وزرا و بانک مرکزی را پای بحران کاغذ می‌آوریم

به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، یک صاحب کارخانه کاغذسازی در شوش می‌گوید: در کشور از معدود شرکت‌هایی هستیم که تولید خمیر کاغذ می‌کنیم.
محسن مهرآبادی هم از ناشران دفاع مقدس و مدیر انتشارات فرهنگ‌گستر می‌گوید: با خمیر‌هایی که در کشور تولید می‌شود ۳۵۰ هزار تن کاغذ می‌توان تولید کرد.
این در حالیست که نیاز مصرفی کاغذ در کشور ۶۰ هزار تن است؛ با یک حساب سرانگشتی می‌توان پی برد که در عرصه تولید کاغذ می‌توانیم صادر کننده نیز باشیم، اما غافل از اینکه در این امر وابسته ایم و بدتر از آن مواد خام را کارخانه‌های کاغذ سازی صادر هم می‌کنند.
اهالی نشر این کار را خیانت به توان داخلی می‌دانند و می‌گویند: ما می‌توانیم تولید کننده فعال باشیم، اما حمایتی از کارخانه‌های کاغذ سازی نمی‌شود.
ناشران برای حل بحران کاغذ در نشست «بررسی موضوع بحران کاغذ و راهکار‌های عبور از وضع اکنون» گردهم آمدند.
یک نمایندۀ مجلس می‌گوید: وزرا و بانک مرکزی را پای بحران کاغذ می‌آوریم.
حجت الاسلام پژمان‌فر، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس، در این گردهمایی با بیان اینکه دادن یارانه و ارز دولتی برای واردات کاغذ مشکلی را حل نمی‌کند، گفت: اگر با تولید کاغذ بتوان بازار رقابتی ایجاد کرد، دیگر جایی برای دلالان نمی‌ماند. قطعاً فضای فعلی کاغذ، تهدیدی جدی برای بازار نشر است.
در مقدمۀ این نشست میثم نیلی، مدیرعامل مجمع ناشران انقلاب اسلامی، تأکید می‌کند: ما در برگزاری این جلسات به دنبال حل اصولی مشکلات کاغذ هستیم؛ هم‌چنان‌که امروز کاغذ به نوعی از کالا‌های اساسی حذف شده است؛ در حالی که می‌توان با همین یارانه‌های تخصیص و حتی با آوردن فناوری، کارخانه‌های کاغذ را دوباره احیا کنیم.
وی می‌افزاید: اگر یارانۀ مطرح شده تجمیع شود و به سمت تولید کارخانه برود، چه بسا می‌توان پیشرفت‌هایی داشت. این مسیر را می‌توان پیش گرفت. ورود فناوری از سایر کشور‌ها به داخل هم می‌تواند راه خوبی باشد.
وی همچنین اعتقاد دارد در موضوع کاغذ تصورم بر این است که از دولت گرفته تا دستگاه‌های اجرایی که دارای قابلیت سرمایه‌گذاری هستند، مثل بانک‌ها و هر ستاد و بنیادی، اگر جدی و فعالانه وارد کار نشوند، ضربۀ سنگین‌تری هم خواهیم خورد.
نیلی دربارۀ برنامه‌های این چندروز نیز اعلام کرد که سه نشست تخصصی در کنار همایش ورود به دهۀ پنجم صنعت نشر برگزار خواهد شد و علاوه بر موضوع کاغذ، کپی رایت جهانی و کنوانسیون برن و روش‌های اصلاح تولید و توزیع کتاب در دستور کار خواهد بود.

• منتظرند حتماً نشر به نفس‌های آخرش برسد تا به فکر بیفتند
در ادامۀ این نشست، محسن مهرآبادی، از ناشران دفاع مقدس و مدیر انتشارات فرهنگ‌گستر می‌گوید: هدف و تمرکز نباید روی واردات کاغذ باشد؛ چراکه مشکلات خودش را دارد. کار‌هایی نیز خودمان انجام داده‌ایم تا وضع بهتر شود، همان طور که قبل‌تر نیز طرح بازیافت را برای حل مشکل کاغذ در سه استان انجام دادیم؛ اما متأسفانه گویا امروز اقبال برای تولید نیست.
وی با بیان اینکه کسی متوجه حرف و دغدغۀ ما نیست، ادامه می‌دهد: انگار حتماً باید به مرزی برسیم که دیگر نتوانیم نفس بکشیم و نشر به نفس‌های آخرش برسد تا به فکر حل گرفتاری‌ها بیفتند. ما الان نیاز به تولید کاغذ داریم. بازیافت در دنیا حرف اول را می‌زند؛ یعنی استفاده از هر ماده‌ای که قابلیت تبدیل به کاغذ را دارد. پس بهتر است به این موضوعات به‌طور جدی فکر کنیم.

