ترانزیت چابهار و همگرایی ایران، هند و افغانستان

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما، بعد از گذشت دو سال از امضای توافقنامه سه جانبه ترانزیت چابهار میان ایران ،هند و افغانستان از سوی سران این کشورها در تهران ،سند اجرایی آن نیز هفته گذشته در همین شهر امضا شد .این سند از سوی "محمد راستاد "مدیر عامل سازمان بنادر و دریانوردی جمهوری اسلامی ایران ، "تیرومورتی " قایم مقام وزیر امور خارجه هند و "امام الدین محمد وریماچ " معاون وزیر حمل و نقل افغانستان در تهران امضا شد .

شاخص هاي سند
1-سه کشور در این سند بر حضور بخش خصوصی برای تسهیل تجارت و ترانزیت در منطقه با هدف توسعه مناسبات همه جانبه بین ایران ،هند و افغانستان تاکید کردند .در این سند بر استفاده از ظرفیتهای ترانزیتی منطقه در کریدور شمال جنوب با حمایت سه کشور به منظور تسهیل جابجایی بار در رشد و توسعه اقتصادی منطقه تاکید شده است.

2-طرفین همچنین موافقت کردند کارگروهی متشکل از نمایندگان این سه کشور تشکیل و نخستین نشست آن نیز تا دو ماه آینده به میزبانی ایران در بندرچابهار برگزار می شود .

3-توسعه حمل و نقل چند وجهی،تسهیل ترانزیت در منطقه،اصلاح قوانین و مقررات و ایجاد اتحادیه حمل و نقل ترانزیتی در منطقه از مهمترین محورهای اجرایی توافقنامه ترانزیت چابهار است .
موافقنامه سه جانبه و ترانزیتی چابهار خرداد ماه 1395 با حضور "حسن روحانی" و"محمد اشرف غنی" روسای جمهوری ایران و افغانستان وهمچنین "نارندرامودی" نخست وزیر هند در تهران تصویب شد تا از طریق بندر چابهار ،هند و افغانستان به بازارهای کشورهای آسیای جنوب شرقی ،آسیای مرکزی ،حوزه قفقاز ،دریای عمان و همه کشورهای حوزه اقیانوس هند مرتبط شوند تا ترانزیت کالاهایشان از طریق بندر چابهار در کوتاهترین زمان انجام شود .

موقعیت جغرافیایی و ظرفیت ترانزیتی بندر چابهار
بندرراهبردی چابهار در دریای عمان قرار دارد و تنها بندر تجاری اقیانوسی جمهوری اسلامی ایران است که استان سیستان و بلوچستان را به آسیای مرکزی و افغانستان مرتبط می کند.
ظرفیت بندر چابهار بالغ بر هشت میلیون و 500 هزار تن است که به عنوان یکی از بزرگترین بندرتجاری منطقه و یک شاهراه ارتباطی می تواند جنوب و شرق آسیا و سایر شرکای اقتصادی منطقه ای را به هم مرتبط کند .
با گشایش مرحله اول بندر چابهار،ظرفیت تخلیه و بارگیری این بندر از 2 و نیم میلیون تن به هشت میلیون تن افزایش می یابد. به دلیل موقعیت ممتاز اقتصادی و ترانزیتی و همچنین تاسیسات عظیم بندری برای نقل و انتقال کالا با ظرفیت اسمی 15 میلیون تن بندر راهبردی چابهار می تواند از راههای مهم ترانزیتی برای تکمیل طرح یک کمربند-یک جاده چین نیز باشد .

