تمامی خانوادهها در این شب کنار هم جمع میشوند و تا پاسی از شب به خوردن تنقلات می پردازند و به قصه و افسانههای بزرگترها گوش می دهند.
جشن تیرگان که در زبان محلی مازندرانی به " تیرماه سیزده شو " معروف است همان جشن معروف ایرانیان باستان است که در تاریخ باستانی تبری مصادف با دوازدهم آبان برگزار میشود.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز مازندران ، درباره تاریخچه جشن تیرگان روایات مختلفی وجود دارد: برخی پیروزی کاوه بر ضحاک و جشن مهرگان را مبنای جشن میدانند و برخی مردم معتقدند که تیرگان شب تولد حضرت علی (ع) است ولی برخی معتقدند که جشن تیرماه سیزده شو از کهنترین جشن ایرانیان و مردم مازندران است .
جشن تیرماه سیزده در تاریخ پیش از اسلام در ایران وجود داشته است، در این مراسم با برپایی آیینهای ویژه و آماده کردن خوراکیهای سیزدهگانه جشن گرفته میشود.
تمامی خانوادهها در این شب کنار هم جمع میشوند و تا پاسی از شب به خوردن تنقلات و گوش دادن به قصه و افسانههای بزرگترها سپری میشود، در گذشته در غروب روز سیزده، جوانان هم با در دست داشتن چند ترکه بلند با کیسهای که به انتهای آن بسته شده است، همراه کودکان به در خانهها رفته و با سر و صدا و کوبیدن چوب به در خانهها و لالبازی و شعر « لال بیَمو، لال بیَمو ، پارسال و پیرار بیَمو ، چِل بَزِن دیگه بَزِن، لال اِنِه لالَک اِنِه ، سالو ماه ارزون بوه، لال مار رسوا نَوِ، لال اِنِه لالَک اِنِه، پار بورده امسال انه » را سر داده و از صاحب خانه تقاضای هدیه میکنند و صاحب خانه نیز اغلب به آنها پول، میوه و شیرینی میدهد.
در این شب افزون بر خوراکیهایی که مناسب میهمانی است بنا بر رسم، خوراکیهای ویژهای نیز تدارک دیده میشود و برخی نیز برای این جشن خوراکیهایی همچون "کاچی" نوعی حلوا، شیرینی "پِتی بَزه نون" و "کماج" تهیه میکنند و افراد خانواده با جمع شدن در کنار یکدیگر، گردو، سنجد، شیرینی، میوه و چای میخورند.
شگون چوب خوردن از لال نیز از دیگر برنامههای مخصوص این جشن است، به گونهای که در این شب شخصی با لباس مبدل، دستمالی به سر بسته و صورتش را سیاه میکند و مانند لالها با کسی حرف نمیزند. این شخص که او را لال، لال مار و لال شیش میگویند با همراهی چند نفر وارد خانههای محل میشود و با چوب و ترکهای که در دست دارد، ضربهای به ساکنان خانه میزند.
مازندرانیها، آمدن لال را به خانه و کاشانه خود به فال نیک میگیرند و باور دارند که «لال» هر کس را بزند تا سال دیگر مریض نمیشود.
به گفته کارشناس میراث فرهنگی مازندران ، تیرماه سیزده از جمله جشنهای مشهور در استان بوده که با عناوینی از جمله "لال شو"، "شش زنه شو"، "لال زنه شو" و "تیر ماه اعید" نیز مرسوم است.
اوصانلو با بیان اینکه زمان اجرای برگزاری مراسم تیرماه سیزده، عصر دوازدهمین روز از تیرماه تبری معادل آبان است که گاه تا نیمههای شب به طول میانجامد، افزود: پاسخ به این پرسش که این روز با چه روزی از ماه شمسی برابر است به دلیل نامشخص بودن وضعیت تقویم طبری چندان آسان نیست اما در سالهای اخیر در محدوده یازدهم و دوازدهم آبان ماه شمسی واقع بوده است.
به گفته وی ، گروهی از پژوهشگران مازندرانی همچون نصرالله هومند تقویم تبری را در مقایسه با شمسی بدون چرخش و گردش میپندارند و با محاسبات آنها این روز در دوازدهم آبان ماه واقع میشود اما طیف وسیعی از پژوهشگران در این عرصه همچون سید حسن تقی زاده ، صادق کیا ، پرویز ناتل خانلری، علی بلوکباشی و هوشنگ پورکریم اختلاف یک روز در هر چهار سال را با تقویم شمسی قطعی میدانند. در تحقیقات میدانی نیز افراد سالخورده به گردشی بودن و تغییر زمانهای روزهای مهم اشاره کردهاند.