امروزه تعداد بی شماري از مدیران سازمانها کیفیت را به عنوان یک عامل مهم و استراتژیک تلقی می کنند. تحقیقات صورت گرفته نیز مزایاي استراتژیک کیفیت را در سطح جهان تأیید می کنند.
پژوهش خبری صدا وسیما: در طول دو دهه اخیر توجه و علاقه مدیران سازمانها، مؤسسات خدماتی و تولیدي کشورهاي توسعه یافته و در حال توسعه به کیفیت به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. امروزه تعداد بی شماري از مدیران سازمانها کیفیت را به عنوان یک عامل مهم و استراتژیک تلقی می کنند. تحقیقات صورت گرفته نیز مزایاي استراتژیک کیفیت را در سطح جهان تأیید می کنند، زیرا کیفیت منجر به افزایش سهم بازار و بازگشت سرمایه بیشتر شده؛ همچنین در بلند مدت موجب کاهش هزینه هاي تولیدي و بهره وري بیشتر می شود. اگرچه نهادینه شدن ویژگی هاي کیفیت در یک محصول در کوتاه مدت موجب افزایش هزینه ها و در نتیجه افزایش قیمت آن میشود، اما ضرورتا تاثیر منفی روي تقاضاي مشتریان نخواهد داشت. مشتریان در مواجهه با محصولات جانشین ترجیح می دهند، قیمت نسبتا بالاتري به منظور حصول اطمینان از خرید یک محصول با کیفیت بپردازند. محصولات یک سازمان یا یک کشور به منظور رقابت موثر در اقتصاد جهانی باید الزامات استاندارد معینی از کیفیت را تامین کند. تولید محصولات بدون کیفیت موجب زیان سازمانها و ملت ها در دو سطح بازار داخلی و خارجی میشود و تاثیرات عمده منفی روي تراز پرداخت ها خواهد داشت.
در ایران نیز خوشبختانه بعد از پایان جنگ تحمیلی و شروع دوران سازندگی، سازمانها و موسسات خدماتی و تولیدي به اهمیت کیفیت خدمات و محصولات به منظور رقابت در بازارهاي داخلی و در سطح بین المللی پی برده اند. یکی از دلایل این مدعا را میتوان علاقه روزافزون سازمان ها و موسسات کشور به استقرار و دریافت گواهینامه استاندارد مدیریت کیفیت 9000 ISO و اجراي سیستم مدیریت کیفیت جامع دانست؛ زیرا مدیریت کیفیت عاملی محوري و اصلی در کسب مزیت رقابتی است.
برهمین اساس در صنایع ایران ، اجراي « مديريت جامع کيفيت TQM »در چند سال اخیر مورد توجه مدیران سازمانها و موسسات خدماتی و تولیدي قرار گرفته است و با در نظر گرفتن این حقیقت که مسئله کیفیت در امر توسعه کشور یک معیار و محور استراتژیک محسوب میشود و از طرف دیگر چنانچه قصد داشته باشیم بنابر پیش بینی های سند چشم انداز بیست ساله، در سال۱۴۰۴ به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی ( شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) دست پیدا کنیم مستلزم آن است که در تمامی زمینه ها هم به درجات بالا نائل شویم. این مهم در صورتی به دست خواهد آمد که در کلیه محورهای توسعه، محصولات یا خدمات خود را با کیفیت بالاتری ارائه دهیم. بدان معنا که کلیه دستگاههای اجرایی و سازمان های تولیدی و خدماتی، کاملاً متعهدانه وارد عرصه شده و توسعه و ارتقاء کیفیت را در فرآیندهای کاری خود لحاظ کرده و موضوع کیفیت را به خوبی مدیریت نمایند.
در اجرای این مهم و بدنبال استقبال روزافزون صنایع و سازمان های مختلف ایرانی در اخذ استانداردهای بین المللی ایزو و گواهی های جامع مدیریت کیفیت برای حضور بیشتر و موثرتر در بازارهای داخلی و خارجی، برای اولین بار مباحث کیفیت در قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور مطرح شده و پس از آن، در برنامه های چهارم و پنجم به گونه ای شفافتر مطرح گردید. به طوری که در برنامه پنجم، اصلاح ساختار نظام استاندارد سازی خواسته شد. طرح شکل گیری جایزه ملی کیفیت نیز به عنوان انگیزهای برای سازمانهای خصوصی و دولتی، با هدف این که بتوان مسیری را خلق نمود که سازمانها خود به خود به سمت ارتقاء کیفیت روی آورند ابتدا در سال۱۳۸۱ ایده تشکیل جایزه ملی کیفیت ایران شکل گرفت.
