استان مازندران با داشتن مناطق و پناهگاههای حیات وحش متعدد، مامنی برای جانوران و گیاهان است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز مازندران، کره زمین تنها بستر حیات است و از آغاز خلقت بشر بر این گستره خاکی، بیش از هزاران سال می گذرد و انسان اندیشه ورز، ضمن بهره برداری از منابع طبیعی و مواهب الهی نیازهای خود را فراهم می کرده است. زیستگاهها به عنوان بستر حیات و گونه های گیاهی و جانوری آن به عنوان گیاهی ذخائر ژنتیکی و منابع تامین نیازهای بشر به شمار رفته تخریب و نابودی آنها ادامه حیات و بقا انسان را مورد تهدید قرار خواهد داد و از این رو مناطق منتخب زیر به منظور حفظ تنوع زیستی و طبیعت برای نسل آینده اختصاص و مـورد حفاظت قرار می گیرند.
استان مازندران با داشتن مناطق و پناهگاههای حیات وحش متعدد و تحت پوشش توسط اداره کل محیط زیست مازندران ،مامنی برای جانوران و گیاهان زیادی است.
- پناهگاههای حیات وحش:
*پناهگاه حیات وحش میانکاله: این تالاب در انتهای جنوب شرق دریای مازندران و شمال شرق شهرستان بهشهر واقع شده است. خلیج گرگان، خلیج کم عمق و بزرگی است که در منتهی الیه جنوب شرقی کرانه دریای خزر واقع شده به طور کلی این خلیج از دریای خزر جدا شده و شبه جزیره میانکاله را تشکیل می دهد.
شبه جزیره میانکاله دارای تپه های شنی ساحلی و درختچه های انار و گیاهان علفی می باشد. این تالاب آب شیرین خود را ازتعدادی رودخانه های کوچک و چشمه هایی که از شمال البرز سرچشمه می گیرند، دریافت می کند. پناهگاه حیات وحش میانکاله یکی از بهترین اندوخته گاه های پرندگان آبزی در ناحیه پالئارکتیک غربی می باشد. کل منطقه با وسعت 97200 هکتار در سال1348 به عنوان منطقه حفاظت شده تحت مدیریت سازمان محیط زیست درآمد. در سال1354 به دلیل جذب گونه های نادر و رو به انقراض و پرندگان آبزی مهاجر و همچنین محل تخم ریزی آبزیان دریای خزر به ویژه کپور ماهیان وجاذبه های طبیعی خاص به پناهگاه حیات وحش ارتقاء یافت. همچنین این تالاب به عنوان منطقه ای مهم برای پرندگان توسط سازمان بین المللی حیات پرندگان شناسایی شده است. همچنین میانکاله در سال 1354به عنوان تالاب با اهمیت بین المللی در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است.
پناهگاه حیات وحش میانکاله یکی از بهترین اندوخته گاه های پرندگان آبزی در ناحیه پالئارکتیک غربی می باشد. این ذخیره گاه سرتاسر سال برای پرندگان مهم بوده واز کانون های مهم زاد آوری اگرت ها،حواصیل ،پرستو وگلاریول ها در تابستان به شمار می روند و یکی از مکان های مهم برای زاد آوری، مهاجرت و زمستان گذرانی پرندگان مهاجر می باشد.
پرندگان کمیاب و در خطر انقراض میانکاله عبارتاند از: قوی فریادکش، پلیکان پاخاکستری، فلامینگو، اردک سرسفید، عروسغاز، غاز پازرد، طاووسک، چنگر و مرگونس سفید. این جانوران در فهرست ممنوعیت تجارت جهانی پرندگان در معرض خطر (CITES) قرار گرفتهاند.
آبزیان: میانکاله یکی از مناطق مهم برای تخم ریزی و رشد آبزیان می باشد. خلیج گرگان، میانکاله وآب های داخلی حاشیه آن در دریای خزر زیستگاه برخی از مهمترین ماهیان تجاری مثل ماهیان خاویاری وکپور ماهیان حمایت می کنند.
پستاندارانی مثل: فک دریای خزر، گربه وحشی، گراز وشغال را می توان در منطقه مشاهده کرد.
گیاهان لویی، جگن، علف هفت بند، دم اسب، نی، علف شور، تمشک، سازیل، ازگیل، داغداغان، سیاهتلو، سپیدار و انار وحشی سواحل در این تالاب وجود دارند. همچنین شامل درخچه های انار و گیاهان علفی می باشد.
