عرصه های نوین تقابل روسیه و غرب

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما ،برگزاری رزمایش های ناتو در کشورهای همسایه روسیه همواره با واکنش منفی مسکو مواجه شده است ، از دیدگاه مقامات ارشد سیاسی و نظامی روسیه این اقدام تهدیدی علیه امنیت ملی این کشور تلقی می شود.به رغم این مخالفت ها اما ناتو در سال های اخیر در شرق اروپا و اکنون شمال اروپا اقدام به برگزاری رزمایش هایی کرده است که با خشم مقامات مسکو مواجه شده است. در این راستا وزارت خارجه روسیه به برگزاری بزرگترین رزمایش ناتو در دوره پس از جنگ سرد که در نروژ و آب های اطراف آن در حال برگزاری است واکنش نشان داد. وزارت امور خارجه روسیه در بیانیه ای اعلام کرد که رزمایش "ترایدنت جانکچر 2018" 2018 Trident Juncture که در نروژ آغاز شده، علیه مسکو برنامه ریزی و به اجرا درآمده است. این رزمایش از روز پنجشنبه 25 اکتبر(3 آبان) در نروژ، دریای بالتیک و بخش شمالی اقیانوس اطلس آغاز شده و دو هفته‌ ادامه دارد.

صورتبندي رزمايش
در این رزمایش، حدود ۵۰ هزار نظامی، ۱۰ هزار خودروی زرهی، ۲۵۰ فروند جنگنده، ۶۵ ناو از ۲۹ کشورعضو ناتو همچنین سوئد و فنلاند حضور دارند. این رزمایش فقط شامل اقدامات دفاعی نیست ، بلکه در آن عملیات تهاجمی در خشکی، دریا ، هوا و نیز فضای سایبری تمرین می شود.
این رزمایش چند هفته پس از برگزاری بزرگترین رزمایش روسیه پس از دوران جنگ سرد در شرق این کشور که با مشارکت نیروهای نظامی چین برگزار شد، صورت می گیرد. از نگاه روسها ،به رغم تلاش های مقام های ناتو و کشورهای عضو آن برای اینکه این گونه اقدامات صرفا اقدام دفاعی قلمداد شود اما آشکار است که این رزمایش دارای ماهیت تهاجمی وضدروسی است.
به گفته وزارت خارجه روسیه: در چارچوب رزمایش ترایدنت جانکچر-2018 آخرین طراحی های کارشناسان نظامی ناتو برای مقابله نظامی با روسیه در شرایط آب و هوایی مشابه با روسیه به اجرا درآمده است.از دیدگاه مسکو به رغم تلاش ناتو برای توجیه اهداف این رزمایش ، اما واقعیاتی مانند افزایش شمار نظامیان شرکت کننده در آن به 50 هزار نفر و نیز مشارکت ناو هواپیمابر هسته ای و گروه ضربتی نیروی دریایی آمریکا در آن ،نشان از ماهیت تهاجمی این رزمایش دارد، به ویژه اینکه برخی از بخش های این رزمایش در 200 کیلومتری روسیه در حال برگزاری است.
روابط روسیه و ناتو در سالهای اخیر به ویژه پس از بحران اوکراین در سال 2014 پر تنش بوده و مقامات این سازمان نظامی با دستاویز قرار دادن وجود تهدید از جانب مسکو علیه کشورهای این ائتلاف نظامی در شرق اروپا ، همواره بر حضور نظامی خود در این منطقه افزوده اند.علاوه بر این ناتو در دو سال اخیر توجه خود را معطوف به شمال اروپا کرده و ضمن تلاش برای عضویت دو کشور مهم این منطقه یعنی سوئد و فنلاند در این سازمان نظامی ، برگزاری رزمایش های مشترک که سناریوی آنها بر اساس مقابله با تهاجم روسیه ویا حمله به روسیه تنظیم شده است، در دستور کار ناتو قرار گرفته است. ناتو که تحت نفوذ آمریکا به عنوان قدرت مسلط قرار دارد،در سالهای اخیرکاملا درراستای منافع واهداف واشنگتن در صحنه اروپا عمل کرده است.
سرگئی رکدا کارشناس روس معتقد است که مسایل تحریک کننده ای در ناتو مطرح می شود که نشان می دهد این پیمان خیال تنش زدایی با روسیه را ندارد.آمریکا در اسناد کلان امنیتی و نظامی خود روسیه را به عنوان بزرگترین تهدید مطرح کرده است.
این مساله باعث شده تا ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه در انتقادی بی سابقه از ناتو ، آن را ابزار سیاست خارجی آمریکا قلمداد کند. به گفته پوتین : در این سازمان نظامی، کشورهای هم پیمان حضور ندارند، بلکه ناتو صرفا متشکل از کشورهایی وابسته به آمریکا است. افزایش رویارویی ناتو با روسیه در شرق و شمال اروپا که در راستای سیاست خارجی آمریکا برای مهار روسیه انجام می شود ، نشاندهنده ماهیت ابزاری ناتو برای واشنگتن است. رویکرد خصمانه ناتو با افزایش معنادار استقرار نظامیان و برگزاری رزمایش ها در شرق و شمال اروپا باعث شده تا روسیه در دکترین امنیت ملی خود ، ناتو را به عنوان یک تهدید امنیت ملی روسیه تلقی کند.