پس از بررسی تجربیات عینی جوایز ملی کیفیت در سایر کشورها، کمیته ای از کارشناسان طراز اول مدیریت کیفیت کشور جهت تدوین بهترین روش جایزه ملی کیفیت ایران مدل های گوناگون جوایز مهم کیفیت دنیا خصوصا مدل های بنیاد کیفیت اروپا و جایزه دمینگ را در دستور کار خود قرار دادند و سپس گزارش اولیه خود را در خصوص شکل گیری جایزه ملی کیفیت ایران به سازمان ملی استاندارد ایران ارایه دادند.
طرح شکل گیری جایزه ملی کیفیت ایران توسط سازمان ملي استاندارد به شورای عالی استاندارد ارایه و در تاریخ ۱۵/ ۳/ ۸۱ در این شورا، تشکیل جایزه ملی کیفیت ایران تصویب و جهت اجرا به سازمان ملی استاندارد ایران ابلاغ گردید که پس از شکل گیری و تصویب این جایزه با تلاش های صورت گرفته روز ۹ نوامبر (روز جهانی کیفیت) مطابق با ۱۸ آبان توسط شورای عالی فرهنگ عمومی به عنوان روز ملی کیفیت نامگذاری و در تقویم رسمی کشور درج گردید تا اولين مدل جایزه ملی کیفیت ایران در شورای سیاست گذاری در پانزدهم مرداد سال ۱۳۸۲ تصویب و در همان سال نخستین دوره اعطای جایزه ملی کیفیت ایران برگزار شد.
با برگزاري ۴ دوره جایزه ملی کیفیت ایران با مدل EFQM از سال ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۵ که همراه با دستاوردهای مهمی بود، اما در دوره چهارم ، مسئولان برگزار کننده جايزه ملي کيفيت به این نتیجه رسیدند که برای اثربخشی بهتر این جایزه بایستی مدل نوینی تدوین گردد که در آن نگاه ویژه‌ای به ابعاد کیفیتی محصول وجود داشته باشد. از اين رو مدل جایزه ملی کیفیت با تکیه بر کیفیت محصول و جلب رضایت مشتریان و حمایت از حقوق مصرف کنندگان تغيير کرد و کمیته فنی جایزه ملی کیفیت ماموریت یافت با تشکيل کارگروه هاي کارشناسي و منطبق بر این رویکرد یک مدل علمی و بومی را طراحی نماید .
پس از برگزاری چهار دوره اعطای جایزه ملی کیفیت و بررسی تجربیات گذشته و شناسایی نقاط ضعف و قوت آن، نهایتا مدل جایزه ملی کیفیت ایران با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور و همچنین ویژگی سازمان های ایرانی با بهره برداری از دانش روز مدیریت طراحی شده است و بعبارتی یک مدل کاملا ملی محسوب می‌گردد که قابلیت بهره برداری از سوی سازمان های خارجی را نیز دارا است. این مدل به منظور خود ارزیابی توسط سازمان ها اعم از کوچک و بزرگ، تولیدی و خدماتی، دولتی یا خصوصی در مسیر یک محصول یا گروه محصولی با نام تجاری مشخص طراحی شده است که از ۷ معیار شامل ۴ معیار توانمند ساز و ۳ معیار دیگر نتایج هستند برای ارزیابی سازمانهای خدماتی و تولیدی مورد استفاده قرار گرفت. در مدل جایزه ملی کیفیت ایران ، تمرکز بر پایدار بودن موفقیت سازمان می‌باشد بطوریکه سازمانها بایدخودشان را در حوزه توانمند سازها و نتایج بر مبنای مدل ارزیابی ملی کیفیت ایران، ارزیابی نمایند و نتایج به‌دست‌آمده را به‌صورت اظهارنامه به دبیرخانه جایزه ملی کیفیت ایران ارائه نمایند.
سطوح جایزه ملی کیفیت ایران، سازمانها را در دستیابی به درجات توفیق تولید محصول و ارائه خدمات از یکدیگر متمایز می‌کند سطوح جایزه ملی کیفیت ایران شامل تندیس جایزه ملی کیفیت ایران (تندیس رزین، تندیس سیمین، تندیس برنزین)، تقدیرنامه اشتهار به کیفیت و گواهی اهتمام به کیفیت می‌باشد و سازمان هایی که در سطوح فوق توسط جایزه ملی کیفیت ایران انتخاب‌شده‌اند در روز ملی کیفیت در ۱۸ آبان ماه هرسال معرفی می‌شوند.
