تنش ها در مناسبات آنکارا و واشنگتن، وارد مراحل جديد شده است.
به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما ،تنش فزاینده در هفته های اخیر بین آمریکا و ترکیه که زمانی از متحدان نزدیک هم شمرده می شدند، سئوالات زیادی در اذهان در باره دلایل ، روند و پیامدهای این مساله مطرح کرده است . دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا که برخورد قهر آمیز در همه عرصه ها بر مبنای کاربرد "زور" را در سرلوحه اقدامات خود قرار داده ، نه فقط با رقبا و دشمنان آمریکا ،بلکه با متحدان نیز بر مبنای زورمداری وقلدری و تحمیل خواسته های خود رفتار می کند و از آنها توقع اطاعت بی چون و چرا دارد.
اکنون واشنگتن با مطرح کردن خواسته هایی زیاده طلبانه از آنکارا که با مخالفت آن روبرو شده درصدد است از طریق جنگ اقتصادی با افزایش تعرفه ها و لغو امتیازات تجاری ، کاهش ارزش "لیر" پول ملی ترکیه و در نهایت تحریم های شدید علیه ترکیه ، رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه را وادار به پذیرش خواسته های خود کند .به نظر می رسد ترامپ رویکرد واحدی را در قبال دو کشورهمسایه یعنی ترکیه و ایران که یکی متحد و دیگری دشمن آمریکا قلمداد می شوند در پیش گرفته است.همین مساله منطق برخورد ترامپ و عقلانی بودن آن را مورد تردید جدی قرارداده است.
دلايل تحريم ضد ترکيه
برخی تحلیلگران چهار دلیل برای تحریم ترکیه از سوی آمریکا مطرح کرده اند .
1- مخالفت اردوغان رئیس جمهور ترکیه با آزادی "آندرو برانسون" کشیش آمریکایی است که در ترکیه تحت بازداشت است ،به ویژه اینکه ترکیه شرط مبادله گولن را در ازای آزادی وی مطرح کرده است.
2-اصرار اردوغان بر خرید سامانه موشکی اس- ۴۰۰ از روسیه به جای سامانه موشکی پاتریوت از آمریکا است.
3-مخالفت اردوغان با انتقال سفارت آمریکا به قدس و حمایت وی از حماس و محکوم کردن محاصره غزه .
4-مخالفت رئیس جمهوری ترکیه با تحریم آمریکا علیه ایران و تاکید بر عدم پایبندی به آن به دلیل منافع ترکیه .حجم مبادله تجاری میان آنکارا و تهران در 9 ماه نخست 2018 به حدود 8 میلیارد دلار می رسد.
نگاهی به پیشینه روابط
آمریکا و ترکیه در دوره جنگ سرد در قالب دو عضو مهم ناتو روابط و پیوندهای گسترده ای با یکدیگر داشتند . این روابط با توجه به اینکه ترکیه در جناح جنوبی ناتو و در همسایگی شوروی واقع شده بود اهمیت دو چندان داشت. پس از فروپاشی شوروی در سال 1991 و تلاش ناتو برای ادامه بقا با تعریف جدیدی در زمینه فلسفه وجودی و ماموریت های خود ، روابط نظامی و امنیتی آمریکا و ترکیه هم چنان ادامه یافت .حتی در دوره زمامداری جورج دبلیو بوش و پس از حملات 11 سپتامبر 2001 در نیویورک که منجر به اعلام جنگ جهانی علیه تروریسم از جانب بوش شد ، ترکیه در حمایت لجستیکی از حمله آمریکا علیه عراق در سال 2003 نقش مهمی ایفا کرد . بدین ترتیب آمریکا حتی در دوره پسا جنگ سرد نیزاز متحدان اصلی آنکارا محسوب شده و دوکشور همکاری گسترده امنیتی و نظامی با هم دارندکه از جمله آنها در اختیار داشتن پایگاه هوایی اینجرلیک در ترکیه است .در این پایگاه علاوه بر هواپیماهای جنگی و پشتیبانی آمریکا ، سلاح های هسته ای تاکتیکی نیز مستقر هستند.پایگاه هوایی اینجرلیک مورد استفاده نیروی هوایی آمریکا و محل استقرار جنگنده‌های ائتلاف تحت رهبری آمریکا علیه داعش است.ضمن اینکه ترکیه در ائتلاف غربی –عربی برای سرنگونی دولت قانونی سوریه از سال 2011 نقش زیادی با حمایت از گروههای تروریستی مستقر در سوریه ایفا کرد .با عقیم ماندن اقدامات محور غربی و عربی و زیان آشکار آنکارا از این همپیمانی، چرخش تدریجی ترکیه به سمت محور روسیه ،ایران و سوریه انجام شد که نماد آن مشارکت در مذاکرات آستانه و نیز توافق سه کشور در باره ایجاد مناطق کم تنش در برخی نقاط سوریه بود.
