تبدیل نمود، هیجانات زمان بحران، فروکش می‌کند، ولی اقدامات ماندگار و راستین و صادقانه را باید با عزمی راسخ دنبال نمود.
-بررسی استحکام ساختمان‌های تحت تاثیر آب در سیل گلستان باید در دستور کار قرار گیرد و ارزیابی‌های میدانی در خصوص دوام آنها بعمل آید. در این زمینه، ساختمان‌های روستائی و ساختمان‌های فاقد اسکلت با توجه به تعداد قابل توجه آنها، در اولویت اول بررسی هستند.
-حمایت روانی از آسیب دیدگان سیل، بررسی وضع معیشت آنها، اقدام در جهت جلوگیری از شیوع بیماری‌ها و نیز آفت‌های نباتی و دامی نیز از مقولات مهم در زمان بعد از سیلاب است. نباید با فروکش کردن اخبار، رسیدگی و آهنگ توجه به آسیب دیدگان کمتر و کندتر شود.