رج به رج با تار و پود مشکلات فرش گیلان

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز گیلان، گره گشایی از کار دیگران را دوست دارند اما از قضای روزگار ، دست شان به کار گره انداختن است و هر روز طوری گره در کار می اندازند و گره ها را محکم می زنند که هیچ دست گره گشایی را یارای گشودنش نیست. زیر لب هم وِرد " گره بزن ، زدم را " مرتب تکرار می کنند. 
سمفونی گره انداختن های این آدم ها، انگار تمامی ندارد و با ضرب آهنگ کوفتن دفه ها (وسیله ای که برای جا انداختن پود بر روی گره های فرش می کوبند) و صدای قرچ قرچی که با برش تیغه قلاب به راه می افتد، همراه می شود. 
اینجا چشم ها را که با چرخش موزون و سریع انگشت ها همراه کنی ، رج به رج به وصل شیرین تارها و پودها می رسی و چند صباحی بعد ، نخ ِ نگاهت، به طرح پُر نقش و نگار ِ گلستانی از رنگ ها دوخته خواهد شد که اگر چه رنج ِ رج به رج بافتنش را هنرمند گیلانی به جان می خرد اما به نام و نشان فرش دیگر مناطق ایران هویت می گیرد و در بازار فرش فروشان ، قد علم می کند.

آنطور که هنرمندان و کارشناسان فرش دست باف گیلان می گویند : استانی که پیشینه کهنی در زمینه فرش دارد و دستی هم در تولید ، هنرش را به پای قـم و تبریز می نویسند و دست هایش از هویت هنری و صاحب اثر بودن خالی است. 
 هنری که خانم رجبی کارشناس فرش، با استناد به کاوش های باستانی، قدمتش را در گیلان به هزار و 500 سال پیش از میلاد مسیح تخمین می زند و می گوید : به همراه گنجینه های کشف شده در تپه های باستانی مارلیک رودبار ، املش و تالش، ابزارهای قالی بافی چون کارد ، شانه و دفه کشف شده است. 

وی با بیان اینکه هنر قالی بافی یا همان فرش دست باف در گیلان در طول تاریخ با فراز و نشیب هایی همراه بوده و در دوره هایی پر رونق و زمان هایی هم در هاله ای از فراموشی فرو رفته افزود : اوج شکوفایی ِ هنر فرش بافی در گیلان به عصر صفوی بر می گردد که به دستور شاه عباس صفوی در برخی استان ها از جمله گیلان، کارگاه های متعدد قالی بافی ایجاد شده بود.
این کارشناس فرش کیفیت بالا، ظریف و پر نقش و نگار بودن را از ویژگی های مهم فرش دست باف گیلان می داند و می گوید : اگرچه از سال 84 این هنر دست قالی بافان در گیلان کم کم جان تازه ای گرفت و دست خیلی ها را به دار قالی بُرد و خیلی ها را هم پاگیر کارگاه های فرش بافی کرد اما مشاهدات میدانی و آمارها نشان می دهد که فرش دست باف گیلان برگرفته از الگوها و نقشه های فرش مناطقی چون تبریز ، قم و کاشان است.
خانم رجبی در خصوص دیگر ویژگی های فرش دست باف گیلان با بیان اینکه قالی بافان گیلان ، از سبک شهری تبعیت می کنند گفت : این هنرمندان بیشتر از طرح هایی چون لچک و ترنج و نقش گل فرنگ که از نظر تاریخی قدمت بیشتری دارند ، استفاده می کنند و در بین فرش های دست باف گیلان نقشه روستایی ، شکسته و هندسی به چشم نمی خورد. 

رونق تولید در پس مشکلاتی که گره در کار بالا رفتن دار قالی گیلان می اندازد.
رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت گیلان با اشاره به رونق صنعت فرش دست باف در گیلان می گوید : سالانه 51 هزار متر مربع انواع قالی ، قالیچه و تابلو فرش دستباف در گیلان تولید می شود این درحالیست که تا 10سال پیش سالانه 10 هزار متر مربع فرش در این استان بافته می شد و این یعنی ؛ تولید فرش دست باف در گیلان در 10 سال گذشته 5 برابر شده است.
آقای مهری افزود : فرش گیلان افزون بر اینکه بازار خوبی در ایران دارد، در بازارهای کشورهای حاشیه خلیج فارس  و حاشیه خزر ، عراق ، چین و کانادا هم رونق خوبی دارد و  سالانه 14 میلیون دلار ارز عاید کشورمان می کند.

