ایجاد پی در پی فروچاله ها در دشت کبودراهنگ ممکن است در آینده نزدیک زیرساخت های موجود در این منطقه را ببلعد که باید هرچه زودتر چاره ای موثر اندیشیده شود.
نگارش:حسن شعبانلو
آب مایه حیات است و بی توجهی به این مایه حیات آثارش روز به روز دارد بیشتر نمایان می شود .کم آبی بسیاری از کشورها را در برگرفته است وکشور ما ازآنجایی که در منطقه گرم و خشک قرار گرفته با کاهش نزولات آسمانی ، مدیریت ضعیف مسئولان و فقر فرهنگی مردم به یک بحران تبدیل شده که اگر زودتر اقدامی نشود چه بسا درآینده جبران ممکن نباشد، اگرچه الان هم خیلی دیر است.
کبودراهنگ ، شهر فروچاله ها
نشست زمین یا ایجاد فروچاله یکی ازنشانه های این بحران است. تاکنون ۱۴ استان با این پدیده طبیعی مواجه شده‌اند.استان همدان با داشتن ۳۸ فروچاله از مناطق آسیب دیده این پدیده زیست محیطی است، شهرستان کبودراهنگ به شهرفروچاله ها در کشور معروف و دشت کبودراهنگ مدت هاست به عنوان منطقه فوق بحرانی معرفی شده است.
یکی از نگرانی‌ها در ارتباط با فروچاله‌ها نزدیک شدن این پدیده به مناطق مسکونی و زيرساختهاست که می‌تواند خطراتی را برای ساکنان ایجاد کند . فروچاله های استان افزون بر تهديد منازل مسکوني و کشاورزی ،تاسیسات زیرساختی را نیز تهديد مي کنند.
آنطور که از تصاویر هوایی بر می آید بیشتر این فروچاله ها در اطراف نیروگاه ایجاد شده اند و با فاصله بسیار کمی حدود ۲ هزار متر از زیر ساخت هایی همچون آزادراه همدان ساوه (بخشی از آزادراه بین المللی کربلا)، نیروگاه شهید مفتح و نیروگاه های خورشیدی خلیج فارس و امیرکبیر واقع شده اند.
پر واضح است که با توجه به هزینه های کلانی که برای این تاسیسات زیر ساختی شده و می شود ، هرگونه آسیب رسیدن به اینها می تواند خسارات جبران ناپذیری را در حوزه حمل و نقل و انرژی در منطقه و کشور به دنبال داشته باشد.
مهم ترین این تاسیسات زیرساختی نیروگاه حرارتی شهید مفتح است که در سال ۷۳ با ظرفیت تولید هزار مگاوات برق در دشت کبودراهنگ ایجاد شد. سوخت اصلی نیروگاه گاز طبیعی است و از مازوت و نفت کوره هم استفاده می شود.این نیروگاه دارای برجهای خنک کننده از نوع تراست .گفته می شود تاکنون برای این نیروگاه حدود ۳۰ حلقه چاه در فواصل زمانی مختلف حفر شده است.
سریال ایجاد فروچاله ها هر چند وقت یکبار سر زبانها می افتد.آخرین فروچاله یک ماه پیش در نزدیکی روستای کردآباد بخش مرکزی شهرستان کبودراهنگ ایجاد شد.مساحت این فروچاله حدود هزار مترمربع و عمق آن۱۰۰متر است.
آقای حمیدی ، دهیار روستای کردآباد با نگرانی از وقوع این فروچاله ها می گوید مردم دچار وحشت شده اند چرا که هر لحظه امکان دارد مال و جان آنها به یکباره بلعیده شود.
آقای جعفری کشاورز هم با اشاره به اینکه عمق آبهای زیر زمینی بسیار کاهش یافته است می گوید زمستان پارسال تا۲۰۰ متر زمین را کندیم ولی به آب نرسیدیم.او فروچاله ها را موجب بلاتکلیفی کشاورزی و دامداری در منطقه می داند .
آقای قرایی یکی از چوپانان هم با بیان اینکه آخرین فروچاله در نزدیکی چرای گوسفندانش رخ داده است می گوید : اگر این فروچاله کمی این طرف تر بود همه گوسفندانم بلعیده می شدند.
