اگر مسئولان همت کنند امکانپذیراست، کشاورزی در دوران کم آبی
مدیریت مصرف آب در شرایطی که تداوم خشکسالی و بهره برداری بیش از اندازه منابع آبی، حیات کشاورزی را با چالش و، اما و اگر روبرو ساخته، مدیریت آب رمز حفظ و بقای فعالیت‌های بخش کشاورزی است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز قزوین، سفره‌های زیرزمینی آب هم که به نوعی منابع ذخیره نعمت الهی برای روز مباداست، این روز‌ها در پی سال‌ها خشکسالی، دست خوش، استفاده بی رویه به ویژه در بخش کشاورزی شده، بنحوی که در بسیاری از استانها از جمله قزوین پایین رفتن سطح آب‌های زیر زمینی زنگ خطر جدی است.
به گفته‌ی کارشناسان، چهل ونه کشور تا سال دوهزارو بیست و پنج میلادی در وضعیت تنش و کمبود آب قرار می‌گیرند که ایران نیز جز آنهاست. سایه شوم صد‌ها حلقه چاه غیرمجاز که بیشتر آن‌ها برای مصرف بخش کشاورزی حفر شده انداین روز‌ها بر دشت قزوین سنگینی می‌کند و به گفته‌ی مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای قزوین، سالانه بیش از یک میلیاردو پانصدو چهل میلیون متر مکعب آب از آن‌ها برداشت می‌شود و این به معنی این است که سالانه در برخی مناطق تا یک متر شاهد افت سطح آب‌های زیر زمینی باشیم.
مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای قزوین می‌گوید: در کنار این چاه‌های غیر مجاز، پنج هزار و دویست و پنجاه حلقه چاه مجاز در استان قزوین وجود دارد که سالانه بیش از هزار و دویست و ده میلیون متر مکعب آب از آن‌ها استحصال می‌شود که سالانه چهل میلیون متر مکعب از همین چاه‌های مجاز، شاهد اضافه برداشت آب هستیم. پویا اضافه می‌کند: به علت برداشت بی رویه و حفر چاه‌های غیرمجاز، ما سالانه در استان قزوین دویست تا دویست و پنجاه میلیون متر مکعب کسری مصرف داریم، یعنی بیش از اندازه از سفره‌های زیر زمینی استفاده می‌کنیم. معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای قزوین هم می‌گوید: بخش عمده‌ای از استان در حوزه آبریز رودخانه شور قرار دارد که رودخانه‌های مهم استان شاهرود، الموت رود و طالقان رود و در بخش شور خررود، ابهررود و حاجی عرب رود، نام دارند. یدالله ملکی می‌افزاید: دشت آبخوان قزوین چهار هزار کیلومتر مربع وسعت و سی ویک رشته رودخانه در بخش شمالی دشت قزوین قرار دارد که از شهرستان آبیک شروع می‌شود و تا بخش کوهین در شهرستان قزوین ادامه می‌یابد. او اضافه کرد: در مجموع در استان بیست و شش هزار و دویست و چهل وچهار منبع آبی از جمله چشمه، چاه، قنات وریزش‌های جوی وجود دارد که سالانه به طور متوسط بیش از پنج میلیارد متر مکعب تخلیه دارد. معاون حفاظت شرکت آب منطقه‌ای قزوین در خصوص میزان مصرف آب برداشت شده از چاه‌های مجاز این استان می‌گوید: بیش از پنجاه درصد این برداشت در بخش کشاورزی و بقیه در صنعت، شرب، خدمات و ... مصرف می‌شود. کارشناس شرکت آب منطقه‌ای قزوین هم می‌گوید: برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی اثرات مختلفی مانند کاهش آب چاه‌ها، ایجاد مشکل در تأمین آب شرب و بخش‌های کشاورزی و صنعت، پایین آمدن کیفیت آب دارد و یکی از مهمترین تبعات این برداشت بی‌رویه، فرونشست زمین است. به گفته‌ی با سعادت، فرونشست زمین در بخش شرقی دشت قزوین ایجاد شده و در مناطق شمال بوئین زهرا این پدیده شدیدتر است و آثار آن در روستا‌های عصمت آباد و خان آباد به وضوح دیده می‌شود و این نشان می‌دهد که باید در این خصوص راهکاری اساسی اتخاذ شود.