میانکاله یکی از زیستگاههای مهم و باارزش پرندگان مهاجر آبزی و تعدادی پرندگان بومی است. این پناهگاه بازمانده تیپ اراضی مشجر ساحلی در ساحل دریای خزر است و به علت دارا بودن موقعیت ویژه و منحصر به فرد اکولوژیکی و وجود خلیج گرگان، یکی از ذخایر با ارزش کره مسکون لقب گرفته است و سازمان جهانی یونسکو برای این منطقه شناسنامه ویژه تهیه و مشخصات آن را به صورت کامل تشریح کرده و محلی به شمار آورده که باید برای انجام کارهای علمی و پژوهشی به دقت مورد حفاظت قرار گیرد.
*پناهگاه حیات وحش سمسکنده: در۱۰کیلومتری جنوب شرقی ساری واقع شده و مسیر دسترسی آن از ساری تا سمسکنده بوده و سپس با یک جاده روستایی به درون محوطه راه مییابد. از گونههای مهم گیاهی میتوان از ممرز، انجیلی، توسکا، تمشک و لیلکی و از گونههای مهم جانوری میتوان از گوزن زرد، مرال، شوکا، قرقاول، انواع پرندگان شکاری، شغال، گربه جنگلی، سنجاب و سمور جنگلی، گراز، عقاب جنگلی، جغد، کبوتر جنگلی و گرگ نام برد.
*پناهگاه حیات وحش دودانگه و چهاردانگه: مناطقی کوهستانی است که با مساحت ۱۶,۹۰۴هکتار در حدود ۹۵کیلومتری جنوب شرقی شهرستان ساری، دارای گونههای گیاهی و جانوری بسیار متنوعی است. این منطقه از نظر ویژگیهای بومشناختی نظیر آب و هوا، توپوگرافی خاک و زمینشناسی متنوع است. پناهگاه حیات وحش دودانگه با پارک ملی کیاسر، منطقه حفاظتشده پرور و منطقه حفاظتشده بولا هممرز است. غیر از انواع درختان و گیاهان جنگلی و مرتعی، مجموعهای از گونههای وحوش نیز در آن وجود دارد که مهمترین آنها عبارتاند از گوزن، شوکا، کل، بز و میش، پلنگ، خرس، گراز و انواع پرندگان به ویژه قرقاول، کبک معمولی و کبک دری که فضای جذابی به آن بخشیدهاند.
*پناهگاه حیات وحش دشت ناز ساری: در ۲۹کیلومتری شمال شهر ساری قرار دارد. این منطقه کوهستانی و پوشیده از جنگلهای هیرکانی میباشد و از منحصر به فردترین اکوسیستمهای طبیعی کشور برخوردار است و همچنین وجود بیش از ۴۴۷گونه گیاهی خود دلیلی بر بی نظیر بودن این منطقه می باشد.
برای کسانی که علاقمند به طبیت و همینطور از دوستداران حیات وحش هستند این جاذبه بسیار گزینه مناسبی است، تا با گردش در این منطقه بتوانند از محیط بی نظیر آن دیدن کنند. این پناهگاه دارای وسعتی به اندازه ۵۶هکتار بوده و شمال شرقی شهر ساری محل دقیق دسترسی به آن است. اطراف این پناهگاه حصار کشى شده است و گوزن ها از پشت دیوارهاى سیمى قابل مشاهده هستند. بازدید از این منطقه در تمام ایام سال نیز آزاد است به غیر از دوران زایش گوزن ها که بازدید از آنها ممنوع می شود.
این پناهگاه با توجه به شرایطی که دارا هستند، تعداد زیادی از گوزن های زرد ایرانی را پرورش می دهند و تعداد زیادی از گوزن های پرورش داده شده در این منطقه به دیگر زیستگاه های ایران که شامل حواشی رودخانه دز و کارون است نیز فرستاده می شود. تعدادی هم از گوزن های این پناهگاه به جزیره اشک در دریاچه ارومیه نیز انتقال داده شده اند.اگر بخواهیم مهمترین گونه های گیاهی که در این منطقه رشد می کنند را نام ببریم عبارت از ممرز، راش، توسکا، انجیلی و لیلکی هستند.
دشت ناز برای علاقمندان به طبیعت و حیات وحش بسیار جذاب و دیدنی است و گردشگران می توانند با مجوز از سازمان محیط زیست از تماشای گوزن زرد، قرقاول و کبوتر لذت ببرند. لازم به ذکر است فصل بهار که دوران زایمان گوزن های زرد است، به منظور حفظ آرامش و جلوگیری از نا امنی و استرس ناخواسته ناشی از ورود بازدید کنندگان، هر ساله اوایل تا اواخر فصل بهار سعی می شود تا کمترین حضور افراد و بازدید کننده در منطقه انجام شود. دوران آبستنی در گوزن های زرد حدود هشت ماه است و معمولا یک گوساله به دنیا می آورند و متوسط طول عمر در اسارت گوزنهای زرد ۱۶سال است.
