چشم انداز اختلافات روسيه و ناتو ، همچنان حاکي از ادامه تنش هاي ژئو پلتيک است.
به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما، روابط روسیه و ناتو در سال های اخیر روند پر تنشی را طی کرده و در واقع هر سال بر میزان تعارض و رویارویی دو طرف در عرصه شرق اروپا افزوده شده است. ناتو پس از بروز بحران اوکراین در سال 2014 و افزایش تنش ها بین روسیه و کشورهای شرق اروپای عضو ناتو ،روند تجدید قوا و استقرار گسترده نیروهای نظامی کشورهای عضو ناتو در شرق اروپا به ویژه در دو حوزه بالتیک و دریای سیاه را تسریع کرده و ابعاد بی سابقه ای به آن داده است.ضمن اینکه ناتو هر سال با استقرار نیروها و تجهیزات خود در آن دسته از کشورهای این سازمان نظامی که همسایه روسیه هستند بیش از پیش به مرزهای غربی روسیه نزدیک شده و این از دیدگاه مسکو تهدیدی جدی برای امنیت ملی روسیه محسوب می شود.
هشدار پوتین
ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه در 1 شهریور1397 درکنفرانس مطبوعاتی مشترک با «سائولی نینیسته» رئیس جمهوری فنلاند در شهر سوچی روسیه در باره گسترش ناتو و نزدیکی این سازمان نظامی به کشورش هشدار داد و تاکید کرد که روسیه ناگزیر است تا به استقرار زیرساخت های ناتو در نزدیکی مرزهای خود پاسخ دهد. وی گفت: این روسیه نیست که نیروهای خود را به سمت ناتو گسترش می دهد بلکه آنها هستند که چنین عمل می کنند. به گفته وی ، ناتو برای برگزاری رزمایش گسترده در نزدیکی مرزهای روسیه آماده می شود و مسکو به دقت اقدام های این سازمان را زیر نظر دارد و تاسیسات نظامی خود را بیشتر می کند. رئیس جمهوری روسیه قبلا هم ضمن هشدار درباره گسترش ناتو به سوی شرق به ویژه کشورهای حوزه خارج نزدیک اعلام کرد هرگونه حمله به هم پیمانان روسیه، حمله به خود روسیه تلقی و به آن پاسخ فوری داده خواهد شد. پوتین در باره تلاش آمریکا برای استقرار سامانه های ضد موشکی در اروپا هم تصریح کرد که اگر سامانه های موشکی آمریکا در نزدیکی مرزهای روسیه مستقر شود، حتما به آن پاسخ می دهیم.ازدیدگاه پوتین ، این سامانه های موشکی صرفا دفاعی نیستند و می توانند برای پرتاب موشک های کروز برد متوسط که سلاحی تهاجمی هستند مورد استفاده قرار گیرند.
نگرانی هاي روسیه
رئیس جمهور روسیه قبلا یعنی در اواخر تیر 1397 هم قبل از برگزاری نشست سران ناتو در بروکسل به آنها هشدار داد که از نزدیک شدن به اوکراین و گرجستان برای همکاری با این دو کشور اجتناب کنند. به گفته پوتین ،چنین سیاستی غیرمسئولانه بوده و پیامد‌های نامشخصی برای ناتو درپی خواهد داشت.موضوع همکاری ناتو با اوکراین و گرجستان از سال ۲۰۰۸ به عاملی برای نگرانی روسیه بدل شده است؛ سران ناتو در سال ۲۰۰۸ به این دو کشور که در حوزه خارج نزدیک روسیه قرار دارند، وعده دادند که این دو کشور در نهایت به ناتو خواهند پیوست. پوتین در جریان دیدار با دیپلمات‌های این کشور در مسکو گفت: باید اعتماد در اروپا احیا شود و علیه آنچه تلاش‌های ناتو در استقرار پایگاه‌های جدید و زیر ساخت های نظامی در نزدیکی مرزهای روسیه نامید، هشدار داد.پوتین تاکید کرد که «ما در قبال چنین اقدامات خصمانه‌ای که تهدیدی مستقیم علیه روسیه هستند، پاسخ کامل و جامع خواهیم داد. ناتو که تلاش می‌کند اوضاع را در اوکراین و گرجستان متشنج کند، باید به پیامد‌های احتمالی چنین سیاست غیرمسئولانه‌ای بیندیشد.»پوتین در عین حال معتقد است که ناتو با گستاخی در حال افزایش نیروهای خود در اروپای شرقی از جمله دریای سیاه و دریای بالتیک است.