برهمین اساس جایزه ملی کیفیت ایران در وقع ابزاری است برای اندازه گیری این معیارها و در کنار آن وسیله ای برای ایجاد رقابت سالم و علمی در میان سازمانها اعم از دولتی و خصوصی، تولیدی و خدماتی و نمادی است برای ارج نهادن به زحمات مدیران، کارشناسان و محققان و کارکنانی که به کیفیت بها داده و با خلاقیت و نوآوری در تولید محصول یا ارائه خدمات ناب به عنوان فلسفه وجودی سازمانها، به دنبال تأمین انتظارات مشتریان و کسب رضایت آنها هستند. قطعاً جایزه ملی کیفیت به تنهایی نمیتواند وظیفه توسعه کیفیت را برعهده گیرد بلکه فقط می تواند یکی از ابزارهای آن باشد که می بایست تولیدکنندگان و هم توزیع کنندگان وظایف خود را از لحاظ ارتقاء کیفیت و ایمنی به انجام رسانده و از تولید و عرضه کالای بدون کیفیت و غیر ایمن پرهیز کنند به نحوی که تولیدات با ارتقاء کیفیت در بازارهای داخلی و بین المللی رقابت پذیر باشند. درصورت ایجاد قابلیت رقابت پذیری بیشتر، مشتریان بیشتری جذب شده و درآمد افزایش یافته و نهایتاً توسعه اقتصادی و اجتماعی حاصل خواهد شد و برای رسیدن به این هدف مهم ضرورت دارد پيش از پيش به جایزه ملی کیفیت ایران اهميت داده شود و این جوایز باید در بخش های مختلف اقتصادی با محوریت دستگاههایی که مسئولیت های رسمی برای حوزه های خاص خود دارند، تعریف شود. به طوري که اين جايزه همطراز و هم سان نشان استاندارد ملي ايران در معرفي و تبليغ کالاي با کيفيت ايراني و تسهيل در روند « برند سازي » مورد توجه بازارهاي داخلي و بين المللي قرار گيرد.
گفتنی است جایزة ملی کیفیت یگانه جایزة ملی در سطح کشور است که مصوبة هیئت دولت را دارد و به همة دستگاههای اجرایی کشور نیز از طریق سازمان ملی استاندارد ایران ابلاغ شده است و می توان به ایجاد و اجرای جوایز ملی کیفیت غذا، دارو و بهداشت و ارتباطات و فناوری اطلاعات اشاره کرد که متقاضیان بسیاري با توجه به محصولات و خدمات خود در این جوایز شرکت میکنند و خروجی سازمان های برتر در حوزه بخشی و تخصصی از طریق دستگاه مربوط برای شرکت در جایزه ملی کیفیت ایران معرفی می شوند.
از طرفی مهمترین چالش درباره اجرای فرایند جایزه ملی کیفیت ایران حمایت نهادهای مسئول و دستگاههای اجرایی از این فرایند و ایجاد سازوکارهای ترغیب و تشویق سازمان هاست که به اعتقاد عرضه کنندگان جایزه ملی کیفیت، در خصوص انصراف بعضی از سازمانها از حضور در این جایزه، عواملی متعددی از جمله تعدد جوایز نامعتبر در سطح کشور، فقدان فضای رقابتی در سطح کشور، مشکلات اقتصادی سازمانها، سطح کیفی پایین خدمات و محصولات که در مقایسه با الگوهای سرآمدی عموما سازمانها وضعیتی مناسب ندارند، فقدان یا اجرا نشدن راهبردهای مشخص و همه جانبه برای توسعه ابعاد مختلف سازمان و به طور کلی روزمرگی اکثر سازمان ها و شرکت های ایرانی و... است و متاسفانه سطح بلوغ کیفیت، با توجه به مولفه هایی که الگوی جایزه ارزیابی می کند، در اکثر سازمانهای ایرانی ضعیف است. همچنین ترسیم مسیر رشد و بهبود کیفیت و دستیابی به موفقیت پایدار در اکثر سازمانها ایجاد نشده است. سازمانها، پس از ارزیابی ها و دریافت گزارش، بازخورد برنامه ها و اهداف بلندمدت و کوتاهمدت مشخص را حتی در صورت تدوین، عموما اجرا و بازنگری نمی کنند که این مسئله با ایجاد حس همکاری بیشتر و فرهنگ سازی در سازمانهای متقاضی میتواند بهبود یابد.
پژوهش خبری // محمود نانکلی