در عین حال کودتای ژوئیه 2016 که باعث سرخوردگی رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه از غرب به ویژه آمریکا و اروپا به دلیل حمایت ویا موضع منفعل آنها در قبال این مساله شد ، باعث بروز واگرایی فزاینده ای بین آنکارا با واشنگتن و بروکسل شده است. با روی کار آمدن دونالد ترامپ جمهوری خواه به عنوان رئیس جمهوری جدید امریکا در20 ژانویه 2017 ، مقامات ارشد ترکیه امیدوار بودند که دوره جدیدی در روابط آمریکا و ترکیه به وجود خواهد آمد.به ویژه اینکه ترامپ بر خلاف اوباما ، توجهی به مسائل داخلی ترکیه مانند تغییر قانون اساسی و نظام سیاسی ترکیه از پارلمانی به ریاستی و یا برخوردهای بسیار گسترده دولت آنکارا با کودتاچیان و حامیان آنها که موجب دستگیری و اخراج دهها هزار نفراز کارکنان دولتی و ارتش ترکیه شد، نداشت. با توجه به اختلافات روز افزون ترکیه و اتحادیه اروپا و کاهش سطح روابط دو جانبه آنکارا و بروکسل ، نگاه آنکارا بیش از گذشته معطوف به واشنگتن شد و دولت ترکیه امیدوار بود تااز کمکهای هرچه بیشتر آمریکا بویژه در زمینه نظامی برخوردار شود. اما در عمل اختلافات دو کشور بشدت تشدید شده است.
کودتای ژوئیه 2016
روابط آمریکا و ترکیه در دو سال اخیر یعنی پس از کودتای نافرجام 15ژوئیه 2016دچار تنش های زیادی بوده است .آنکارا پس از شکست این کودتا ، واشنگتن را در طرح ریزی و اجرای آن دخیل دانست و همین مساله موجب سردی روابط دوکشور در دوره دوم ریاست جمهوری باراک اوباما شد. ،دولت ترکیه در این زمینه بشدت به آمریکا بدگمان شده و حتی بحث دخالت مستقیم سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) در این کودتا و حمایت فرماندهان آمریکایی مستقر در افغانستان از این کودتا از طریق طرح ریزی وپشتیبانی از کودتاگران مطرح شد. از جمله برخاستن هواپیماهای جنگنده اف -16 کودتاچیان از پایگاه هوایی اینجرلیک باعث شد که دولت آنکارا ، آمریکا را متهم به همدستی با آنها کند.
مسلما چنین اقدامی بدون اطلاع و هماهنگی با فرماندهان آمریکایی مستقر در این پایگاه نمی توانست صورت گرفته باشد. وی آمریکا را متهم کرد که در کنار کودتاگران ایستاده است. مقامات ترکیه به ویژه اردوغان به شدت به آمریکا بدگمان شده اند.
رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه تاکید کرد: کشورهایی که باید از ترکیه به دلیل شکست دادن کودتا تمجید می‌کردند ، در کنار طراحان و توطئه‌گران ایستاده‌اند. اردوغان خواهان استرداد فتح الله گولن رهبر مخالفان دولت ترکیه شده که در آمریکا زندگی می کند . آنکارا معتقد است که گولن در پشت پرده کودتای نافرجام سال 2016 بوده است ، اما آمریکایی ها به عناوین مختلف از اجرای خواست ترکیه اجتناب کرده اند. درعین حال واشنگتن ادعاهای مطرح شده درمورد دخالت آمریکا در کودتای نافرجام ترکیه را رد کرده و چنین ادعاهایی را پوچ و بی معنی دانسته است. فرماندهی ارتش آمریکا در اروپادر اوایل اوت 2018 در بیانیه ای اعلام کرد : بیانیه های اخیر ترکیه که طی آنها ادعا شده است نیروهای آمریکایی در کودتای نافرجام ترکیه دست داشته اند بی معنی است.
این بیانیه در واکنش به گزارش هایی منتشر شد که از شکایت گروهی از وکلای طرفدار دولت ترکیه از افسران نیروی هوایی آمریکا حکایت دارد که گفته می شود که در این کودتا دست داشته اند. این افسران با پایگاه هوایی اینجرلیک مرتبط بوده اند.
مساله گولن
روابط دو کشور در چند ماه اخیر به دلایلی دچار تنش شده که از جمله آن می‌توان به تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا در انتقال سفارت این کشور از تل‌آویو به قدس و همچنین سیاست آمریکا در قبال سوریه اشاره کرد. ضمن اینکه موارد اختلاف مهمی نیز از قبل وجود داشته است. از جمله موارد مهم در این زمینه می توان به عدم استراد فتح الله گولن که از سوی آنکارا متهم به مشارکت در کودتای نافرجام ژوئیه 2016 شده اشاره کرد که به رغم اصرارهای شدید اردوغان ، آمریکا هیچ توجهی به این خواسته نداشته و در واقع گولن را به عنوان اهرم فشاری به آنکارا نزد خود هم چنان حفظ کرده است. رئیس‌جمهور ترکیه در ژانویه 2018 تأکید کرد که شواهد موجود حاکی از آن است که آمریکا حامی و پشتیبان «فتح‌الله گولن» است .
اردوغان بارها گفته است که گولن که در آمریکا به سر می‌برد، مغز متفکر کودتای ژوئیه 2016 ترکیه بوده است و از آمریکا خواسته تا وی را به ترکیه استرداد کند که با مخالفت واشنگتن روبرو شده است.اردوغان در این باره گفت: «آمریکا پشت این اهل پنسلیوانیا (گولن) است.این آمریکا بود که 400 جریب زمین را به گولن اختصاص داد و از رهبر جماعت گولن در آمریکا حمایت می‌کند. تمامی ویلاهای گولن تحت حفاظت آمریکا است».به نظر می رسد اردوغان قصد دارد تا معامله ای با ترامپ صورت دهد که بر اساس آن ، آزادی برانسون در ازای استرداد گولن صورت خواهد گرفت .با این حال احتمال این که آمریکایی ها به چنین معامله ای رضایت دهند بسیار اندک خواهد بود./
==============================
نویسنده: سید رضا میرطاهر- کارشناس مسائل بين المللي.