تهديد هاي روسيه زيان بار است
به رغم سخنان هشدارآمیز پوتین درباره گسترش ناتو به سوی شرق و مرزهای روسیه، ناتو مدعی است که تهدیدهای روسیه علیه کشورهای هم پیمان در ناتو غیرقابل قبول و زیان بار است و به تلاش ها برای کاهش تنش ها کمکی نخواهد کرد. ناتو ادعا کرده که خواهان جنگ سرد یا مسابقه تسلیحاتی جدید نیست و همه اعضای آن حامی توافق های کنترل تسلیحات هستند. در مقابل مسکو بارها نسبت به عواقب گسترش ناتو و حضور نیروهای این سازمان در نزدیکی مرزهای خود هشدار داده و اعلام کرده است این اقدامات را با واکنشی متقابل پاسخ خواهد داد. البته عامل اصلی در اتخاذ دکترین گسترش به شرق ناتو، آمریکا است که در راستای هدف اصلی و دراز مدت خود یعنی تضعیف و در نهایت تجزیه روسیه خواهان عضویت شمار هر چه بیشتریا از کشورهایی که در حوزه نفوذ سنتی روسیه قرار دارند در ناتو است.به گفته ولادیمیر پوزنر کارشناس سیاسی،رهبران روسیه به توسعه دائمی ناتو به چشم یک تهدید واقعی نگاه می‌کنند .در این راستا به ویژه همسایگان روسیه مد نظر هستند و تشویق مدام دو کشور اوکراین و گرجستان برای عضویت در ناتو در این چارچوب صورت می گیرد.در حالی که از نگاه روسها ، استقرار هر پیمان نظامی غربی به ویژه ناتو در جوار مرزهای این کشور به منزله عبور از خط قرمز و تهدیدی برای امنیت ملی روسیه محسوب می شود. در واقع ناتو سعی در بحران آفرینی در شرق اروپا به بهانه مداخله روسیه در بحران اوکراین داشته است. روسیه تاکید کرده که "پاسخ مناسب" در این زمینه را به ناتو خواهد داد. "سرگئی رکدا" کارشناس سیاسی معتقد است که مسایل تحریک کننده ای در ناتو مطرح می شود که نشان می دهد این پیمان خیال تنش زدایی با روسیه را ندارد. نگرانی بزرگ دیگر روسیه ، تلاش ناتو برای استقرار سامانه های ضد موشکی در شرق اروپا یعنی دررومانی و لهستان است که از دیدگاه مسکو صرفا به منظور مقابله با توانمندی هسته ای استراتژیک روسیه و کاهش کارآیی تسلیحات بازدارنده هسته ایی روسیه به ویژه مقابله با موشکهای هسته ای آن صورت گرفته است.شاید به همین دلیل است که پوتین در سخنرانی سالانه خود که در 1 مارس 2018 ایراد شد و یکی از تندترین سخنرانی‌های وی در چند سال اخیر به شمار می رود، تاکید کرد کشورش فناوری های جدیدی دارد که سامانه های ضد موشکی آمریکا و ناتو را غیرموثر و ناکارآمد می‌سازند.بدین ترتیب شاهد آن هستیم که رویارویی روسیه و ناتو روند تصاعدی و رو به گسترش به خود گرفته که مسلما تبعات خطرناکی برای اروپا و نیز جهان به دنبال خواهد داشت.
ناتو، ابزار سیاست خارجی آمریکا
ازدیدگاه ولادیمیر پوتین ، ناتو به عنوان مهمترین سازمان نظامی غربی، ابزار سیاست خارجی آمریکا است. به گفته وی ،در این سازمان نظامی، کشورهای هم پیمان حضور ندارند، بلکه ناتو صرفا متشکل از کشورهایی وابسته به آمریکا است. کما اینکه پوتین معتقد است که مقاومت کشورهای عضو ناتو در مقابل فشارهای کشور قدرتمندی چون آمریکا به عنوان رهبر ناتو ، بسیار دشوار است.
