بلایای طبیعی، موریانه کشاورزی

دود زیادی اطراف باغ بلند شده بود. گوشه ای از روسریم را روی دهانم گذاشتم. چشم هایم می سوخت. لا به لایِ دودها صاحب باغ را پیدا کردم. خودش هم از این وضعیت راضی نبود. ولی چاره ای نداشت! برای جلوگیری از سرمازدگی و از بین رفتن محصولاتش مجبور بود ضایعات باغی را آتش بزند.

اطلاعیه جهاد کشاورزی استان را که یکی از دوستانش ارسال کرده نشانم می دهد. در اطلاعیه به باغداران مرکبات فارس هشدار داده شده بود "به دلیل ورود  توده هوای سرد و احتمال وقوع  دماهای پایین تر از صفر درجه سانتیگراد در اواخر هفته  و احتمال سرمازدگی محصول توصیه می شود در اسرع وقت به برداشت محصول سرِ درختی مرکبات و یا تامین انواع دستگاه های گرم کننده و روشن کردن آن ها در باغات اقدام  نمایند تا خسارتی به مرکبات و محصول آنها وارد نشود."

حاج علی کشاورزِ دارابی که ۱۰ هکتار پرتقال دارد هرسال وقت سرما بخشی از محصولاتش را از دست می دهد.

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ مرکز فارس، با وجود هشدارهای مکرر جهاد کشاورزی فارس در خصوص پیامدهای خشکسالی، گرمازدگی و سرمازدگی در ایام مختلف سال، میزان خسارت محصولات کشاورزی در استان از ابتدای امسال تا کنون بیش از ۲۱ هزار میلیارد ریال اعلام شده است.

خطر در کمین امنیت غذایی !

 کشاورزی از مولفه های مهم اقتصادی و تامین امنیت غذایی از مهمترین اولویت های هر کشور است به همین دلیل موضوع افزایشِ تولید، بهره وری و حمایت از تولیدات داخلی در بخش کشاورزی از شاخص های پایه در تصمیم سازی های کلان به شمار می رود.

در این میان، فارس همواره از استان های پیشگام در حوزه کشاورزی بوده است. آمارها نشان می دهد این استان با تولید سالانه بیش از ۱۰ میلیون تن محصول زراعی، باغی، دامی و شیلاتی  سهم  ۱۰ درصدی را در توسعه پایدار امنیت غذایی کشور به خود اختصاص داده است. اما تغییرات شرایط محیطی از جمله بحرانِ خشکسالی و گرمازدگی از یک سو و سرمازدگی از سوی دیگر چون موریانه به جان تولیدات کشاورزی، باغی و دامی افتاده و هر سال حجم چشمگیری از این محصولات را از بین می برد.

به گفته داریوش طهماسبی رییس اداره مدیریت بحران و کاهش مخاطرات سازمان جهاد کشاورزی فارس از ابتدای امسال تا کنون به دلیل سرمازدگی و خشکسالی به بخش زراعی ۳۰ درصد، محصولات باغی ۲۵ درصد و دامی ۴۵ درصد خسارت وارد شده است.

طهماسبی می‌گوید به طور کلی خشکسالی با ۷۰ درصد و سرمازدگی با ۳۰ درصد به کشاورزان، باغداران و دامداران استان فارس خسارت زده است.

خسارت هایی که به دلیل بلایای طبیعی رخ داده رونقِ صنعتِ کشاورزی و باغداری که بیش از ۲۰ درصد اشتغال را در فارس به خود اختصاص داده، کند کرده است. کما اینکه آمارها نشان می دهد به دلیل خشکسالی در چند سال اخیر بخشی از جمعیت شاغل در فارس که به کشاورزی مشغول بوده اند شغلشان را رها کرده و مجبور به مهاجرت به شهرها شده اند و در نتیجه نیمی از ۸ هزار روستای فارس خالی از سکنه شده است.

از سویِ دیگر با بیکاریِ کشاورزان و روی آوردن آن ها به شغل های دیگر، زنگ خطر برای امنیت غذایی به صدا در آمده است این در حالی است که امنیت غذایی و دسترسی به مقدار کافیِ مواد غذایی و سلامتِ تغذیه ای یکی از اهداف اصلی سیاست های توسعه پایدار و از زیر ساخت های مهم پرورش نسل های آینده کشور به شمار می آید.