وی با اشاره به اینکه 13 هزار و 396 نفر از بافندگان فرش دست باف گیلان کارت شناسایی دارند گفت : البته آمار فرش بافان گیلان بیش از اینهاست چرا که تعداد زیادی هم بصورت تفننی به این کار مشغولند که کارت شناسایی ندارند.
رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت گیلان می گوید : فرش دست باف گیلان برای 8 هزار نفر دیگر هم در حوزه حمل و نقل، تامین مواد اولیه، خرید و فروش و طراحی، غیر مستقیم شغل دست و پا کرده است. 
آقای مهری البته گذری هم بر مشکلات فرش دست باف در گیلان دارد و می گوید : مشکلات این صنعت، فقط به نداشتن و نام و برند خلاصه نمی شود و توقف بیمه قالی بافان ، بالا بودن هزینه های تولید به ویژه مواد اولیه و نبود تشکل صنفی از دیگر مشکلاتی است که توان تولید بیشتر را از قالی بافان در گیلان گرفته است.
وی با بیان اینکه در حال حاضر بیشتر فرش های تولید گیلان با استفاده از نقشه ها و طرح های شهرهای قم و تبریز بافته و فروخته می شود افزود : طرح ِ نام و برند همین مناطق هم در پای فرش ها انداخته می شود و فقط گوشه تعداد معدودی از فرش های ابریشمی عبارت " ابریشم قم – بافت گیلان " بافته می شود.

رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت گیلان معتقد است با استفاده از طرح و نقش هنرهای اصیل و قدیمی گیلان از جمله چادر شب بافی، جوراب بافی و رشتی دوزی و همچنین با استفاده از بن مایه های تصویری برگرفته از طبیعت و آداب و رسوم گیلان  می توان طرح ها و نقشه های ویژه ای برای فرش گیلان ایجاد و از این راه فرش دست باف گیلان را شناسنامه و برند دار کرد.
آقای مهری می گوید : طراحان به نام گیلان از دو سال پیش با الهام از بن مایه های تصویری و شاخصه هایی چون سوسن چلچراغ، نیلوفر آبی، گل گاو زبان، چای، برنج و دیگر ویژگی های جغرافیایی و فرهنگی گیلان، دست به کار ِ طراحی نقشه های مختص فرش گیلان شده اند تا دست بافته های قالی بافان گیلان را برند دار کنند و تولیدات این استان به نام همین استان به فروش برسد. 
به گفته وی تاکنون 5 طرح ِ برگرفته از بُن مایه های تصویری گیلان قلم زده شده و اگرچه بصورت آزمایشی در حال تولید است اما فرآیند ثبت این طرح ها در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مراحل پایانی را سپری می کند و پیش بینی می شود از بهار سال آینده طرح و نقشه مختص فرش گیلان به دار قالی کارگاه های این استان آویخته شود و از سال های آینده، فرش گیلان با برند همین استان به بازار عرضه شود. 

بسته شدن چتر بیمه از سَر ِ دار قالی گیلان و سدی در مسیر ایجاد اشتغال 
رییس اداره فرش سازمان صنعت،معدن و تجارت گیلان می گوید  : اگرچه تاکنون 9 هزار و 2 نفر از بافندگان فرش دست باف گیلان به زیر چتر بیمه رفته اند اما از سال 93 بیمه، چتر حمایتی خود را از سر فرش بافان برداشته و از همان سال هنرمندانی را که وارد این عرصه می شوند بیمه نمی کند؛ از این رو رمق چندانی برای نشستن پای دار قالی در کسانی که دوست دارند در این عرصه فعالیت کند ، باقی نمی ماند. 
آقای مهری مشکل تامین اعتبار برای پرداخت حق بیمه از سوی دولت را دلیل این کار دانست و افزود : دولت همین حالا هم در تامین هزینه حق بیمه هنرمندانی که در گذشته بیمه شده اند با مشکل مواجه است.
وی می گوید : با وجود اینکه به اتفاق متولیان فرش دیگر استان ها ، بارها از وزارت صنعت ، معدن و تجارت در خواست کرده ایم که بیمه فرش بافان را دوباره از سر بگیرد اما مسئولان اعلام می کنند که تامین مالی هزینه های بیمه کار آسانی نیست و هنوز اقدام موثری در این باره صورت نگرفته است. 

