عَلَم گردانی و نخل گردانی از آيين های سنتی مازندران

به گزارش خبرگزاری صداوسیما ، عَلَم بندی، آئینی است که به طور معمول در برخی از مناطق مازندران یک روز پیش از فرا رسیدن ماه محرم و در بعضی مناطق دیگر در روز هفتم محرم انجام می شود. در این آئین تندیس سرو علم بر روی آن قرار داده می شود و اطرافش با پارچه های نذری مشکی و سبز تزئین می شود. هنگام برگزاری آئین علم بندان، مراسم نوحه خوانی و سینه زنی جریان دارد و پس از آن هم عزاداران با چای و شربت پذیرائی می شوند.

سنتی ترین شیوه علم گردانی در سال های اخیر در بخش یانه سر شهرستان بهشهر ، چهاردانگه ساری ، هزارجریب نکا و دیگر مناطق ییلاقی و کوهستانی مناطق مرکزی مازندران برگزار می شود.

" علم" معمولا  از چوبی بلند و محکم به طول دو تا سه متر ساخته شده که پارچه ای سیاه به دور آن پیچیده شده و بر فراز و نوك اين چوب قبه ای گنبدی شکل و یا سرپنجه ای از جنس برنج نصب شده كه نقش پنج انگشت در بالای علم وجود دارد و بيانگر و نشانه انگشتان بریده حضرت ابوالفضل العباس (ع) است و از بالا تا پایین علم نيز با پارچه های رنگارنگ تزيين شده است.

اين پارچه ها توسط افرادي که حاجت داشته و  نذر علم کرده اند، تزئین شده است، و برخي از مردم نذر كرده و روسري و يا پارچه اي را از روي علم برداشته و در نزد خود نگه مي دارند و اگر تا سال بعد نذرشان مستجاب شد، همان روسري را به همراه روسري و يا هر نذري كرده اند به مسجد و بر سر اين علم بر مي گردانند.

در مراسم علم گرداني، علم به تک تک خانه‌ها رفته و مردم نذورات خود را به علمدار برای کمک به هیات داده و پارچه‌هایی که نذر کرده‌اند را به علم می بندند. کسانی که حاجتی دارند پارچه ای را از آن باز کرده و تا سال آینده برای برآورده شدن حاجتشان از آن نگهداری می‌کنند.

در مراسم علم گرداني يك روز قبل از علم گرداني و علم پرسه، افراد در مسجد و حسينيه جمع شده و با قرباني كردن در پاي علم و شستن آن با گلاب، علم را براي روز هفتم و علم گرداني آمده مي كنند.

قريب به اتفاق مساجد و  حسینیه های شرق مازندران و به خصوص شهرستان بهشهر در روز هفتم ماه محرم  همزمان ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، علم می بندند و آن را در محله ها مختلف شهر و روستا همراه با دسته های سینه زن که اغلب از بزرگان و معتمدان هر محل تشکیل می شود، می گردانند و به این گردش علم گرداني گفته می شود.

همراه با اين علم گرداني افرادي زيادي حركت مي كنند كه معمولا" فردي علم را نگه داشته، فردي مداحي و مصيبت مي خواند و فردي نيز نذورات جمع آوري مي كند و بقيه افراد گروه نيز با همراهي و سينه زني، ياد و نام صحراي كربلا را زنده مي كنند.

دهه اول محرم، حال و هواي شرق مازندران ديدني است در هر كوچه اي كه وارد مي شوي گروهي علم گردان را مي بيني كه علم به دست نوحه خواني مي كنند و در واقع پيام فرا رسيدن روز عاشورا را گوشزد مي كنند.

در مازندران اغلب خانواده ها با اين سنت آشنا هستند و از صبح خيلي زود بانوان درب منازل خود را شسته و اسپندها را آماده مي كنند تا هنگام ورود علم گردان ها، اسپند دود كنند.

قرباني كردن و توزيع نذورات نيز از ديگر برنامه هايي است كه هنگام علم گرداني انجام مي شود و هر كس هر نذري دارد در هنگام ورود علم به منزلش انجام مي دهد.

نخل‌گردانی یکی دیگر از آیین‌های مذهبی و سنتی مازندران در ایام محرم است.

نخل گردانی به این طریق است که نخلی را که به نشانه‌ تابوت امام حسین است در طول سال با پارچه‌ای سبز یا مشکی می‌پوشانند. اما در هنگام عزاداری اصلی، نخل را آذین می‌بندند و به تصویر و تمثال حضرت حسین مزین می‌کنند و آن را در محله یا روستا حرکت می‌دهند و سوگواری می‌کنند.

طریقه‌ نخل‌گردانی در نقاط مختلف مازندران تفاوت‌هایی دارد. این ایین بیشتر در شهرستان‌های محمودآباد، آمل، نوشهر، نور و ساری رواج دارد.

