بخشی از موسیقی مقامی خراسان شمالی در حال فراموشی است.
روزگاری تار می نواخت و سازش کوک و کار و بارش سکه بود. هرکس یک بار هم دلش را به شنیدن ساز موسیقی او سپرده باشد، نمی
برای دیدن استاد محمد به منطقه حلقه سنگ در حاشیه شهرستان بجنورد رفتم. تیرهای چوبی سقف خانه اش نشان می دهد که راه را درست آمده ام. در خانه ای که کارگاهش هم هست میزبانم می شود تا پای صحبت ها و درد دل هایش بنشینم. درد دل هایی که حاصلش می شود دل پری از وضعیت موسیقی به ویژه نابسامانی موسیقی سنتی.
او که روزگاری نوای تار و کمانچه اش گرمابخش محافل این و آن بود، از به فراموشی سپرده شدن هنرمندان از سوی مردم و مسئولان گلایه دارد و می گوید: نوازندگی کمانچه را یازده سالگی از پدر و عموهایم آموختم. سالها به مجالس عروسی و شادی مردم دعوت می شدم و درآمد خوبی از این راه بدست می آوردم. اما حالا 20 سالی است که با آمدن ارگ و الکترونیکی شدن موسیقی بازار کار ما کساد شده و برای امرار معاش خانواده ام دوتار، سه تار و کمانچه می سازم که اگرچوب مناسب گیرم بیاید، بسختی ماهانه 300 تا 400 هزار تومان در می آورم. و هر از گاهی اگر رونقی در کار باشد در مجالس نوازندگی و از این راه اندک درآمدی کسب می کنم که آن هم به قدری کم است
استاد محمد که علاوه بر تار و کمانچه در نواختن سازهای سرنا، دهل، و نی نیز تبحر دارد از اوضاع نابسامان مجریان موسیقی بومی خراسان می گوید، از این که متأسفانه نوازنده های جدید نه می دانند سردار عوض کیست و نه جعفر قلی را می شنا سند و با این شرایط، نه تنها عاشیق ها بلکه به مرور زمان همه بخش های موسیقی مقامی خراسان به تاریخ خواهد پیوست.
نوازندگان موسیقی نوایی و ایلیاتی معروف به عاشیق ها و لوطی ها در بین روستائیان و عشایر زندگی می کردند و سال ها نوای سازشان گرمابخش محافل مردم بود تا اینکه با جایگزین شدن موسیقی الکترونیکی و بی مهری مردم و مسئولان امروز بر سازهایشان گرد فراموشی نشسته است. برخی هم به ساخت آلات موسیقی بسنده نموده و روزگار را پر پیچ و خم می گذرانند. تنها نوازندگان دوتار و قشمه ( که همان بخشی هایند) بدلیل علاقه مردم به این سازها همچنان سازشان کوک است و گوش نواز .
موسیقی بومی جلوه ای از فرهنگ دیرینه مشرق زمین
سراغ حسین حصاری معاون فرهنگی هنری حوزه هنری خراسان شمالی رفتم او موسیقی بومی یا مقامی یا موقامی را آمیختگی آیین های فرهنگی و اجتماعی این خطه می داند که شعر و نواها در آن جاری است. نغماتی در این موسیقی پیدا می شود که به عهد باستان زمان کوچ آریایی ها به ایران بر می گردد و یادگار جلوه های زیبایی از فرهنگ دیرینه مشرق زمین است.
یک پژوهشگر و رهبر ارکستر در حوزه هنری خراسان شمالی هم وجود اقلیم و جغرافیای متنوع خراسان، را در ایجاد و تکامل شیوه های اجرایی موسیقی حائز اهمیت می داند که این شیوه ها، مجریان موسیقی مختلفی از جمله بخشی ها، عاشیق ها، نی چی ها، دهل چی ها، لوطی ها، شبان ها و کولی ها را بوجود آورده است.
