ماشین آلات غول پیکر صنایع سنگ قم که سخت ترین سنگ ها را می شکنند، این روزها صدای خردشدنشان زیر بار مشکلات به گوش می رسد.
برای عیادت از این صنعت بیمار که زمانی از قِبَل آن 4 هزار خانوار نان می خوردند، سری زدم به شهرک محمود آباد در 18 کیلومتری شهر قم.
آقای سبزه یکی از تولیدکنندگان سنگ و عضو این خوشه است؛ وی می گوید: بیست و هشت سال است که در برابر تمام مشکلات ایستاده ام، اما دیگر در برابر سنگینی مشکلات تاب مقاومت ندارم و حال و روزم به گونه ایست که دو خط از سه خط تولید کارخانه ام تعطیل شده است.
چند لحظه ای سکوت می کند و با حسرت به دستگاههای غول پیکرش خیره می شود که در گوشه ای ، آرام و بی صدا جا خوش کرده اند؛ آهی از اعماق جان می کشد و می گوید: زمانی که این دستگاهها را می خریدم چه ایده هایی که در سر نداشتم، اما حالا سرمایه ام خاک می خورند و ایده هایم به افسوس تبدیل شده اند.
آقای سبزه به ظرافت کارش ایمان داشت و برایم می گفت: محدوده خطا در این خط ها دو صدم میلی متر است و مورد استقبال بسیاری از کشورهاست، اما شرایط به گونه ای است که نمی توان در این بازار وانفسا عرض اندام کرد.
این تولید کننده می گوید: برای کشورهایی همچون استرالیا، ژاپن، آلمان، اسپانیا و عربستان سفارش های بسیاری انجام داده و همواره رضایت مشتریانش را جلب کرده است.
جای خالی تولیدکننده قمی در بازارهای جهانی
صحبت های آقای سبزه به من یادآور می شد که او در کارش مردی پر تجربه و پخته است؛ پختگی اش از آن جهت بود که اطلاعات بسیار خوبی از کشورهای مختلف و شرایط آنها در حوزه تولید انواع سنگ کسب کرده ؛ او می گفت: کشورهایی مانند ترکیه، برزیل، چین و ویتنام در ابتدا جایگاهی در این بازار نداشتند، کم کم با تجربه شدند و حالا حرفی برای گفتن دارند؛ او می گفت ما هم اگر حمایت شویم می توانیم با بهره گیری از تجربه های آنان دوباره شروع کنیم و گرد و غبار از چهره این صنعت با سابقه استانمان برداریم.
این تولید کننده که حالا سر درد دلش باز شده بود می گفت: در کشورهای مختلف بازار فروش داریم اما نمی توانیم در آنجا حضور داشته باشیم؛ مسئله ای مشترک میان بسیاری از تولید کنندگان.
در خلال صحبت هایمان آقای رستم نژاد مدیر داخلی این کارخانه به ما ملحق می شود.
وی می گوید: هیچ چیز مانند یک سنگ اونیکسِ (مرمر) درخشان نمی تواند ظاهر دکوراسیون داخلی شما را منحصر به فرد کند، یا تنوع رنگ در سنگ های تراورتن می تواند انتخاب مناسبی برای تمام سلیقه ها باشد؛ این سنگ های زیبا که در کارخانه تیزسنگان تولید می شود و چشم خریدارانشان را خیره می کند در لبه پرتگاه سقوط تولید قرار گرفته است.
مرمرهایی که حالا از نبود بازار کار کدر شده اند و تروارتن هایی که تنشان زخمی رکود است
رستم نژاد در ادامه گفت: سنگ های تولیدی استان ما تا همین چند وقت پیش مسافر کشورهای اروپایی و آمریکایی بودند؛ مسافرانی که مشعل دار تولیدات ایرانی در خارج از مرزهای ایران ما هستند؛ او برایم مثال هایی آورد، همچون کار بِراش با ضخامت یک سانتی متر که نوعی چرمی کردن یا خشن کاری روی سنگ هاییست در ابعاد 40 میلی متر که به انگستان صادر می شد و حالا این بازار پر سود ارزی متوقف شده است.
آقای سبزه در تکمیل صحبت های همکارش می گوید: اگر سنگی را متری 100 هزار تومان در ایران بفروشیم، در خارج از کشور مشتریانی دارد که حاضرند بابت همین مقدار سنگ 100 دلار بپردازند که البته این کار مستلزم آن است که سفارتخانه های ما بازار خارجی را ایجاد کنند و فعالان این عرصه از حمایت های دولتی برخوردار باشند، اما اینکه چرا این کارها روی زمین مانده، جای سوال است!
وی افسوس می خورد که امکانات به روز وجود دارد، اما کم اند آدم های دلسوزی که «سنگِ خوشه سنگ را به سینه بزنند» و با آموزش و اطلاع رسانی، سایرین را با سلیقه مشتریان خارجی آگاه کنند و زمینه چرخش اقتصادی صنعت 7 هزار ساله ایران را ایجاد کنند.