پیمان آی ان اف و هشدار پوتین
اعلام خروج آمریکا از پیمان نیروهای هسته ای میانبرد (آی ان اف) توسط دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا موجی از واکنش های منفی را برانگیخته است. این اقدام ترامپ که در راستای رویکرد کلی وی در زمینه خروج از توافق ها و پیمانهای بین المللی صورت گرفته ، به دلیل پیامدهای فوق العاده منفی آن بر ثبات راهبردی وامنیت بین المللی واکنش شدید روسیه به عنوان طرف دیگر پیمان نیروهای هسته ای میانبرد را به همراه داشته است. پیمان آی ان اف دو طرف این پیمان را از استقرار موشک‌های بالستیک و کروز در اروپا منع می‌کند. آمریکا به بهانه نقض این پیمان به اعمال تحریم‌های جدید ضد روسیه و حتی تهدید این کشور به حمله نظامی پرداخته است.
هر چند دستگاه سیاست خارجی روسیه و وبرخی مقامات ارشد آن در روز های نخست پس از اعلام تصمیم ترامپ در این باره موضع گیری کرده وآن را گامی در راستای یکجانبه گرایی و تلاش آمریکا برای تثبیت موقعیت خود به عنوان ابر قدرت جهانی تلقی کردند، اما واکنش بالاترین مقام اجرایی روسیه یعنی ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری این کشور بی سابقه و برای اروپایی ها بشدت تهدید آمیز است. پوتین روز چهارشنبه 2 آبان هشدار داد که اگر موشک های جدیدهسته ای آمریکا در اروپا مستقر شود، روسیه واکنشی "مشابه" نشان خواهد داد.
هر کشور اروپایی که میزبان سیستم های موشکی آمریکا باشد در معرض خطر حملات روسیه خواهد بود.این موضع پوتین به ویژه با توجه به موضع حمایت آمیز برخی شرکای اروپای واشنگتن مانند بریتانیا و نیز دبیر کل ناتو از اعلام خروج آمریکا از پیمان آی ان اف صورت گرفته است. ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو مدعی شده که روسیه احتمالا پیمان آی ان اف را نقض کرده است.
در پی تشدید تنش های مرتبط با پیمان آی ان اف، سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه نیز هشدار داد ، مسکو ممکن است ناچار شود تا به افزایش فعالیت های نظامی ناتو در نزدیکی مرزهای غربی خود واکنش نشان دهد.موضع سخت مسکو در قبال اعلام خروج آمریکا از این پیمان با توجه به دکترین هسته ای جدید آمریکا که یکی از موارد مهم آن ساخت و استقرار تسلیحات هسته ای کوچکتر و کم توان تر به منظور افزایش احتمال استفاده از آنها در هر جنگ احتمالی با دشمنان آمریکا به خصوص روسیه معنا پیدا می کند.
طبق این دکترین ساخت تسلیحات جدید هسته‌ای و پاسخ هسته‌ای به حملات استراتژیک مهم غیرهسته‌ای مد نظر قرار گرفته است.با این حال واکنش شدید مسکو به اقدام واشنگتن و چشم انداز استقرار موشکهای هسته ای جدید آمریکا در اروپا باعث شده تا مقامات ناتو موضعی انفعالی در این زمینه اتخاذ کنند.
استولتنبرگ گفته است : در صورت فروپاشی پیمان نیروهای هسته ای میانبرد ، بعید است سلاح های هسته ای جدیدی در اروپا مستقر شود. وی مدعی است که ناتو به دنبال رویارویی با کسی نیست اما آماده است از خود و همه متحدانش در برابر تهدیدها دفاع کند.در عین حال افزایش تنش ها بین روسیه و آمریکا بر سر پیمان آی ان اف ، با رویداد نظامی بسیار مهمی همراه شده است.
بدین ترتیب به نظر می رسد که تقابل روسیه با ناتو همسان با تقابل روسیه و آمریکا در حال افزایش است واکنون عرصه جدیدی برای این رویارویی یعنی استقرار احتمالی انواع جدیدی از تسلیحات هسته ای آمریکا در اروپا به تنش های قبلی افزوده شده است.