چتر بیمه بر سر کشاورزان و باغداران

خسارت های  بلایای طبیعی به بخش کشاورزی و باغداری همواره یکی از دغدغه های شاغلان و مسولان این حوزه بوده است برای رفع این دغدغه که با روند توسعه ارتباط مستقیم دارد در سال ۱۳۶۲ قانون بیمه محصولات کشاورزی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. پس از این رویداد که از آن به عنوان یکی از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی یاد می کنند؛ صندوق بیمه کشاورزی با هدف بیمه انواع محصولات کشاورزی و دامی در بانک کشاورزی تشکیل و شروع به فعالیت کرد.

در حالی که بیمه محصولات کشاورزی می‌تواند کشاورزان و باغداران را در مقابل حوادث و بلایای طبیعی محافظت کند از ابتدای امسال تا کنون کشاورزان و باغداران فارس تنها ۴۰ درصد محصولات زراعی و ۳۵ درصد محصولات باغی خود را بیمه کرده اند. به گفته محمد حسن رزاق منش مدیر شعب بانک کشاورزی در استان فارس در ۵ ماه سال زراعی جدید تا کنون ۱۹۲ هزار هکتار از مزارع کشاورزی و ۵۵ هزار هکتار از باغ‌های فارس بیمه شده اند. این در حالی است که در استان فارس ۴۰۰ هزار هکتار به محصولات باغی و بیش از ۷۰۰ هزار هکتار به محصولات زراعی اختصاص دارد. اما چرا با وجود اینکه هفتاد درصد کل حق بیمه، سهم دولت و سی درصد سهم بیمه گذار است و حتی دولت در برخی محصولات تا ۹۵ درصد از حق بیمه را به تنهایی پرداخت می‌کند از بیمه چندان استقبال نشده است؟

آقای بهروزی کشاورز کامفیروزی که به دلیل خشکسالی تغییر الگوی کشت داده و از برنج به کشت کلزا روی آورده از وضع بیمه محصولش رضایت چندانی ندارد. او می گوید با وجود حجم بالای تبلیغاتِ بیمه گذارها،  به دلیل اینکه آن ها بیشتر اوقات به تعهدشان عمل نمی کنند او و کشاورزانی که می شناسد رغبت چندانی برای بیمه کردن محصولشان ندارند.

تناسب نداشتن خسارت پرداختی صندوق بیمه محصولات کشاورزی با میزان خسارت وارد شده به محصولات زراعی و باغی از دیگر گله های این کلزا کار است.

به گفته این کشاورز، او بیش از ۸ میلیون تومان برای کاشت کلزا هزینه کرده و محصولش بر اثر سرمازدگی از بین رفته، اما بیمه پس از تاخیر در پرداخت تنها ۴۸۰ هزار تومان به او پرداخت کرده است که این میزان پرداخت حتی هزینه خرید کود را هم جبران نمی‌کند.

وقتی شنیدم نشستی با عنوان هم اندیشی ستاد بیمه کشاورزی استان فارس در شیراز در حال برگزاری است به این جلسه رفتم.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان فارس در این نشست در خواست کرد برای کاستن از مشکلات کشاورزان و بهره‌برداران، علاوه بر پرداخت به موقع غرامت ها، شرکت‌ها و صندوق‌های بیمه‌گر، بسته‌های حمایتی ارایه کنند.

به گفته محمد مهدی قاسمی با توجه به مشکلات موجود در حوزه کشاورزی به ویژه خشکسالی و افزایش خطرپذیری در این بخش، شرکت‌های بیمه گر باید رویکرد جامع‌تری به کشاورزی داشته باشند و متناسب با اقلیم‌ها و وسعت مناطق، چتر حمایتی خود را تعریف و تعیین کنند.

قائم مقام مدیر عامل صندوق بیمه کشاورزی کشور سخنران بعدی بود به گفته او در چند سال اخیر، فارس در حوزه کشاورزی جزء استان‌های با ریسک بالا شناخته شده و خسارت‌ها در حوزه زراعتِ این استان بسیار زیاد بوده به گونه‌ای که در این مدت، سالانه بیش از هزار میلیارد ریال غرامت به بخش کشاورزی فارس پرداخت شده است. محمد ابراهیم حسن نژاد حتی پیش بینی می کند امسال این میزان غرامت افزایش یابد و به بیش از هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال برسد.

قائم مقام مدیر عامل صندوق بیمه کشاورزی کشور همچنین در پاسخ به درخواست رییس جهاد کشاورزری فارس به  برخی مشکلات حوزه بیمه اشاره می کند و می‌گوید نهاد‌های بیمه‌گرِ حوزه کشاورزی در جهان تنها به صورتِ موردی محصولات کشاورزی را بیمه می‌کنند، اما در ایران روند کار این گونه نیست و شرکت‌های بیمه‌گر علاوه بر محصولات، باید خسارت‌های وارد شده به کشاورزان را نیز پرداخت کنند از این رو میزان تعهد‌های پرداختی بسیار بالاست با این وجود امسال در حوزه کشاورزی برای ۱۰۵ هزار منطقه با توجه به درصد بالای ضریب خطر، تعرفه مجزا در نظر گرفته شده است.