وقتی مشکلات تولید رج به رج با فرش گیلان بالا می رود.
آقای صفی یکی از صاحبان کارگاه های قالی بافی گیلان است که می گوید : 3 نسلش قالی باف بوده اند و او هم برای اینکه این شغل آبا و اجدادی را حفظ کند با 17 قالی باف کارگاهش را سر پا نگه داشته است. 
وی البته اذعان دارد که  20 نفر از قالی بافان را که در قالب مشاغل خانگی و گوشه ای از خانه به بافتن فرش مشغولند را هم در تامین مواد اولیه و فروش فرش های شان پشتیبانی می کند.
آقای صفی با اشاره به اینکه همه نخ های مخصوص فرش بافی وارداتی است، از بالا رفتن قیمت مواد اولیه از جمله نخ گله مند است و می گوید : برای مثال اوایل امسال هر کیلو نخ ابریشم فرش بافی را 250 هزار تومان می خریدیم اما حالا با افزایش قیمت ارز، قیمت هر کیلو نخ ابریشم فرش بافی 4 برابر شده و مجبوریم برای آن 980 هزار تومان بپردازیم. 

خانم صدیقی صاحب یکی دیگر از کارگاه های فرش بافی گیلان هم از افزایش هزینه ها گلایه دارد و می گوید : وقتی هزینه ها بالا می رود ، قیمت تمام شده هم بالا خواهد رفت و مشتری توان قبلی را برای خرید نخواهد داشت و فرش دست باف که تا پارسال رونق خوبی داشت، روی دیوار یا روی تخت فروشگاه ها خاک خواهد خورد. 
این کار آفرین که تاکنون 50 نفر را در 2 کارگاه فرش بافی اش مشغول به کار کرده می گوید : فرش بافی شغل خوبی است و اگر حمایت ها بیشتر شود، برای خیلی ها می توان شغل ایجاد کرد. 
خانم صدیقی نبود تشکل صنفی برای فرش بافان را هم مانع دیگری بر سر راه افزایش تولید فرش دست باف می داند.

اما مریم خانم زن میان سالی که در یکی از کارگاه ها، پشت دار قالی نشسته، دست به دفه و انگشت به تار دار می گوید : 10 سال است که از همین راه مخارج زندگی خودش و خانواده اش را تامین می کند و بابت فرش هایی که می بافد بر اساس تعداد رج و مقدار نقشه دستمزد می گیرد.
وی می گوید : خودش بیمه است اما چند دختر جوان که از پارسال به این کارگاه آمده اند بیمه نیستند و مجبور شدند از بیمه خویش فرما استفاده کنند.
فاطمه خانم زن 50 ساله هم که در گوشه ای از اتاق خانه، دار کوچک قالی علم کرده می گوید : 20 سال است که تفننی به این کار مشغول است و بیشتر ، تابلو فرش های ابریشمی می بافد و از این راه کمک خرج همسرش است اما از اینکه مجبور است پای قالی ، نام برند استان های دیگر را بزند، ناراحت است. 

فرش گیلان در انتظار دست تلطف مسئولان 
رییس اداره فرش سازمان صنعت،معدن و تجارت گیلان می گوید: لازمه تشکیل اتحادیه در شهرهای کوچک، وجود 50 کارگاه قالی بافی و در شهرهای بزرگ، 100 کارگاه است این در حالیست که تعداد کارگاه های متمرکز و غیر متمرکز و پشتیبان قالی در گیلان در مجموع 106 تا است و این تعداد در شهر های کوچک و بزرگ به حد نصاب نمی رسد. 
آقای مهری افزود : بر این اساس 4 سال پیش، با رای دیوان عدالت اداری ، تشکل اتحادیه قالی بافان منحل و پیشنهاد شد که قالی بافان در اتحادیه های همگن از جمله اتحادیه خیاطی عضو شوند این در حالیست که وقتی چند صنف باکارکردهای متفاوت در قالب یک اتحادیه در هم ادغام شوند، کارایی لازم را نخواهد داشت.
وی می گوید : با توجه به شرایط موجود در گیلان ، تعیین تبصره و استثنا قایل شدن برای فرش بافان گیلان را از مرکز ملی فرش ایران در خواست کرده ایم اما نتیجه ای نگرفته ایم و بنا داریم با همکاری اداره کل تعاون ، کار و رفاه اجتماعی با ایجاد تعاونی های فرش دست باف تا حدودی به حل مشکلات این صنف کمک کنیم.