آقای اسماعیلی مدیر جهاد کشاورزی کبودراهنگ با بیان اینکه این فروچاله۸۰۰ متر با روستای کردآباد فاصله دارد می گوید : این هشتمین فروچاله در این روستا و پانزدهمین در شهرستان کبودراهنگ و اطراف نیروگاه شهید مفتح است.
او نقش نیروگاه را در ایجاد فروچاله ها موثر می داند و می گوید چرا اطراف نیروگاه فروچاله ها ایجاد شده اند و در جاهای دیگر که خشکسالی است این اتفاق نیافتاده است.آقای اسماعیلی چاههای عمیق نیروگاه را تا حدود۴۰۰ متر تخمین می زند.
اهالی منطقه نیز مدتهاست از این قضیه گله مندند و می گویندکه این نیروگاه آب منطقه را می بلعد و بیشتر برق آن هم به استانهای دیگر ارسال می شود.
نیروگاه مفتح، عامل اصلی ایجاد فروچاله ها
نماینده مردم بهار و کبودراهنگ درمجلس علت اصلی ایجاد فروچاله ها را چاههای عمیق نیروگاه شهید مفتح می داند و می گوید : این چاهها در طول سالیان گذشته آب منطقه را مصرف کرده و موجب کاهش آبهای زیرسطحی شده اند.
آقای پورمختار با اشاره به اینکه بیشتر این فروچاله ها در چند کیلومتری نیروگاه شهید مفتح و آزادراه همدان ساوه ایجاد شده است احتمال اینکه درآینده نزدیک این فروچاله ها بخشی از آزادراه و نیروگاه را ببلعد محتمل می داند.
آقای خجسته نماینده مردم همدان و فامنین در مجلس هم با بیان اینکه مشکل اصلی فروچاله های منطقه به نیروگاه باز می گردد ، ایجاد این نیروگاه را از ابتدا در دشت کبودراهنگ اشتباه می داند و می گوید چند سالی است که به دنبال این هستیم که برج تر نیروگاه را به خشک تبدیل کنیم که بخشی انجام شده ولی مراحل بعدی ناتمام مانده است .
آقای طالبی ، مدیرکل ستاد مدیریت بحران استانداری نیز با ابراز تاسف از ایجاد این فروچاله ها ، بدون بیان علل واقعی و اصلی ایجاد فروچاله ها معتقد است به علت برداشت های بی رویه از آبهای منطقه سفره های زیر زمینی خالی و خاک سست شده است.
سرپرست شرکت آب منطقه ای همدان:
برداشت آب از چاهها خیلی زیاد است
آقای ستوده سرپرست شرکت آب منطقه‌ای همدان برداشت بیش از حد از چاه های مجازو غیرمجاز، ضعف نظارت بر منابع آب و حفاری، خشکسالی‌های اخیر و بالا رفتن نیازهای شرب و صنعت را از عوامل کسری مخازن آب زیرزمینی می داند و می گوید در طول دوره آماری بیست سال اخیر ، صدو هشت میلیارد مترمکعب اضافه برداشت از ذخایر راهبردی آب های زیرزمینی استان داشته ایم.
مجموعه این انتقادات که تازگی هم ندارد مدتهاست موجب شده تا مسئولان آب و فاضلاب استان اقداماتی را برای حذف چاههای نیروگاه در دستور کار قرار دهند. مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان چندی پیش از مسدود کردن چاههای عمیق نیروگاه خبر داد .
آقای حسینی بیدار گفت : به جای استفاده از چاههای عمیق نیروگاه از آب تصفیه فاضلاب شهر همدان و برجهای خشک استفاده می شود که با استفاده از پساب فاضلاب توانسته ایم ۲۴حلقه چاه را از مدار خارج کنیم که کمک زیادی به حفظ اضافه برداشت آبهای زیر زمینی کرد.
مدیر عامل نیروگاه شهید مفتح انتقادها به مصرف بالای آب نیروگاه را قبول ندارد و می گوید :ظرفیت تولید واقعی این نیروگاه ۶۵۰ مگا وات برق است و مصرف آب آن با اجرای طرح های تبدیل برج تر به خشک و پساب فاضلاب هم اکنون به یک و نیم میلیون متر مکعب در سال رسیده که در مقایسه با ۵۰۰ میلیون متر مکعب بخش کشاورزی بسیار ناچیز است.