•می‌توانیم ۳۵۰ هزار تن کاغذ تولید کنیم
همچنین عباس حسینی نیک، مدیرمسئول انجمن ناشران دانشگاهی و مدیر انتشارات حقوقی مجد عنوان می‌کند که در شأن کشور ما نیست که کارخانه‌های کاغذ مواد اولیه‌شان را از خارج وارد کنند؛ در حالی که در همین منطقۀ هفت‌تپه از تفاله‌های نیشکر می‌شود ۳۵۰ هزار تن کاغذ تولید کرد؛ همان رقمی که دقیقاً به اندازۀ مصرف کشور است. در حالی که سراغ این منابع نمی‌رویم.
وی ادامه می‌دهد: خوشبختانه وضع کارگروه کاغذ بهتر شده است؛ اما همچنان مشکلات دیگری پابرجاست؛ چنان‌که هنوز بانک مرکزی ارزی به کاغذ اختصاص نداده است و حتی وضعیت کاغذ تبدیل به موضوع قضایی شده که این خودش جنبۀ منفی دارد.
این مدیر نشر اشاره می‌کند: امروز باید با ارز آزاد و ... هم کاغذ وارد کرد تا بتوان از التهاب بازار کاغذ کم کرد. نیاز بازار نشر ۵۰ هزار تن کاغذ است؛ هرچند که باید حدود ۱۰۰ هزار تن وارد کرد تا به حد تعادل رسید.
حسینی نیک در عین حال می‌گوید: برای توزیع کاغذ نیز باید بهتر برنامه‌ریزی کرد؛ چون حجم ناشران کفاف یک مجرا یعنی وزارت ارشاد را نمی‌دهد. پس باید به طرق دیگری جدی‌تر کنترل کرد که حتی کاغذ با ارز دولتی را به نرخ آزاد در بازار نفروشند.

•لااقل کاغذ حوزۀ نشر و مطبوعات را از صنعت جدا کنید
مهدی اسماعیلی، مدیر اتحادیۀ تعاونی‌های ناشران ایران و مسئول کارگروه توزیع کاغذ به ناشران نیز در این سمینار می‌گوید: ما تولید کاغذ را جدی نگرفته‌ایم؛ وگرنه با این همه مشکل مواجه نبودیم. مثلاً کارخانۀ کاغذ مازندران ظرفیتی دارد که اگر بتوان آن را به بخش خصوصی واگذار کرد، قادر است نیاز نشر را جواب دهد؛ یعنی چیزی حدود ۶۰ هزار تن که نیاز مصرفی بازار نشر است.
وی همچنین خاطر نشان می‌کند: همین الان مشکل تخصیص ارز داریم، چنانکه بانک مرکزی ۱۰۰ میلیون دلار به این ماجرا اختصاص داده است؛ اما حدود ۱۴ میلیون آن فقط مصوبات کارگروه کاغذ بود و بقیه به کاغذ مصرفی صنعتی می‌رسد. پس مشکل تعداد نهاد‌های مجوزدهنده هم هستند.
وی اضافه می‌کند: ما نباید نگاه صنعتی به بازار نشر داشته باشیم. لااقل کاغذ حوزۀ نشر و مطبوعات را از حوزۀ صنعت جدا کنیم. امروز این تفکیک انجام نشده است.
اسماعیلی تصریح می‌کند: امروزه وارد کردن کاغذ بسیار هزینه‌بر است. لااقل بانک مرکزی ارز کاغذ صنعتی را جدا کند و البته واقعاً ارز تخصیصی را بپردازد؛ بلکه کمی از مشکلات حل شود. یکی از مشکلات ما بروکراسی اداری است؛ به‌طوری که کاغذی هم که وارد می‌شود، باید از چند سیستم دولتی بگذرد تا به دست ناشر برسد.