علی پور اما از رشد منفی نوازندگان موسیقی در سال های اخیر بویژه عاشیق ها و لوطی ها، که عامل آن صرفا از طرف دولت نبوده، اظهار تاسف می کند و می گوید: امروزه با آمدن موسیقی غربی و الکترونیکی و تغییر نیازها و فرهنگ موسیقیایی مردم ترکیب موسیقی محلی و مقامی خراسان دستخوش تحولات زیادی شده بطوریکه سطح آموزش منحصر به تکنیک شده و غنا و اصالت اجرایی موسیقی بومی، ظرافت ها و تنوع شیوه های اجرایی موسیقی محلی کم شده و فعالیت برخی بخش ها کم رنگ و بعضا به فراموشی سپرده شده است.
علی پور با اشاره به تاثیر موسیقی در برانگیختن روحیه همبستگی و نشاط اجتماعی، برگزاری کارگاه های آموزشی، جمع آوری آثار اساتید بصورت آلبوم، چاپ کتاب با موضوع موسیقی مقامی خراسان را از اقدامات حوزه هنری با وجود اعتبارت محدود، برای تقویت این حوزه عنوان می کند.
عاشیق‌ها و لوطی های فراموش شده
محمدی یکی از نوازندگان موسیقی مقامی خراسان شمالی که روزگاری قیچک و کمانچه و دایره می زد، می گوید: عاشیق ها ، نی چی ها، لوطی ها و سایر نوازندگان موسیقی مقامی که روزگاری مجالس مردم را با نوای سازهای خود گرم می کردند، امروزه از رونق افتاده اند.
محمدی می افزاید: لوطی‌ها در گذشته نوازندگان دوره‌گردی بودندکه با نقل مکانی خود باعث انتقال و اشاعه موسیقی در نواحی مختلف می‌شدند. آنان به هنگام تحویل سال در بهار، جشن خرمن در تابستان و شروع فصل سرما در فصل‌های پاییز و زمستان با حضورشان در مناطق مختلف پیام آور سرسبزی، نعمت و برکت بودند. این گروه که نقش آنان در زمان حاضر، کمرنگ شده است، به صورت دوره‌گردی در مناطق مختلف و با سازهای زهی و آرشه‌ای، چون قیچک و کمانچه و دایره در سطح معابر و خیابان‌ها گاه‌گاهی ظاهر می‌شوند. عده ای از آنان هم در ایستگاه‌های اتوبوس‌های بین شهری با نواختن موسیقی برای مسافران امرا معاش می کنند و به زندگی خود ادامه می دهند.
محمدی با اشاره به مشکلات مجریان موسیقی خراسان شمالی در زمینه معیشت و بیمه می گوید: مسئولان باید با در اختیار قرار دادن مراکز فرهنگی زمینه اجرای عمومی هنرمندان و تهیه آلبوم آثار، آن ها را حمایت کنند تا موسیقی اصیل این خطه حفظ و سینه به سینه به آیندگان منتقل شود.
ثبت روایت گری بخشی ها در یونسکو
مدیرکل حوزه هنری خراسان شمالی هم با اشاره به ثبت شیوه اجرای موسیقیایی بخشی های خراسان شمالی(داستان گویی و روایت گری) در یونسکو، از کمبود تخصیص بودجه فرهنگی برای توسعه زیر ساخت های موسیقی می گوید و کمبود سالن های متناسب و استاندارد برای اجرای موسیقی های سنتی مختلف، نبود استودیوی حرفه ای برای تولید آثار فاخر و پراکندگی نامتناسب سالن ها نسبت به جمعیت خراسان شمالی را از مشکلات این حوزه عنوان می کند.
وقت رفتن که می شود، استاد محمد سازش را می آورد و مرا میهمان نوای کمانچه اش می کند. به این فکر می کنم که این موسیقی فراموش نمی شود چرا که هستند بزرگانی از نسل موسیقی مقامی تا صدای دلنشین این ساز را همیشه کوک نگه دارند.
نویسنده: مهری شهرکی
مشاهده آلبوم تصاویر