با همه این مسایل و مشکلات، از بیمه به عنوان یکی از زیرساخت‌های توسعه نام برده می‌شود و از افراد با این بینش که باید محصولات، مال و جان خود را در مقابل حوادث بیمه کنند انسان‌های آینده‌نگر یاد می‌شود که زمینه توسعه را فراهم می‌کنند به همین دلیل، کارشناسان همواره بر ترویج فرهنگ بیمه تاکید می‌کنند.

جهاد کشاورزی استان فارس از ابتدای امسال تا کنون در خصوص چگونگی بیمه محصولات زراعی، باغی و دامی برای بهره برداران ۵۰ کارگاه آموزشی برگزار کرده است. همچنین حدود ۳ هزار بهره بردار از سراسر استان فارس به صورت گروهی آموزش‌های لازم را فراگرفته اند. آموزش چهره به چهره نیز از دیگر فعالیت‌های جهاد کشاورزی استان برای ترویج فرهنگ بیمه بوده است.

مشهدی کاظم از کشاورزان داراب در شرق استان فارس است. او که در دوره‌های آموزشی بیمه محصولات کشاورزی شرکت کرده از شرکت در این کلاس‌ها ابراز رضایت می‌کند. این باغدار که مقداری زیادی از محصولش بر اثر سرمازدگی ازبین رفت. می‌گوید اگر باغم را بیمه نکرده بودم هیچ امیدی به جبران خسارت نداشتم و دیگرنمی توانستم سرِپا باشم و به کارم ادامه دهم.

براساس گزارش اداره مدیریت بحران و کاهش مخاطرات سازمان جهاد کشاورزی فارس از ابتدای امسال تاکنون بر اثر سرمازدگی به باغ‌های مرکبات شهرستان داراب بیش از ۱۹۰ میلیارد ریال خسارت وارد شده که به همان مقدار که این محصولات بیمه شده اند خسارت باغداران جبران می‌شود.

علاج واقعه قبل از وقوع

بروز بلایای طبیعی اتفاقی است که از آن گریزی نیست، اما برای جلوگیری از خسارت‌های آن می‌توان به کار اساسی دست زد و واقعه را قبل از وقوع علاج کرد.

جهرم منطقه اصلی رشد تولید مرکبات استان فارس به شمار می‌رود. در این شهرستان ۲۴ هزار هکتار باغ مرکبات وجود دارد که پارسال ۲ هزار و ۱۰۰ هکتار از این باغ‌ها دچار سرمازدگی شدند.

به طرف باغ حاج محمد تقی؛ کشاورز جهرمی می‌روم امسال به لطف بخاری هوشمند باغی خسارتی به محصولاتش وارد نشده. بخاری باغی را که روشن می‌کند باد گرمی به زیر درختانش می‌رود. نفس راحتی می‌کشد. حاج محمد تقی که ۲ هکتار لیمو شیرین و پرتقال دارد از وقتی که این بخاری باغی را در باغش نصب کرده دیگر نگران سرمازدگی محصولاتش نیست.

او می‌گوید قبل از تهیه این بخاری مجبور بودم برای گرم کردن درختانم ضایعات باغی و لاستیک را آتش بزنم که علاوه بر آلودگی محیط زیست، خیلی هم در رفع سرما موثر نبود و به محصولاتم خسارت زیادی وارد می‌شد، ولی این بخاری باغی به دادم رسید.

آقای ابراهیمی جوان مخترعی است که در شرکت دانش‌بنیان مستقر در مرکز رشد فناوری جهرم توانسته با استفاده از فناوری‌های روز، بخاری‌های هوشمندِ باغی را اختراع کند و به مرحله تجاری‌سازی برساند. او می‌گوید هر دستگاه بخاری که دو هکتار باغ را پوشش می‌دهد؛ می‌تواند حدود ۱۳ هزار متر مکعب هوای ۲۵۰ درجه را تولید و به صورت شبکه‌ای به زیر درختان منتقل کند که علاوه بر صرفه‌جویی اقتصادی برای باغدار، از خسارت‌های سرمازدگی محصول هم پیشگیری می‌کند.