•دلالان کاغذ را باید جدی گرفت
محمدرضا صالحی، رئیس انجمن ناشران کمک‌آموزشی نیز یادآور می‌شود: مصرف بازار نشر حدود ۶۰ تن است؛ ولی باید پرسید که آیا ارز تخصیص داده‌شده به کاغذ، در عمل به دست ناشران رسیده و اینکه آیا ناشری که کاغذ را گرفته، آن را تبدیل به کتاب کرده است؟
وی با بیان اینکه ناشران تا الان برای سرمایه‌گذاری در حوزۀ کتاب عادت به تأمین کتاب به شکل نقدی نداشته‌اند، اضافه کرد: تمرکز ناشران ما بیشتر روی تولید محتوا بوده است. در عین اینکه ما محتوای آماده داریم؛ اما متأسفانه هم‌اکنون ناشر مجبور است سرمایه‌گذاری را روی تأمین کاغذ بگذارد.
صالحی تأکید می‌کند: معضل دلالان کاغذ را باید جدی گرفت؛ چرا که همین‌ها هستند که قیمت کاغذ را جابه‌جا می‌کنند. در عین اینکه مصرف کاغذ غیر ناشران نیاز به همفکری جدی‌تری دارد. متولیان تأمین و تخصیص ارز مشخص‌اند؛ اما ثبت سفارش به تنهایی فایده‌ای ندارد.
رئیس انجمن ناشران کمک‌آموزشی خاطرنشان می‌کند: ما چندین کارخانۀ کاغذ در ایران داریم که به راحتی می‌توانند نیاز بازار نشر را تأمین کنند. اگر تشکل‌های نشر بتوانند حتی بخشی از این کارخانه‌ها را داشته باشند، یعنی در اختیار بخش خصوصی قرار گیرند، این مشکل هم حل خواهد شد.

•برخی نقش تاجر را دارند که فقط به فکر سودشان هستند
واعظی، از واردکنندگان کاغذ که در نشست «بررسی موضوع بحران کاغذ و راهکار‌های عبور از وضع اکنون» حضور داشت، عنوان می‌کند: چیزی در حدود ۳۵۰ هزار تن کاغذ نیاز امروز مصرف بازار نشر و صنعت است. برای تأمین این‌ها بهتر است ابتدا به سمت احیای همین کارخانه‌های داخلی برویم.
وی می‌افزاید: متأسفانه کانال‌های واردکنندۀ کاغذ کارشان را درست انجام نمی‌دهند. در عین اینکه این مجوز‌ها در مراکز مربوط می‌ماند و وضعیتی پیش می‌آید که مثل امروز کاغذی در اختیار نداریم. برخی هم نقش تاجر را دارند. تاجر وقتی می‌بیند سرمایه‌اش دارد کم می‌شود، دیگر به قانون تمکین نمی‌کند و دنبال منافع خودش است.

• بازار نشر را سراسر استرس کرده‌اند
نادر قدیانی، مدیر انتشارات قدیانی نیز در این نشست می‌گوید: من به صراحت می‌گویم که نیاز کاغذ امروز ما ۱۲۰ هزار تن است، نه آماری که اعلام می‌کنند. ناشران ما را زیر فشار گذاشته‌اند. همین طور هم ناشر مجبور می‌شود آمار غلط بدهد.
وی می‌افزاید: باید در حوزۀ نشر روی مدیریت بازار و خصوصاً بحث نظارت دقت بیشتری کرد. نباید با تغییر یک معاون وزیر یا مدیرکل، قوانین نشر هم عوض و بازار نشر سراسر استرس شود. فراوانی کاغذ به هر قیمتی هم که باشد، باید به‌صورت معین و مشخص روی آن نظارت شود.