به منظور دسترسی به پناهگاه دشت ناز باید ابتدا به سمت شهر ساری در مازندران بروید، سپس به سمت شهر نکا و بعد از پیمودن حدود ۱۰کیلومتر به چهارراه شهر سورک می رسید. اما اگر به سمت چپ بروید به شرکت نکا چوب میرسید و بعد از آن هم به روستای اسلامآباد که از وسط این روستا یک جاده دارد که به سمت چپ میرود که این منطقه را هم شهریار کنده میگویند که فرودگاه بینالمللی ساری در اینجا واقع شدهاست. درست در وسط اسلام آباد منطقه دشت ناز مشخص است.
*پناهگاه حیاتوحش فریدونکنار: مساحتی حدود ۴۶هکتار دارد و بهعنوان یکی از مناسبترین زیستگاهها برای پرندگان مهاجر آبزی شناخته میشود. اين پناهگاه در 5كيلومتري جنوب شرقي فريدونكنار واقع شده و به صورت تالابي با موجودات و گياهان آبزي متنوع و زيستگاهي مناسب براي پرندگان مهاجر آبزي و به ويژه گونه نادر درناي سيبري كه تنها چند قطعه از آنها در محدوده آن زمستان گذراني مي كند. منطقه فریدونکنار بیش از ۸۷گونه پرنده دارد و ازجمله پرندههای این منطقه میتوانیم به اردک سر سفید، اردک بلوطی، چنگر، چنگر نوک سرخ یا چارخو، طاووسک، یلوه آبی، بوتیمار كوچک و پرستوی دریایی معمولی اشاره کنیم.
این منطقه به صورت اراضی زراعی و ماندابی جلگه ای و بخش کوچکی از آن به صورت آبگیر طبیعی به عنوان پناهگاه و زیستگاه پرندگان مهاجر زمستان گذران است. تجاوز به عرصه و تخریب اراضی ملی، صید و شکار بی رویه و غیرمجاز از مهمترین تعارضات منطقه به شمار می رود.
پوشش گیاهی ممرز، لور، زبان گنجشك، لرگ، مرغ، اویار سلام و سوروف.
پرندگان: اردك سر سبز، خوتكا، نوك پهن، غاز خاكستری، درنای سیبری و گیلاز.
تاریخ تاسیس منطقه از ابتدا تاکنون: از سال1352
موقعیت عمومی منطقه: شرق فریدونکنار (2کیلومتری)
جاذبه های اکوتوریستی: زیستگاه پرندگان مهاجر زمستان گذران
- پارک های ملی:
*پارک ملی پابند: یکی از جاذبههای گردشگری استان مازندران در بهشهر است. این پارک به وسعت ۲۶۵۹۷ هکتار، به صورت جنگلهای بکر و رویشگاه گونههای منحصربهفرد گیاهی، علفی، بوتهای، درختچهای و زیستگاه گونههای شاخص جانوری نظیر مرال، شوکا و پلنگ است و بهعنوان پارک ملی تعیین شده است. منطقه حفاظتشده هزار جریب نیز در جوار این پارک قرار دارد.
*پارک ملی کیاسر: با مساحت ۹,۲۶۵هکتار در جنوب استان مازندران و در مرز شمالی پناهگاه حیات وحش دودانگه (جنوب شهر کیاسر) واقع شده و در سال ۱۳۸۲طی مصوبه شورای عالی محیط زیست به عنوان پارک ملی معرفی شده است. پارک ملی کیاسر دارای اقلیم نیمه مرطوب معتدل بوده و به صورت جنگلهای طبیعی بکر و اراضی مرتعی مشجر و صخرهای است و رویشگاه گونهای گیاهی منحصر به فرد چون بلوط اوری، سرخدار و... میباشد.
مناطق حفاظت شده جنگلی همچون هزارجریب، سیاه بیشه، بولا، اساس، خیبوس، شش رودبار، واز، چهارباغ، بلس کوه و آبشار هم، مکانهایی هستند که با مدیریت محیط زیست مازندران برای دید و بازدید گردشگران مناسب هستند.
به گفته ولی پور مدیر روابط عمومی اداره کل محیط زیست مازندران، مسافران و گردشگرانی که قصد دارند از مناطق و پناهگاههای تحت پوشش محیط زیست مازندران دیدن کنند می توانند با کسب مجوز از محیط زیست استان و رعایت مقررات و قوانین زیست محیطی، از این مناطق بکر و دیدنی بازدید کنند و لحظات خوب و خوشی را برای خود و خانواده اشان رقم بزنند.