ملاحظات استراتژيکي ايران
استفاده از بندر چابهار به عنوان راه ترانزیتی از جهات مختلف برای ایران –هند و افغانستان از اهمیت زیادی برخوردار است .
الف –جمهوری اسلامی ایران
طرح توسعه بندر چابهار به عنوان یک طرح عظیم اقتصادی و ملی ،جمهوری اسلامی ایران را به قطب اقتصادی و ترانزیت منطقه ای تبدیل می کند.بندر چابهار از موقعیت بسیار مناسبی در ترانشیپ (حمل ونقل از يک وسيله نقليه به وسيله نقليه ديگر مثلا حمل يک کالا با کشتي و انتقال آن کالا از بندر با کاميون ) ترانزیت کالا ،واردات و صادرات کالا و همچنین گردشگری و صنعتی برخوردار است .علاوه براین ،بندر چابهار قدرت رقابت اقتصادی و ترانزیتی ایران را در سطح منطقه ای و بین المللی افزایش می دهد.
فعال شدن کامل بندر چابهار با تمام ظرفیتهای موجود ،این بندر را در کوتاه ترین زمان ممکن به مرکز اتصال منطقه تبدیل می کند و با توجه به مشوقهایی که جمهوری اسلامی ایران برای سرمایه گذاران و تجار در بندر چابهار در نظر گرفته است این بندر از قابلیت و ظرفیتهای لازم برای تبدیل شدن به محور مواصلاتی و ترانزیتی منطقه ای برخوردار است.
تعرفه های حقوقی ،عواض ،هزینه های بندری در بندر شهید بهشتی ارزانترین تعرفه ها در کل منطقه خلیج فارس و دریای عمان است .
علاوه براین ،کشتی های خارجی متعلق به لاینرهای بین المللی در بندر شهید بهشتی چابهار 90 درصد تخفیف thc ( هزینه های تخلیه و بارگیری کانتینری ) به مدت سه ماه ،میزان این تخفیف برای سه ماه دوم 70 درصد و برای شش ماه بعد 30 درصد خواهد بود .
علاوه براین ،رشد و توسعه بندر چابهار تاثیر بسیار زیادی بر رشد و شکوفایی اقتصادی استان سیستان و بلوچستان دارد. بدون تردید با ورود سرمایه گذاران داخلی و خارجی به چابهار تاثیر مهمی در ایجاد اشتغال و آبادانی این استان دارد.در این حال، محافل اقتصادی موفقیت آنرا در توزیع عادلانه امکانات و سرمایه گذاری ها به منظور بهره مندی اکثریت مردم سیستان و بلوچستان می دانند و براین نکته تاکید می کنند که مزایای بندر ترانزیتی چابهار نباید محدود به همان منطقه حصار کشی شده و ساکنان داخل آن شود .
مزیت دیگر بندر چابهار برای جمهوری اسلامی ایران کمک به تحکیم پایه های صلح و امنیت در منطقه است .جمهوری اسلامی ایران براین اعتقاد است تقویت پیوندها در بخشهای مختلف همچون انرژی و ترانزیتی که به گونه میان کشورهای منطقه و در سطح بین المللی وابستگی متقابل ایجاد می کند باعث می شود تا صلح و امنیت نیز بیش از پیش در منطقه برقرار شود .

ب-هندوستان
برای هندوستان نیز استفاده از بندر راهبردی چابهار علاوه برآنکه موفقیتی مهم در توسعه روابط تهران و دهلی نو تلقی می شود دارای مزیتهای بسیار دیگری نیز است که از جمله مهمترین آنها افزایش قدرت رقابت هند در برابر سایر قدرتهای اقتصادی منطقه است .
بندر چابهار موجب دسترسی آسان ، ارزان و کوتاه تجار و صنایع تولیدی هند به بازارهای منطقه می شود . براساس برآودهای انجام شده استفاده از این بندر تا یک سوم هزینه های حمل و نقل را برای تجار هند کاهش و زمان صادرات آنها را نیز به همین میزان کوتاه می کند .
بسیاری براین اعتقادند بندر چابهار به عنوان یک بندر راهبردی دیپلماسی تجارت دریایی را هم برای هند با کشورهای حوزه دریای عمان ،خلیج فارس و همچنین جمهوری اسلامی ایران و افغانستان میسر می سازد.با توجه به اینکه بندر چابهار می تواند با کریدور اقتصادی چین نیز همکاری لزم را داشته باشد تردیدی نیست این بندر راهبردی به راحتی می تواند امکان مبادلات تجاری هند با چین را نیز فراهم نماید . تارنمای چاینا ارگ چین اخیرا با اشاره به جایگاه و موقعیت بندر چابهارو تاثیر آن بر ارتباطات تجاری جهانی ، نقش ایران و بخصوص بندر چابهار را به عنوان یک شاهراه ، گذرگاه مهم و بندر دریایی برای راه ابریشم و مرتبط کردن خطوط دریایی به یکدیگر حیاتی و مهم دانست .
به همین دلیل بندر شهید بهشتی چابهار موقعیت و جایگاه منحصر به فردی در کریدور های بین المللی حمل و نقل و ترنزیت کالا دارد .
بندر راهبردی چابهار درواز ورود هند به خاورمیانه نیز محسوب می شود .تردیدی نیست با تکمیل خط آهن بندر چابهار به راحتی کالاها در مسیرها و به مقصد کشورهای مختلف جابه جا خواهند شد .
با توجه به اینکه هند درصدد است در آینده نزدیک به کشور مهم و تاثیر گذار در منطقه و سطح بین المللی تبدیل شود استفاده از راه های ترانزیتی برای حضور موفق این کشور در بازارهای جهانی برای دهلی نو بسیار اهمیت دارد .
با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران زمینه ها و فرصت لازم برای تولید کالا در بندر چابهار را فراهم کرده است این فرصت برای تجار و تولید کنندگان هندی نیز هست که ضمن تولید کالا در این منطقه آنرا به راحتی به بازارهای جهانی صادر نمایند.