•مافیای کاغذ همیشه منافع خود را در واردات می‌بیند
تورانیان، مدیر انتشارات شهرآب و عضو چندین انجمن نشر کشور، بر مسئلۀ خودکفایی در کاغذ تأکید کرد و گفت: ما بیشتر از اینکه به فکر واردات کاغذ باشیم، باید سراغ خودکفایی کاغذ و احیای کارخانه‌ها برویم، اما کسی این قضیه را جدی نمی‌گیرد؛ چون مافیای کاغذ همیشه منافع خود را در واردات می‌بیند.
وی ادامه داد: ده‌ها کارخانه در کشور داریم که، چون تحت نظارت و کنترل نیستند، به‌جای تولید کاغذ در واقع خمیر کاغذشان را صادر کرده و می‌فروشند؛ بنابراین اراده‌ای برای حل مشکل کاغذ و خودکفاشدنش نیست؛ در حالی که چاره‌ای جز این نداریم.
تورانیان معتقد بود: امروز حیات و فرهنگ نشر زیر سؤال رفته و فقط می‌خواهند موقتاً و نه به عنوان یک راه جدی مشکلی را حل کنند. دولت راهکاری برای کاغذ ندارد، تا جایی که قیمت کتاب چندین برابر افزایش یافته و نه ناشر قادر به انتشار کتاب است و نه مصرف‌کننده جرات تهیه‌اش را دارد.
وی با اشاره به تخصیص ارز دولتی به واردات کاغذ می‌گوید: ما فقط در فهرست بانک مرکزی هستیم؛ اما این قدر ما را بالا و پایین کرده اند که خیلی‌ها از گرفتن ارز نیز انصراف داده اند؛ چون ارز را تأمین نکردند و ضمانتی برای دادن ارز هم وجود ندارد. وقتی دولت اراده‌ای برای حل مشکلات ندارد، حتی خود ما حاضریم بدون ارز کاغذ بیاوریم.
این مدیر نشر در نهایت می‌افزاید: چرادر حوزۀ کاغذ نمی‌توانیم به سمت تولید برویم؟ امروز در حوزۀ نشر باید اعلام خطر کرد. چون همین الان هم خیلی از ناشران ورشکسته هستند و خیلی‌ها کار را رها خواهند کرد.

•پول مفتی به اسم یارانه ما را غافل کرده و موجب رانت شده است
در ادامه حجت‌الاسلام پژمان‌فر، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس که در این نشست حضور داشت، می‌گوید: ما ظرفیت تولید کاغذ را داریم؛ یعنی می‌توانیم نه‌تن‌ها نیاز کاغذ داخل، بلکه صادرات را هم پوشش دهیم. اینکه خمیر کاغذ را به جای تولید صادر می‌کنیم، از دست دادن فرصت‌های نشر است.
وی می‌افزاید: تولید کاغذ باید در برنامۀ دستگاه‌ها و حتی به عنوان مصوبه‌ای در دستور کار مجلس قرار گیرد. گاهی پول مفتی به اسم یارانه ما را غافل کرده؛ در حالی که مجبوریم بر اقتصاد غیرنفتی تکیه و از این فرصت امروز جامعه استفاده کنیم و به سمت تولید برویم.
پژمان فر درعین حال تأکید می‌کند: نه اینکه همه چیز را در کشور تولید کنیم؛ اما وقتی تولید توجیه اقتصادی دارد نباید از آن غفلت کرد. کاغذ از آن دست کالاهاست که می‌توان به سمت تولیدش رفت.
پژمان‌فر اعتقاد دارد: یارانه به عنوان عاملی برای برون رفت از مشکلات، نه تنها نتوانسته است راهکاری باشد، بلکه موجب ایجاد رانت شده است و بدتر اینکه این یارانه به دست مصرف‌کننده نمی‌رسد. وقتی کالایی حاشیۀ سودش بالا باشد، همان جا هم رانتش افزایش می‌یابد.
وی با بیان اینکه دادن یارانه و ارز ۴۲۰۰ تومان در واردات کاغذ مشکل را حل نمی‌کند، اضافه می‌کند: راه حل مشکلات کاغذ در تولید داخل و سپردن کار به افراد کاردان است. اگر بازار رقابتی ایجاد شود، دیگر جایی برای دلالان نمی‌ماند. چون هدف این‌ها لزوماً واردکردن کاغذ نیست؛ بلکه به دنبال استفاده از یارانه هستند.
این نمایندۀ مجلس تصریح می‌کند: فضای فعلی کاغذ یک تهدید برای بازار نشر است؛ چون انگیزه‌ای برای کار نیست. دیدتان به سمت افق نجات‌بخش برود و نه موقتی. در کوتاه‌مدت هم لااقل روی نظارت متمرکز شویم.