رییس اداره فرش سازمان صنعت،معدن و تجارت گیلان البته از پرداخت تسهیلات کم بهره به تولید کنندگان فرش هم خبر می دهد و می گوید : به فرش بافانی که در قالب مشاغل خانگی فعالند ، 5 میلیون تومان و در کارگاه های قالی بافی برای هر شغل 10 میلیون تومان تسهیلات کم بهره پرداخت می شود. 
آقای مهری از برگزاری سالانه 5 دوره آموزشی برای بافندگان فرش گیلان هم خبرداد و افزود : برای اینکه کیفیت فرش گیلان حفظ شود و در بازار ها از سکه نیفتد، ناظران فنی را مکلف کرده ایم که بر فرآیند تولید نظارت کنند. 
وی با بیان اینکه از هفته پیش تصمیمات جدیدی در خصوص فرش دستباف از سوی وزیر صنعت ، معدن و تجارت و وزیر کشور گرفته شد گفت : بر اساس این تصمیم مقرر شد کمیته فرش در استان ها به کارگروه فرش ارتقا یابد و با ریاست نماینده عالی دولت در هر استان به طور ویژه به مشکلات و موانع فرش دست باف رسیدگی شود تا دستگاه های دست اندر کار بیشتر پای کار بیایند.

اما مدیر تعاون اداره کل تعاون ، کار و رفاه اجتماعی گیلان هم می گوید : از پارسال تشکیل تعاونی تامین مواد اولیه فرش در دستور کار این مدیریت قرار گرفت اما فقط یک تعاونی ، در املش تشیکل شد. 
آقای تحویلداری با اشاره به اینکه اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی موظف است نسبت به ثبت تعاونی ها همکاری لازم رابا متقاضیان داشته باشد گفت : وظیفه عضو گیری بر عهده موسسان تعاونی ها که بطور معمول 3 نفر هستند است و بافندگان فرش دست باف گیلان تاکنون استقبال خوبی برای عضو شدن در این تعاونی ها از خود نشان نداده اند.

وی افزود : بر اساس مذاکراتی که با مسئولان اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت  گیلان داشته ایم، بنا داریم یک تعاونی استانی در مرکز گیلان، با کمک قالی بافان پیشرو  برای تجمیع سرمایه و جذب بیشتر عضو که پشتوانه مالی خوبی برای این تعاونی است تشکیل دهیم.
مدیر تعاون اداره کل تعاون ، کار و رفاه اجتماعی گیلان امیدوار است از اوایل سال آینده تعاونی استانی فرش دست باف گیلان، بتواند تا حدودی مشکلات تولید و بازرگانی فرش گیلان را حل کند. 
آنطور که پیداست تصمیمات اخیر دولتمردان برای نشاندن عالی ترین مقام اجرایی دولت پای مشکلات دار قالی در هر استان، نشان از عزم تازه و جدی دولت برای جان بخشیدن به صنعت فرش دست باف دارد و از طرفی برنامه ریزی های استانی برای ایجاد تشکل صنفی که زبان گویای فرش بافان است هم می تواند تا حدودی زیادی در سامان دادن به تامین نیاز مواد اولیه و رونق کارگاه های فرش دست باف گیلان اثرگذار باشد. 
البته فرش بافان گیلان امیدوارند کارگروه استانی که قرار است به ریاست استاندار ، نفس تار و پود قالی گیلان را به دست بگیرد، هم به برند دار شدن فرش گیلان سرعت بدهد و هم پیگیر مشکل بیمه شان در وزارتخانه باشد و از طرفی دستی بر سر و روی بخش تولید و دارهای قالی گیلان بکشد.