خواب آشفته خریداران سنگ
سنگ ایران از تنوع رنگ و مواد اولیه بسیار جذابی برخوردار است؛ جذابیتی که حتی برخی سنگ ها را به نام ایران انحصاری کرده است؛ اما آقای سبزه برایم گفت که مشکلات جا به جایی پول در سطح بین الملل، باز نشدن ال سی ها در بانک ها و مشکلات حمل و نقل، خواب های آشفته این روزهای خریداران سنگ ایران است که سبب شده آنها تمایلی به خرید از ما نداشته باشند و همین نبود تمایل یعنی تعطیلی بسیاری از واحدهای تولید سنگ؛ به همین خاطر مشتری سعی می کند سنگی مشابه پیدا کند و قید سنگ ایران را بزند.
وی می افزاید: این کارخانه ظرفیت دارد که زمینه را فراهم کند تا 400 نفر لقمه حلال سر سفره هایشان ببرند که این عدد امروز به 18 نفر رسیده است، آن هم در یک شیفت کاری.
آقای پناهی مدیر تولید کارخانه تیز سنگان است؛ مرا به سمت سالنی چند هزار متری می برد که سنگ ها در آن سابیده می شوند، شکل می گیرند، وارد کوره می شوند، و در آخر شسته و رفته آماده بارگیری می شوند.
وی می گفت: تنها دستگاه پیکرتراشی این کارخانه می تواند بسیاری از خواسته مشتریان را تامین کند؛ مثلا صاحب هتلی در کشور آذربایجان از ما خواست تا رزومه یکی از شهرهایش را حکاکی و ارسال کنیم که نتیجه کار با رضایت او همراه شد.
آقای پناهی می گفت: هر طوری هست باید کاری کنیم که مشتری های خارجی را از دست ندهیم چرا که آنها هم علاقه وافری به سنگ های ایرانی دارند.
تولید کننده از دولت پول نمی خواهد
یک ساعتی از حضورم در این کارخانه می گذشت؛ به قدری گرم صحبت بودیم که متوجه حضور همسایگان آقای سبزه نشدم، همسایگانی از جنس همکار که حضورم را در آنجا غنیمت دانستند و سر درد دل هایشان را باز کردند.
آقای صفاری یکی از این تولید کنندگان بود؛ او می گفت: تولید کننده از دولت پول نمی خواهد برنامه با ثبات می خواهد و متاسفانه وضعیت ما روز به روز است و نمی دانیم با آن چه باید کرد.
وی می گفت: از مردمی که سرمایه های خود را در بانک می گذارند گلایه مندم، این پول ها کجا خرج می شود که عواید آن را در کشور نمی بینیم چرا به سمت تولید نمی آییم تا صنعت کشور جان بگیرد؟!
ایران سومین کشور جهان در ذخایر معدنی
آقای کلانی از فعالان خوشه سنگ هم گفت: کشور ما سومین کشور جهان به لحاظ ذخایر معدنی است اما چرا با وجود این سرمایه های خدادادی هنوز جایگاهی در جهان از آن خود نکرده ایم تا بتوان اقتصاد سنگ را جایگزین اقتصاد نفتی کنیم؟!
وی که دلش از تعطیلی بسیاری از واحدهای تولید سنگ و بیکاری همکارانش به درد آمده بود، می گفت: تعداد دستگاه های صنعت سنگ ما سه برابر ترکیه است، اما ترکیه با 40 سال سابقه کاری، سومین جایگاه گردش مالی را در جهان دارد، آیا این افسوس ندارد؟!
این تولید کننده که ظرافت سنگ های تولیدی اش از 8 میلی متر تا 6 سانتی متر است، ابزار امیدواری کرد که روزی برسد که مسئولان امر از خواب بیدار شوند و از خوابیدن این سرمایه هایی که در شهرک ها نصب شده جلوگیری کنند، صنعتی که بیش از 43 میلیارد تن ذخایر آن در ایران کشف شده است.
آقای رضایی هم یکی از اعضای خوشه سنگ است؛ وی چند خیابان آن طرف تر از تیزسنگان با 20 کارگر مشغول تولید انواع سنگ های کهنه شده و آجر است، او برایم گفت: خانواده سنگ ایران بالغ بر 6 هزار و 600 نفر است؛ خانواده ای که اگر بخواهد بر اساس معادلات ریاضی وارد کار تولید شود قطعا دیگر ادامه نخواهد داد، اما ما همان مردان زمان دفاع مقدسیم که اکنون در چهل سالگی انقلاب باز هم حاضر به مبارزه هستیم.
وی ظرفیت تولید کارخانه اش را یک میلیون متر مربع در سال اعلام کرد و گفت: چرا چیزی تغییر نمی کند؟ چرا با بخش خصوصی مشورت نمی کنند، اگر هم مشورت می شود چرا نتیجه تغییر نمی کند؟ اگر هم بگویند گلستان است، چرا بوی گل را احساس نمی کنیم؟!
وی می گفت: هیچ اراده ای برای تقویت بخش خصوصی وجود ندارد، و تمام آمال و آرزوی یک جوان این است که کارمند دولت شود.