•به دنبال افق خودکفایی کاغذ نهایتاً تا ۱۴۰۴ باشیم
سیدغلام رضا حسینی، مدیرعامل پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی و از اعضای حاضر در این نشست این‌چنین می‌گوید: من معتقدم هر اتفاقی که در نشر رخ می‌دهد، به کاغذ برمی‌گردد. در حالی که هم‌اکنون سهم کاغذ در تولید کتاب سهم پایینی است. ما حتی در مواد اولیۀ تولید کتاب دچار مشکل هستیم.
وی همچنین عنوان می‌کند: میانگین قیمت کاغذ همچنان به‌صورت تصاعدی در حال افزایش است. متعاقباً قیمت تمام شدۀ کتاب هم مشخص نیست و نظارتی بر آن وجود ندارد. این اثرش را برکاهش مخاطب خواهد گذاشت. با این وضع نمی‌توان برنامه‌ریزی بلندمدتی کرد.
وی خاطرنشان می‌کند: ما به‌عنوان مجمع ناشران انقلاب اسلامی، باید به دنبال سند خودکفایی تولید کاغذ باشیم و افق خودکفایی را هم نهایتاً ۱۴۰۴ بگذاریم، نه زمانی طولانی‌تر. حتی سبک مصرف کتاب هم داشته باشیم، نه اینکه مثل برخی مدارس، جشن سوزاندن کتاب بگیریم. انتظار این است که به این اقدامات نادرست حساسیت نشان دهیم.
امیرشهریار امینیان، مدیر گروه مطالعات اندیشه‌ورزان نیز در این نشست می‌گوید: ما هدف را بر عبور از بحران می‌گذاریم، نه حل بحران که این اقدام درستی نیست. در عین حال به این دقت کنیم که مافیای کاغذ مشکلی جدی است که به شدت در برابر تقویت ساختار تولید مقاومت می‌کند؛ چون به دنبال رانت و سود حاصل از واردات است.

•وزرا را پای بحران کاغذ می‌آوریم
در ادامه نیز حجت الاسلام سالک، دیگر نمایندۀ مجلس شورای اسلامی حاضر نیز می‌گوید:کاغذ کالای راهبردی کشور ماست و عامل گسترش فرهنگ اسلام ناب؛ بنابراین هرچه کمتر به آن توجه شود، آثار وضعی‌اش در محتوا و ارزش‌های انقلابی ما کمتر می‌شود. مبارزه با علت، حلال مشکلات است و حذف معلول فقط درمان مقطعی است بنابراین ریشه‌های اصلی را آسیب‌شناسی کنیم؛ از برون‌رفت از مشکلات تا رسیدن به خودکفایی.
سالک می‌افزاید: ما در دوره‌ای در کمیسیون فرهنگی، یک سال تمام از کارخانه‌های کاغذ بازدید کردیم و همۀ مشکلاتشان را می‌دانیم. در این باره حتی با چند وزیر و مدیران کارخانه‌ها و رؤسای نشر جلسه گذاشته ایم. ما از وزرا تعهد گرفته ایم که مشکلات این‌ها را حل کنند و نتیجه هم داد و تولیدات بالا رفت و کاغذ هم اصلاح شد. الان هم باید این اتفاق بیفتد.
وی تأکید می‌کند: باید فضای مجازی را هم در حوزۀ کتاب در نظر گرفت و نباید از آن غافل شد. خودکفایی در کاغذ کشور باید با نیت صادرات باشد. پیشنهاد می‌دهم حتماً کارگروهی تشکیل شود و راهکار‌هایی را در نظر بگیرد. باید وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی باشند و دستور دهند که بخش ارزی کاغذ را درست کنند. از افراد دعوت کنیم و آن‌ها را پای حرف بنشانیم.
سالک پیشنهاد می‌دهد که وزرای ذیربط باید در جریان قرار گیرند و رصدی نیز از طریق دستگاه‌های امنیتی روی مافیای کاغذ شکل گیرد که اشراف مجلسی‌ها نیز بیشتر شود. در این باره حتماً و به‌طور جدی درصدد رفع مشکلات کاغذ برمی‌آییم.
گفتنی است در این نشست، جمع زیادی از فعالان بازار نشر کشور اعم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، مدیران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نیز مدیران انتشاراتی به همراه واردکنندگان کاغذ و... حضور داشتند و به بحث و گفتگو دربارۀ تدوین راهکار‌هایی برای حل مشکلات بازار کاغذ پرداختند.
این سمینار و نشست‌ها امروز نیز با حضور افراد و فعالان دیگر حوزۀ نشر ادامه خواهد یافت.
یادداشت از زهرا شفیعی.