ج-افغانستان
تردیدی نیست بندر چابهار برای اقتصاد افغانستان نیز از اهمیت زیادی برخوردار است و می تواند در میان مدت موجب شکوفایی اقتصادی افغانستان شود .
اولین و مهمترین مزیت بندر راهبردی چابهار برای افغانستان کوتاه بودن مسافت آن برای دسترسی به بازارهای جهانی در مقایسه با بندر کراچی پاکستان است .با توجه به اینکه افغانستان محاط در خشکی است همواره از بندر کراچی پاکستان برای دستابی به بازارهای جهانی به منظور صادرات و واردات کالا استفاده کرده است .از اینرو استفاده از بندر چابهار ایران نه تنها گزینه های افغانستان را برای دستیابی به بازارهای جهانی افزایش می دهند بلکه می تواند جایگزین مناسبی برای سایر راههای مواصلاتی و ترانزیتی برای تجار و صادرکنندگان افغانی نیز باشد .
توسعه بندر چابهار ،مبادلات تجاری افغانستان را از دیگر نقاط به سمت دریای عمان و خلیج فارس هدایت می کند .ایران نیز برای شرکت های افغانستان که از کریدور حمل و نقل بندر چابهار استفاده کنند مشوق هایی را در نظر گرفته است که شامل هشتاد درصد تخفیف در تعرفه های صادراتی و هفتاد و پنج درصد تخفیف در تعرفه های وارداتی است که از بندر چابهار ترخیص می شوند .در دو سال گذشته هفتاد درصد مبادلات تجاری افغانستان به سمت ایران، هند و چین سوق یافته است .
براساس اطلاعات منتشر شده از سوی اتاق بازرگانی و صنعت افغانستان این کشور و ایران میان مارس 2017 تا مارس 2018 یک میلیارد و نود و هشت میلیون دلار تجارت داشته اند که 22 درصد از بازارهای 11میلیارد دلاری افغانستان را شامل می شود .
کاهش قیمت کالاهای وارداتی از سوی تجار افغان از بندر چابهار ، امنیت کامل آن به همراه ارسال سریع کالا ها از مهمترین مزیتهای دیگر بندر چابهار برای افغانستان است که می تواند قدرت رقابت وارد کنندگان و صادرکنندگان کالا از سوی محافل تجاری این کشور را افزایش دهد .

نتيجه

اگر چه برخی از محافل در منطقه غرض ورزانه بندر راهبردی چابهار را رقیب بندر گوادر پاکستان می دانند تا میان دو کشور رقابت مخرب و تنش ایجاد نمایند اما جمهوری اسلامی ایران همواره تاکید کرده است که این دو بندر مهم در منطقه نه تنها رقابت مخرب ندارند بلکه خواهران هم هستند که می توانند با مشارکت و همکاری هم ،به رشد و شکوفایی اقتصادی منطقه کمک نمایند .
======================
نويسنده : مجيد وقاری - کارشناس سياست در آسيا.