آقای والی زاده هم یکی از تولیدکنندگان سنگ است و می گوید: چهل سال است که در کار تولید مرمر است، با تولید تقریبا 2500 متر مربع در سال؛ سنگ هایی درخشان که تا عتبات عالیات عراق، کربلا، سامرا،کاظمین، نجف (صحن خانم فاطمه الزهرا) سفر می کنند تا انعکاس دهنده نور و مهربانی امامان ما باشند.
وی منبع تغذیه کارخانه اش را معادن مرمریت کرمان و تبریز خواند و گفت: بازار خوب نیست،
جنس ها گران و قدرت خرید کم شده است، خیلی ها تعطیل کرده اند و رفته اند.
به سراغ مسئول خوشه سنگ استان رفتم، آقای معصومی می گفت: 240 واحد تولید سنگ در قم وجود دارد که 210 واحد آن به صورت فعال و نیمه فعال است.
وی می گوید: تمرکز ما در این دو سال که خوشه را تشکیل دادیم، بازارهای صادراتی است، مثل عراق و قزاقستان با رقم صادراتی دو میلیون دلاری.
در ادامه گزارشم پای صحبت های رئیس خانه معدن ایران هم نشستم؛ آقای بهرامن در تماس تلفنی گفت: معادن و کارخانه‌های فرآوری سنگ در کشور، بیشتر شامل واحدهای کوچک و متوسط است که دارای پراکندگی جغرافیایی زیادی نیز هستند، به همین علت در برنامه‌ریزی اقتصادی موثر برای توسعه صنعت سنگ باید به این مهم دقت کرد؛ در وضعیت فعلی معادن سنگ‌های ساختمانی کشور در مجموع بالغ بر ١٩٠٠ معدن بوده و حدود ۲۷ میلیون تن ظرفیت تولید دارند.
راهکارهای برون رفت از رکود
عزیز میرزائیان رئیس کمیسیون معدن انجمن سنگ توسعه صنعت معدن ایران، یکی از راه های برون رفت از وضعیت نامطلوب موجود، تغییر نگاه دولت به بخش معدن می داند؛ به عبارت دیگر او معتقد است دولت باید ایجاد اشتغال و افزایش تولید به جای درآمدزایی صرف و نگاه کاسبکارانه به حوزه معدن را در اولویت قرار دهد.
وی می گوید: شیوه اداره این بخش از سوی نهادهای دولتی باید استاندارد و بهینه شود. واقعیت آن است که متاسفانه در ساختار اقتصادی جامعه ما مقام و منزلت معدنکار، تنزل پیدا کرده و اصلاح این رویه نیازمند یک همت جدی برای فرهنگ‌سازی دوباره است. جای تاسف دارد اگر در نظام اسلامی نگاه جامعه و عامه مردم به پر خطرترین فعالیت اقتصادی که معدنکاری است، تعدیل و تصحیح نشود.
برای شنیدن پاسخی قانع کننده به اظهارات و گلایه های تولیدکنندگان، با رئیس اداره صنایع معدنی سازمان صمت استان قم هم گفت و گو کردم؛ او می گفت: درست است که تحریم ها مشکلاتی را برای جا به جایی پول ایجاد کرده است، اما اگر صنعتگران زیرک باشند از همین فرصت هم می توان برای صادرات سنگ استفاده کرد.
آقای مجتبی سرلک گفت: اگر صنعتگران قیمت تمام شده را کم کنند به راحتی می توانند بازارهایی مثل قطر، افغانستان، قرقیزستان و... را در دست بگیرند.
به گفته وی، سنگبری های استان قم با 40 درصد ظرفیت مشغول کار هستند، که تجربه نشان داده که سنگبری های سنتی در عملکرد نسبت به سنگبری های مکانیزه موفق تر هستند.
وی جایگاه خوشه سنگ قم را در رده پنجم کشوری اعلام کرد و گفت: در نظر داریم با ارائه آموزش های صادراتی به صنعتگران این بخش، رکود موجود در این بخش را کاهش دهیم و اگر بشود صنایع تکمیلی را در کنار معادن ایجاد کنیم تا مشکل مواد اولیه این سنگبری ها هم مرتفع شود.
همه این گلایه ها در حالی است که صنعت سنگ فرصت مناسبی است تا بتوان شهر من و شما را توسعه داد، سنگ هایی که گر چه توپ مشکلات روی سرشان خراب شده اما مردانی دارد دلیر، که نمی خواهند تیر دشمن به هدف بخورد و این بار به دنبال آناند که تیر او به سنگ نخورد!؛ همان هایی که روزگاری آتش به اختیار دست در جیبشان کردند و سرمایه اشان را در حوزه ای خواباندند که سه درصد ذخایر جهان را از آن خود کرده است؛ آنهایی که مشکلات همچون موم در دستانشان نرم می شود اگر حمایت و توجه مسئولان باشد.
حاجی احمدی_ خبرگزاری صدا و سیما_ قم