آقای نریمانی با اشاره به اینکه برای مصرف کمتر آب باید ۴ برج تر به خشک تبدیل شود گفت : تاکنون یکی از برجهای تر به خشک تبدیل شده و برج دوم هم قرار است تا پایان امسال به بهره برداری برسد.
اگرچه اقدامات انجام شده قابل تقدیر است اما فعالیت این نیروگاه در طول دو دهه گذشته آثار خود را برجای گذاشته است و اگرچه گامی مناسب اما حکایت همیشگی نوشدارو بعد از مرگ سهراب است.
چاههای کشاورزی هم در ایجاد فروچاله ها موثرند
البته در ایجاد فروچاله های این منطقه نباید وجود چاههای مجاز و غیر مجازکشاورزی را نیز نادیده گرفت.
استفاده از شیوه های سنتی برای تولید محصول و کشت محصولات پرآب بر هم به نوبه خود به این بحران دامن زده است.به گفته مدیر امور آب شهرستان کبودراهنگ اگرچه تاکنون ۹۸۶ حلقه چاه غیر مجاز مسدود شده اما حدود هزار و ۳۶۲ حلقه چاه غیرمجاز داریم که باید مسدود شوند.
آنطور که آقای راشدی می گوید مسدود کردن چاههای غیر مجاز موجب صرفه جویی ۶۵ و نیم میلیون متر مکعبی آب شده است که قابل توجه است و اگر این روند در مورد سایر چاههای غیر مجاز ادامه یابد موثرتر خواهد بود.
البته جدای از مسدود کردن چاههای غیرمجاز باید به فکر ساماندهی چاههای مجاز و هوشمند کردن آنها نیز بود چرا که استفاده بدون حساب ۲ هزار و ۱۳۷ حلقه چاه مجاز منطقه هم خود نوعی آسیب است که به صورت قانونی صورت می گیرد.
اگرچه در طول سالیان گذشته برخی اقدامات برای کاهش مصرف آب در نیروگاه شهید مفتح ، کشاورزی و شرب برداشته شده است اما کافی نیست و نیاز به همت و تلاش بیشتری از طرف مسئولان و مردم دارد.
"چه باید کرد؟"
مهمترین موضوع برای غلبه بر بحران کم آبی بالا بردن فرهنگ استفاده از آب در همه حوزه ها و بخش هاست. فرهنگ سازی در زمینه استفاده از تکنولوژی های روز دنیا در زمینه آب شرب و کشاورزی بویژه برای دانش آموزان و اطلاع رسانی مداوم از طریق رسانه های دیداری و شنیداری و مکتوب می تواند نقش مهمی در کاهش مصرف آب ایفا کند.
در مورد نیروگاه شهید مفتح باید هر چه سریعتر سیستم خشک آن به طور کامل اجرایی گردد و تا زمان اجرایی شدن این کار پیشنهاد می شود ظرفیت این نیروگاه تا حد امکان کاهش یابد و بقیه برق مصرفی از سایر نیروگاهها بویژه خورشیدی و اتمی جایگزین گردد.
بستن چاههای غیرمجاز و برقی و هوشمند کردن چاههای مجاز را می توان از دیگر اقدامات عاجل بیان کرد.ترویج کشت های کم آب بر همچون زعفران ،گل محمدی ، گلرنگ ، کلزا و کشت های گلخانه ای به جای پر آب بر همچون هندوانه ، خربزه و طالبی و محصولات مشابه باید در دستور کار قرار گیرد . با ایجاد صنایع فرآوری و بسته بندی می توان درآمدکشاورزان را افزایش داد و با بهره وری مانع از کشت های پرآب بر شد.
از آنجایی که استان همدان قطب تولید سیب زمینی است و این محصول هم از محصولات پر آب بر است و به کشورهای دیگر هم صادر می شود باید کاهش زمین های کشت سیب زمینی و بالا بردن بهره وری در دستور کار جدی قرار گیرد به طوری که بتوان با مصرف کمتر آب به صورت هوشمند و ارقام مرغوب تر همین میزان تولید را حفظ کرد .
استفاده از سیستم های فرا مدرن آبیاری و هوشمند کردن آن به طوری که به اندازه نیاز گیاه آب تزریق شود و به طور هوشمند قطع گردد از نیازهای ضروری است.
و دست آخر هم برخورد شدید با متخلفان و تشویق کم مصرف ها در همه حوزه ها باید در دستور کار جدی مسئولان قرار گیرد.