روستای اورطشت محمود آباد ؛ نخل این روستا قدمتی 140 ساله دارد و هنگام عزاداری بین سه روستای همجوار اورطشت، رودبار و افرا تخت دست به دست می‌شود. در گذشته چهارتن از ریش‌سفیدان و عقلای محل در روز عزاداری نخل را با پارچه‌های سبز و سیاه تزئین می‌کردند، بعد بالای نخل را به شکل عمامه درست می‌کردند و در جلوی نخل یک آینه آویزان می‌کردند.

امروزه این رسم دیگر اجرا نمی‌شود و تنها همراه با جابجایی نخل مراسم نوحه خوانی و سینه زنی و قربانی کردن گوسفند انجام میشود و در پایان مراسم نخل را به تکیه امامزاده قاسم منتقل می‌کنند.

روستای معلم کلا محمودآباد؛ این روستا دوتیکه در بالا و پایین محل دارد که هرکدام نخلی جداگانه دارند. در تکیه‌ محله پایین، صبح تاسوعا نخل را لباس نو می‌پوشانند و با عطر و گلاب می‌شویند در صبح عاشورا اول نخل تکیه بالا به امامزاده زکریا در محله‌ی پایین می‌آید و بعد هردو نخل در ده می‌گردند و عزاداری می‌کنند. پس از پایان مراسم نخل پایین محل، نخل محله بالا را بدرقه می‌کند و هر دو نخل به محل اصلی‌شان برمی‌گردند.

روستای نوا آمل  ؛ یکی از مشهورترین نخل‌گردانی‌های مازندران در این روستا انجام می‌گیرد.

در شب هفتم ماه محرم نخل را با احترام فراوان در تکیه روستا آذین می‌بندند و با گل و پارچه تزئین می‌کنند، در روز هشتم تا دهم تبارهای مختلف نوایی نخل را در محله‌های خود می‌گردانند و عزاداری می‌کنند اما روزهای هشتم و دهم نخل را پس از عبور از « دره احمد چشمه» به بالای تپه اور می‌رسانند و عزاداری اصلی را آغاز می‌کنند. در 12 روز نخست محرم مراسم اطعام دهی عزاداران حسینی توسط گروه‌های مختلف نوا صورت می‌گیرد.

روستای بیلون آمل ؛ نخل این روستا قدمتی هفتادساله دارد و در جوار امامزاده ولی نگه داری می‌شود. در روز عاشورا نخل را صبح زود از امامزاده به خانه‌متولی نخل می‌برند و سبزپوش می‌کنند سپس با تجمع مردم عزاداری کرده و نخل را به طرف امامزاده ولی می برند و با مداحی آن را دور امامزاده می‌چرخانند و این مراسم تا صبح عاشورا ادامه دارد و پس از پایان مراسم در 28 صفر لباس‌ها و تزیینات نخل را درمی‌آورند و به جای اولش بازمی‌گردانند.

روستای کرانگوم لاریجان آمل ؛ نخل این روستا در مسجد محل است و از روی نخل روستای اورطشت محمودآباد ساخته شده است. در روز تاسوعا چند تن که نذر و نیتی دارند به همراه بزرگان ده نخل را با پارچه های سبز و سیاه می‌پوشانند و آن را آذین می‌بندند و در همان روز نخل را به گورستان پایین روستا می‌برند و با برگزاری سینه زنی و نوحه خوانی گروهی از عزاداران به روستای نیاک که در مجاورت آن‌هاست می‌روند و در روز عاشورا اهالی نیاک به کران گوم می‌آیند و ضمن عزاداری و حمل نخل برای مراسم شام غریبان آماده می‌شوند.ر پایان مراسم نخل را به همان محل اول می‌آورند.

روستای کجور نوشهر ، در دو مسجد این محل دو نخل وجود دارد، در هر دو مسجد شب و روز تاسوعا نخل را آذین می‌بندند و صبح روز عاشورا مراسم اصلی نخل گردانی با نشاندن پسر بچه‌ای کوچک و نابالغ در بالای نخل شروع می‌شود. این پسربچه در بالای نخل نوحه سرایی و سوگواری می‌کند، سپس حمل کنندگان نخل پارچه‌ای به اسم ایزار را روی شانه‌های او می‌گذارند و نخل را رو به قبله بلند می‌کنند. دو نخل در تپه سر به‌هم می‌رسند و مراسم زنجیرزنی و سیته زنی با شور هرچه تمام تر برگزار می‌شود. در نهایت نخل را به جای نخستش بازمی‌گردانند و آماده شام غریبان می‌شوند.

نخل گردانی در روستای تیله بن ؛ این روستا در منطقه‌چهاردانگه ساری قرار دارد و نخل آن دارای قدمت فراوانی است در روز هفتم محرم نخل را با پارچه های سیاه وسبز می پوشانند و به گل و تمثال نمادین ائمه مزین می‌کنند. در روز عاشورا نخل را به سمت امامزاده میرمیکاییل حرکت می‌دهند و دسته‌های عزاداری چند روستای همجوار به آنها می‌پیوندند و عزاداری پرشوری را آغاز می‌کنند.