به گفته محمد رضا شهابی مدیر جهاد کشاورزی شهرستان جهرم ۴۰۰ هکتار از باغ‌های مرکبات این شهرستان به نصب این نوع بخاری مجهز شده است. آمار‌های جهاد کشاورزی جهرم نشان می‌دهد از ابتدای امسال تا کنون خسارتی از بابت سرمازدگی به مرکبات این شهرستان گزارش نشده است.

علاوه بر نصب بخاری، آبیاری شبانه باغ‌ها، استفاده از محلول‌های ضدسرما، کوددهی مناسب و به ویژه استفاده از توری‌ها، باغ‌های مرکبات جهرم را از سرما زدگی و گرمازدگی نجات داده است.

نتایج پربار این راهکار‌ها و به ویژه نصب توری‌ها در باغ‌های مرکبات جهرم و کاهش محسوس خسارت ها، جهاد کشاورزی استان را بر آن داشت برای بهره برداری هرچه بهتر از تجارب ارزنده باغداران جهرمی، برای دیگر باغداران، مسولان و کارشناسان جهاد کشاورزی استان بازدید دوره‌ای از باغ‌های جهرم را در برنامه‌های آموزشی خود قرار دهد. به نحوی که حتی کارشناسانی از کشور ترکمنستان نیز به جهرم سفر کردند تا با نحوه استفاده از توری‌ها در باغ‌ها برای کاهش خسارت آفتاب سوختگی آشنا شوند و از این روش موثر به عنوانِ الگو در باغ‌های سیب ترکمنستان استفاده کنند.

به گفته کارشناسان جهاد کشاورزی جهرم تور کشیده شده روی درختان، فضایی اَبرگونه ایجاد می‌کند و باعث می‌شود در تابستان اشعه مضر و گرما از روی درختان برداشته شود و در زمستان نیز درجه حرارت هوای باغ تا پنج درجه نسبت به بیرون افزایش داشته باشد و به طور صد درصد از سرمازدگی جلوگیری کند.

هچنین در شرایطی که خشکسالی و بحران آب هم دامنگیر کشاورزی کشور به ویژه فارس شده این پوشش‌های حفاظتیِ توری، مصرف آب را تا بیش از یک سوم مصرف معمول کاهش می‌دهد و از تبخیر آب و شوری خاک نیز جلوگیری و با بالا بردن رطوبت نسبی در باغ به رشد بیشتر درختان کمک می‌کند.

با توجه به اهمیت نصب این توری‌ها در جلوگیری از خسارت‌های سرمازدگی و گرمازدگی، جهاد کشاورزی استان فارس قصد دارد در هزار هکتار از باغ‌های مرکبات استان این روش را اجرا کند.

به کارگیری روش‌های نوین کشاورزی، توسعه کشت گلخانه ای، کشت ارقام مقاوم به سرما، گرما و دیرگُل ده، لزوم تجهیز باغ‌ها به وسایل کنترل و تنظیم دما، اختصاص اعتبار به منظور بهسازیِ وضعیت باغ‌ها و اصلاح آنها، رعایت تاریخ کشت و استفاده از روش‌های به زراعی، رعایت تراکم کشت و تغذیه مناسبِ اراضی زیر کشت از دیگر راهکار‌های اساسی برای جلوگیری از خسار‌های سرمازدگی و خشکسالی است که کارشناسان به آن‌ها اشاره می‌کنند.

توسعه کشاورزی لابه لای بیم‌ها و امید‌ها

ایران در بخش کشاورزی جزو کشور‌های بلاخیز است و شرایط اقلیمی، آفات و بیماری‌ها محصولات کشاورزی را تهدید می‌کند. این در حالی است که حوزه کشاورزی و باغداری از عوامل موثر در توسعه اقتصادی هر کشور محسوب می‌شود. عرصه‌ای که تامین کننده سلامت و استقلال غذایی جامعه است و در صورت بروز نارسایی و خلل در این حوزه، یکی از ارکان اصلی و اساسی توسعه اقتصادی تضعیف و متزلزل می‌شود.

اردیبهشت ماه امسال بود که اتحادیه سراسری باغداران کشور به روسای قوه مجریه و مقننه نامه نوشتند و ابعاد نگران کننده خسارت‌های سرمازدگی به باغ‌های کشور را توضیح دادند.

بر اساس این نامه سرمازدگی در هفده استان کشور خسارت ۷۰ تا ۸۰ هزار میلیارد ریالی برجای گذاشته بود. رقم قابل توجهی که در صورت شناسایی و کاهش عوامل خطر ، می‌توان به توسعه پایدار در کشاورزی دست یافت.

*** سیده نصرت شجاعی