موضع گیری پوتین در باره سازمان پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) نشان دهنده نگاه روسها به ماهیت ناتو است.در واقع مقامات ارشد روسیه بر این گمان هستند که با توجه به نفوذ فراگیر آمریکا بر ناتو و استفاده ابزاری از آن که عملا به عنوان آلت دست واشنگتن در پیشبرد اهداف سیاست خارجی آمریکا در آمده است ، چندان امیدی به آن نباید داشت. مثال برجسته این مساله را می توان فشار فزاینده دونالد ترامپ رئس جمهوری آمریکا برای افزایش بودجه نظامی اعضای ناتو و نیز افزایش سهم آنها در هزینه های این سازمان دانست. مساله ای که عملا منجر به تسلیم اعضای اروپایی ناتو شده و حتی کشور قدرتمندی هم چون آلمان نیز به رغم مخالفت های داخلی ،در نهایت تسلیم خواسته ترامپ شد.از سوی دیگر اقدامات ومواضع ناتو از جمله پذیرش مشارکت ناتو در ائتلاف بین المللی ضد داعش که این هم از خواسته های اصلی آمریکا بوده، نشان می دهد که واشنگتن قادراست در عمل خواسته های خود را به ناتو واعضای آن دیکته کند.هم چنین افزایش رویارویی ناتو با روسیه در شرق اروپا که این هم در راستای سیاست خارجی آمریکا برای مهار روسیه انجام می شود ، از دیگر مصادیق ماهیت ابزاری ناتو برای آمریکا است.
چرخش اصولي
مقامات ارشد مسکو به این جمع بندی رسیده اند که برخورد با ناتو به مثابه یک سازمان نظامی مستقل و تلاش برای برقراری روابط متوازن و عامل با آن ، چندان واقع بینانه نخواهد بود . شاید بتوان این رویکرد جدید را گردشی بنیادین در رویکرد سنتی روسیه در قبال ناتو دانست. بعد از فروپاشی شوروی و ظهور روسیه به عنوان کشور جانشین آن ، روسها تلاش گسترده ای برای برقراری روابط حسنه با غرب انجام دادند که در زمینه دفاعی و امنیتی، این تلاش به صورت تشکیل شورای روسیه –ناتو تجلی پیدا کرد.این شورا در سال ۲۰۰۲ شکل گرفت و آخرین نشست رسمی این شورا نیزدر ژوئن ۲۰۱۴ برگزار شد. از آن زمان تا سال 2016 گفتگو بین روسیه و ناتو به دلیل اختلاف دو طرف بر سر بحران اوکراین متوقف شد.برغم برگزاری دو نشست این شورا در سال 2016 و نیز برگزاری برخی نشست ها در سال 2017،اما نتیجه ای از آنها عاید مسکو و ناتو نشد .اکنون با اظهارات پوتین می توان گفت که ظاهرا روسها به این دلیل در باره ثمر بخش بودن مذاکرات روسیه و ناتو ناامید هستند که اساسا ، این سازمان نظامی را فاقد استقلال عمل می دانند.
جمع بندی
روسیه اکنون خود را با رویکرد خصمانه غرب به ویژه آمریکا دردو جنبه نظامی ، امنیتی و اقتصادی ،تجاری مواجه می بیند.اما آنچه اکنون برای مسکو از اهمیت بیشتری برخوردار است ، افزایش آشکار اقدامات ناتو در جوار مرزهای غربی این کشوراست که آشکارا خصلتی تحریک کننده دارد واز نگاه کرملین با هدف "دربرگیری" روسیه صورت می گیرد.رویکرد خصمانه ناتو با افزایش استقرار نظامیان خود در شرق اروپا و ادامه تلاش آن برای پیشروی به سوی شرق باعث شده تا روسیه در دکترین امنیت ملی خود ، ناتو را به عنوان یک تهدید امنیت ملی روسیه تلقی کند. مقامات مسکو به این نتیجه رسیده اند که دشمنی و خصومت غربی ها علیه روسیه نه پدیده ای زود گذر بلکه بمثابه رویکردی مستمر وپایدار از جانب ناتو وآمریکا علیه روسیه دنبال می شود.
برگزاری رزمایش های بزرگ توسط ناتو از جمله موارد مهم نگرانی روسیه از اقدامات ناتو است. برگزاری رزمایش هشت کشور ناتو در جوار مرزهای غربی روسیه در ژوئن 2018 به منظور واکنش سریع و جمعی به تهدیدات احتمالی، در خاک لتونی در نزدیکی مرز روسیه از جمله موارد مهم این رزمایش ها محسوب می شود. حساسیت روسیه در باره رزمایش های ناتو در دریای سیاه بمراتب شدیدتر است. پس از تحولات اخیر اوکراین و اقدام روسیه در الحاق کریمه به خاک خود ، ناتو حضور نظامی خود در بخش غربی دریای سیاه را گسترش داده است. روسیه بارها اعلام کرده است که هدف اصلی کشورهای غربی در قالب ناتو ،گسترش حضور نظامی در مرزهای شرقی اروپا به بهانه بحران اوکراین است وپاسخ مسکو به آن تاکنون شدید و مستمر بوده است./
====================================
نویسنده: سید رضا میرطاهر- کارشناس مسائل بين المللي.
.