این کارشناس می‌افزاید: تخریب سیستم‌های آبیاری و خاک‌های حاصلخیز کشاورزی، ایجاد شکاف و هرزروی آب، تسریع نفوذ آلاینده‌ها، امکان تداخل سفره‌های آب شور و شیرین با یکدیگر در اراضی و آسیب دیدن پل‌ها، خیابان‌ها، بزرگراه‌ها و خطوط آبرسانی و گازرسانی از آثار فرونشست زمین است. باسعادت درادامه تاکید کرد: فرونشست دشت همچنین موجب متراکم شدن خاک و از بین رفتن فضای موجود در داخل آبخوان دشت می‌شود. اما برای کاهش افت آب‌های زیرزمینی در استان قزوین چه اقداماتی صورت گرفته است. معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای قزوین می‌گوید: در چند سال اخیر برخورد با دوهزاروپنجاه و پنج حلقه چاه غیرمجازوجلوگیری از اضافه برداشت دویست و هفتادو شش حلقه چاه مجاز باعث شده تا بیش از سیصدو هفتادو سه میلیون مترمکعب آب در سفره‌های زیرزمینی صرفه جویی شده است. یدالله ملکی نصب کنتور‌های هوشمند و تغذیه مصنوعی را از دیگر برنامه‌های شرکت آب منطقه‌ای برای تقویت سفره‌های زیر زمینی اعلام و اضافه کرد: سالانه بیش از دویست و هشتاد میلیون متر مکعب آب از سد طالقان بمنظور تقویت سفره‌های زیر زمینی درآبخوان دشت قزوین تغذیه می‌شود. پویا مدیرعامل شرکت آب منطقه می‌گوید: ارائه الگوی کشت، اصلاح روش‌های کاشت، حرکت به سمت کشت گلخانه‌ای و نیز توسعه شبکه‌های آبیاری مدرن از جمله راهکار‌های مقابله با کاهش افت آب‌های زیرزمینی است که باید با جدیت بیشتر سازمان جهاد کشاورزی پیگیری و اجرایی شود. سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین هم اقدامات خوبی برای حفظ منابع آبی سفره‌های زیر زمینی در دست اجرا دارد. از چهارصد وهشتادونه هزار هکتار اراضی کشاورزی استان قزوین به گفته‌ی مدیر آب و خاک سازمان جهادکشاورزی استان قزوین، حدود صدو پنجاه هزار هکتار مستعد اجرای سیستم آبیاری نوین است. عطایی می‌گوید: تاکنون بیش از چهل هزار هکتار از اراضی کشاورزی به آبیاری قطره‌ای و بارانی مجهز شده است که با اختصاص به موقع اعتبارات، آشنایی کشاورزان با طرح و تجمیع اراضی به ویژه در روستاها، اجرای این طرح تسریع می‌شود. نیکو مجری طرح آبیاری تحت فشار سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین هم جلوگیری از فرسایش بی رویه خاک، کنترل میزان برداشت آب از منابع آبی (سفره‌های زیر زمینی)، صرفه جویی بین هفتاد تا هشتاد درصدی آب در روش بارانی و نود تا نود و پنج درصدی در روش قطره‌ای از جمله مزایای طرح آبیاری نوین برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی اعلام کرد. سالانه بطور متوسط بیش از پنج میلیارد متر مکعب بارش و نزولات جوی در استان قزوین صورت می‌گیرد که حدود سه و نیم میلیارد متر مکعب یعنی هفتاد درصد آن تبخیر یا به نوعی هدر می‌رود. مسئولان هم برای جلوگیری از این هدر رفت و ذخیره آن که نقش مهمی در کاهش برداشت آب و تقویت سفره‌های زیر زمینی دارد، ساخت چند سد را در دستور کار خود قرار داده اند. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین درباره آخرین وضعیت سد‌های استان نیز می‌گوید: سد نهب در شهرستان تاکستان سد خاکی با هسته‌ای رسی است که طول تاج دو هزارو صدو پنجاه وشش متر یکی از معدود سد‌های خاکی با طول تاج طولانی در کشور به شمار می‌آید.
این سد با قابلیت ذخیره صدو بیست میلیون متر مکعب آب در سال جهت جلوگیری از جریانات نابهنگام و سیلابی رودخانه خررود و همچنین ذخیره سازی و تنظیم آب جهت بهبود اراضی کشاورزی به میزان سی و هفت هزار هکتار و کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی برروی رودخانه خررود با پیشرفت فیزیکی هشتادو هشت درصد در دست احداث است که با تامین اعتبارات مورد نیاز امیدواریم شاهد آبگیری آن در سال جاری باشیم. وی درباره سد بالاخانلو در بوئین زهرا نیز اضافه کرد: این سد با ظرفیت سی و هشت میلیون متر مکعب جهت تامین آب شرب پنج شهر و سی روستا برروی رودخانه حاجی عرب در منطقه بویین زهرا با پیشرفت فیزیکی چهل و شش درصد دردست ساخت است.
پویا در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به خط انتقال آب شرب از سد طالقان به استان قزوین بیان کرد: این پروژه هم با هدف جبران کمبود آب چهارده شهر و صدو نودو چهار روستا در دست اجرا و مقرر است در مدت سه سال شصت میلیون متر مکعب آب با خط انتقال بطول صدو بیست و یک کیلومتر به استان قزوین منتقل شود. استان قزوین کمتر از یک درصد مساحت ایران را دارد و نزدیک به پنج درصد محصولات کشاورزی کشور را تولید می‌کند. وجود دشت حاصلخیز قزوین در این استان کمک کرده تا این دیار با وجود وسعت کم یکی از نقاط مستعد کشور برای انجام فعالیت‌های مختلف کشاورزی از کشت محصولات زراعی و باغداری گرفته تا دامپروری، شیلات و صنایع تبدیلی باشد با این وجود حیات این فعالیت‌ها وابسته به آب است و کم آبی بر این بخش‌ها سایه انداخته و خطری بالقوه برای ادامه حیات آنهاست. ازآنجائیکه نود درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود بنابراین برنامه ریزی در مدیریت مصرف این بخش ضروری است و یکی از مهمترین راه‌ها برای تداوم فعالیت کشاورزی اصلاح الگوی کشت به منظور صرفه جویی در مصرف است که باید با جدیت دنبال شود.