اهداف واقعی آمریکا
بهانه اصلی آمریکا برای خروج از پیمان نیروهای هسته ای میانبرد که پیمان راهبردی و بسیار مهم در راستای حفظ صلح و امنیت بین المللی تلقی می شود ، نقض مفاد آن توسط روسیه است.واشنگتن مدعی است مسکو در سال های اخیر سامانه های موشکی را توسعه و مستقر کرده است که بر خلاف ضوابط مندرج در پیمان نیروهای هسته ای میانبرد است. با این حال روسیه شدیدا این اتهام واشنگتن را رد کرده و بر نقض این پیمان توسط آمریکا تاکید می کند. در جدیدترین تحول در این زمینه جان بولتون مشاور امنیت ملی امریکا با سفر به مسکو به رایزنی با مقامات ارشد سیاسی و امنیتی روسیه درزمینه مسائل مورد دو جانبه از جمله خروج امریکا از پیمان نیروهای هسته ای میانبرد پرداخت.
بولتون در مصاحبه ای در مسکو به نکته ای اشاره کرد که شاید آن را بتوان آن را دلیل واقعی خروج آمریکا از این پیمان دانست.بولتون اعلام کرد: توافق درباره پیمان نیروهای هسته ای میانبرد در نشست با همتای روسی مطرح شد، ما معتقدیم که ماندن در این پیمان تنها با مشارکت روسیه و آمریکا ممکن نیست.اشاره مشاور امنیت ملی آمریکا به چین است که در سال های اخیر در راستای دکترین نظامی جدید خود نه فقط به بهسازی و ارتقای نیروهای مسلح خود پرداخته، بلکه توسعه انواع موشکهای بالستیک و کروز کوتاه برد و میانبرد را در دستور کار صنایع نظامی خود قرار داده است.
هدف چین ایجاد نیروی موشکی قابل توجهی است که بتواند با تهدیدات آمریکا به ویژه در دریای جنوبی چین مقابله کرده و توان هدف قرار دادن شناورها و پایگاههای نظامی آمریکا در غرب اقیانوس آرام را داشته باشد.
بدین ترتیب آمریکایی ها بر این گمان هستند که چین توانایی روزافزونی برای هدف قرار دادن پایگاه های آمریکا در جزیره گوام،کره جنوبی، ژاپن و گروههای ناو هواپیمابر آمریکا را پیدا کرده است. لذا در سخنان ترامپ در زمینه خروج از پیمان نیروهای هسته ای میانبرد نیز صراحتا به تهدیدات موشکی چین اشاره شده بود.
ترامپ در این زمینه گفت : آمریکا تسلیحات هسته ای اش را توسعه خواهد داد ، مگر اینکه روسیه و چین توسعه تسلیحات هسته ای شان را متوقف کنند.

مواضع ضد چين

ترامپ در واقع به بهانه نقض این پیمان از سوی روسیه و به دلیل آن که این پیمان، آمریکا را از گسترش سلاح های جدید برای مقابله با زرادخانه موشکی چین در شرق آسیا بازمی‌دارد، به اعلام خروج آمریکا از این پیمان مهم هسته ای پرداخت.
بدین ترتیب به نظر می رسد که اکنون مولفه جدیدی در توازن هسته ای بین المللی وارد شده است.حتی اگر روسیه به خواسته های آمریکا به منظور ترغیب واشنگتن به ادامه حضور در پیمان نیروهای هسته ای میانبرد گردن نهاده و سامانه های موشکی مد نظر آمریکا را نابود کند، اما واشنگتن خواهان آن است که چین نیز به مفاد این پیمان بسیار مهم خود را متعهد نماید و از توسعه موشکهای کوتاه برد و میانبرد بالستیک و کروز خودداری کند.
البته پاسخ پکن به این خواسته واشنگتن روشن است.
چین اقدامات خود در زمینه توسعه موشکی را در راستای حفاظت از امنیت ملی و منافع ملی و پاسخی به تهدیدات روز افزون نظامی آمریکا در منطقه آسیا –اقیانوس آرام می داند و به هیچ روی حاضر به کنار نهادن این برنامه نیست.بدین ترتیب باید با وضعیت موجود پیمان نیروهای هسته ای میانبرد را که برای بیش از 30 سال موجب کاهش تهدیدات هسته ای در اروپا شده بود را پایان یافته انگاشت. مساله ای که باعث نگرانی شدید اروپایی ها شده و واکنش اتحادیه اروپا و کشورهای بزرگ اروپایی مانند آلمان و فرانسه و درخواست آنها برای حفظ و پایبندی به این پیمان را موجب شده است./
==========================
نویسنده: سید رضا میرطاهر-کارشناس مسائل بين المللي.