گزارش مکتوب
عطشِ آب!
کشت و تولید چغندرقند در استان برای چندمین سال متوالی در کش و قوس بایدها و نبایدها با مازاد تولید همراه شد و این درحالیست که ضرورت مهمی چون احیای دریاچه ارومیه بر نحوه تولید آن سایه افکنده است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز آذربایجان غربی، فصل پاییز موعد برداشت چغندرقند است، امسال در 14 هزار هکتار از اراضی حوضه آبریز دریاچه ارومیه چغندرقند کشت شده است. آذربایجان غربی به لحاظ سطح زیر کشت، تولید در واحد سطح و میزان درصد عیار قند رتبه نخست در کشور را داراست و هرسال کشت این محصولِ بیش از 10 هزار نفر را درگیرِ کار و کسب روزیِ حلال می کند. حالا چغندرقندهای شیرین به پشت درِ کارخانه های تولید قند رسیده است و این کارخانه ها پس از هشت ماهها دوباره به کار افتاد ه اند. پنج کارخانه قند ارومیه، خوی، میاندوآب، نقده و پیرانشهر در استان فعال است و سالیانه 350 هزارتن شکر در این واحدها تولید می شود.
براساس پیش بینی ها امسال بیش از 2 میلیون و 300 هزار تن چغندرقند در استان تولید می شود که این میزان حدود 800 هزارتن مازاد بر آن چیزی است که در ستاد احیای دریاچه ارومیه مصوب شده است. براساس نتایج مطالعات ستاد احیای دریاچه ارومیه در سال ۱۳۹۴ این موضوع اثبات شد که کارخانه های قند استان سالیانه یک و نیم میلیون تن چغندرقند نیاز دارند و مابقی تولیدات به سایر استانها ارسال می شود. این مسئله منجر به تصویب مصوبه ای در دی ماه سال 94 شد که براساس آن مقرر شد دیگر آذربایجان غربی مازاد تولید چغندر نداشته و صادرکننده چغندرقند به سایر استانها نباشد. به عقیده کارشناسان در صورت عملی شدن این مصوبه سالیانه 70 میلیون مترمکعب در مصرف آب صرفه جویی میشد. این درحالیست که آمارهای ستاد احیای دریاچه ارومیه نشان می دهد در سال زراعی 96-1395 به میزان 407هزارتن چغندرقند از آذربایجان غربی به سایر استانها صادر شده که برای تولید آن 182 میلیون مترمکعب آب مصرف شده است یعنی حجم آبی برابر با کل حجم مخزن سد مهاباد!مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه باتاکید بر این که کشت چغندرقند فقط در حوضه آبریز دریاچه ارومیه محدود شده است نه در تمامی مناطق استان، می گوید: سطح زیرکشت چغندر باید در حوضه آبریز دریاچه ارومیه 12 هزار و 600 هکتار باشد و این در حالیست که بنابر آمارهای سازمان جهاد کشاورزی این رقم حدود 14 هزار هکتار است. سرخوش، جایگزینی محصولات کم آب را یکی از روشهای صرفه جویی مصرف آب نام می برد و می افزاید: برای مثال با کشت ذرت حدود 60 میلیون متر مکعب در مصرف آب صرفه جویی می شود. به گفته کارشناسان درحال حاضر در تولید چغندر برای هر هکتار ۱۵ هزار متر مربع آب مصرف می شود و برای هر کیلو چغندرقند نیز 150 لیتر آب نیاز است. وجود کارخانه های تولید قند و تاحدودی اقتصادی بودن کشت چغندرقند برای کشاورزان و وابستگی معیشت آنان به کشت این محصول بومی موجب رغبت کشاورزان به تداوم کشت چغندرقند در استان شده است.
کریم زاده رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی می گوید: متاسفانه اهرم موثر برای محدودکردن کشت چغندرقند وجود ندارد و باید در کنار حمایتهای ویژه از کشت جایگزین، الزامهای قانونی نیز تهیه و تدوین شود.
باوجود ضرورتهای کاهش سطح کشت چغندر در استان، کارخانه داران از این اوضاع راضی نیستند و می گویند: تولید شکر در چنین اوضاعی توجیه اقتصادی ندارد چرا که کارخانه ها عملا فقط چهار ماه از سال را فعال اند. البته ناگفته نماند این مسئله روی دیگری هم دارد که به ضرر کشاورزان ختم می شود، محمدی چغندرکارِ پیرانشهری می گوید: شرکتهای واسطه خرید، از یک سو کشاورزان را به افزایش کشت تشویق می کنند و از سوی دیگر با نخریدن محصول آنها باعث افت قیمت محصول تحویلی می شوند.
زنجانی مدیر عامل کارخانه قند ارومیه می گوید: در طول چهار ماه بیش از ۱۰۰ هزار تن شکر در این کارخانه تولید می شود و در این مدت ۸۰۰ کارگر مشغول کارهستند و این درحالیست که پس از اتمام فصل بهره برداری، کارگران بیکار می شوند و بازگشتِ سرمایه متوقف می شود.
استاندار آذربایجان غربی در جلسه مشترک ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی و کارگروه اشتغال استان با وزیر کشور برای برطرف کردن مشکل تعطیلی کارخانه های قند پیشنهاد داد، 500 هزار تن شکر خام از طریق واردات تامین و برای تولید شکر سفید و صادرات آن به کشورهای همسایه در اختیار کارخانه های استان قرار گیرد.
حالا پرونده کشت و تولید چغندرقند شاید کمی شبیه کلاف سردرگم شده است از سویی کشاورزان به دنبال تامین معیشت اند و از سوی دیگر کارخانه داران نیز به دنبال حداکثر بهره برداری و بازگشت سرمایه خود هستند و همه این کش و قوس ها در شرایطی صورت می گیرد که ضرورت مهمی چون احیای دریاچه ارومیه بر همه این مسائل سایه افکنده است.
به نظر می رسد که تعامل بین متولیان کشاورزی استان و کشاورزان اجتناب ناپذیر است به این صورت که با اجرای الزامهای قانونی، پرداخت تسهیلات برای اجرای سیستمهای نوین آبیاری و ترویج و اصلاح کشت جایگزین از ضرر و زیان کشاورزان جلوگیری کرده و آنها را ملزم به رعایت الگوی کشت کند. همچنین در خصوص مطالبات کارخانه داران نیز باید بسترسازی های لازم در سطح تصمیم گیری های کلان کشور اجرا شود تا این واحدهای تولیدی نیز قادر باشند در زمینه صادرات شکرسفید فعالیت کنند.
"عطشِ آب"، روایتی است از عطش اراضی چغندرقند استان و دریاچه بی جان ارومیه به آب.