ناتو ، چالش هاي پيش رو و نگرانی اروپا

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما ،سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در آوریل 1949 در آغاز دوره جنگ سرد به منظور دفاع از بلوک غرب یا آنچه غربی ها آن را جهان آزاد می خواندند، با مشارکت کشورهای غربی دو سوی اقیانوس اطلس تاسیس شد، اما پس از فرو پاشی شوروی در سال 1991 و در نتیجه پایان دوره جنگ سرد ، فلسفه وجودی آن زیر سئوال رفت .با توجه به اینکه دشمن اصلی ناتو یعنی شوروی از میان رفته بود ، به همین دلیل سران غربی برای ادامه حیات این سازمان نظامی به دنبال دیگر علل وجودی رفتند . ناتو ادعا کرد که با گسترش دامنه آن وبویژه به عضویت در آوردن کشورهای کمونیستی سابق در شرق و مرکز اروپا و در مجموع پیشروی به سوی شرق ، خواهان ایجاد یک پیمان با گستره جغرافیایی بی سابقه یعنی از آمریکا وکانادا در غرب اقیانوس اطلس تا کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز در اورآسیا است .با این حال ناتو هیچگاه از عضویت روسیه در این پیمان نظامی استقبال نکرد و به رغم خوش بینی روسها به غرب بویژه در دوره ریاست جمهوری بوریس یلتسین رئیس جمهوری اسبق روسیه، ناتو برخوردی بدبینانه و سپس با آغاز و گسترش بحران اوکراین برخوردی خصمانه با روسیه داشته است.
در عین حال اقدامات ناتو بویژه استقرار سامانه های ضد موشکی در شرق اروپا به سوءظن روسها در باره اهداف واقعی ناتو بیش از پیش افزوده است .به رغم اقدامات ناتو برای تقویت و گسترش این سازمان نظامی ، اما از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا ، این سازمان نظامی با چالش های کارکردی و وجودی مواجه شده است.
آمریکای به رهبری ترامپ به عنوان عضو اصلی و رهبر ناتو سر ناسازگاری با دیگر اعضا بر سر مسائلی مانند سهم این کشورها از هزینه های ناتو، مجادله بر سر افزایش بودجه نظامی و نیز زیر سئوال رفتن وضعیت کنونی ناتو و فلسفه وجودی آن گذاشته است .این مسائل چشم انداز مبهم وتیره ای را فراروی این سازمان نظامی مطرح کرده است.

اولتیماتوم ترامپ
دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در اوایل تیر1397 در نامه‌های جداگانه به سران حداقل 10 کشور عضو ناتو به آنها درباره بی توجهی به تعهداتشان برای صرف حداقل دو درصد از تولید ناخالص داخلی این‌ کشورها برای مصارف نظامی هشدار داد. وی در این نامه های شدید اللحن تصریح کرد که دیگر عدم تخصیص بودجه کافی را از سوی این کشورها برای هزینه های نظامی و نیز هزینه های ناتو را تحمل نمی کند. هدف ترامپ از ارسال این نامه ها ، ارائه اولتیماتوم نهایی آمریکا به اعضای اروپایی ناتو برای تحقق خواسته هایی است که ترامپ بارها خواهان اجرای آنها شده است.
حال پیش بینی شده که نشست سران ۲۹ کشور عضو ناتو که از 11 و 12 ژوئیه (20 و 21تیر) در بروکسل برگزار می‌شود، تبدیل به چالشی‌ترین نشست تاریخ ناتو خواهدشد . ترامپ در برهه کنونی روی یکی دیگر از مسائل اختلاف برانگیز بین واشنگتن و بروکسل انگشت گذاشته وبا تهدید بی سابقه اروپایی ها خواهان اجرای خواسته خود است. اختلاف آمریکا با دیگر اعضای اروپایی ناتو در ماههای اخیر به نحو محسوسی افزایش پیدا کرده و همین مساله چشم انداز تیره و مبهمی را فرا روی ناتو قرار داده است. بودجه کشورهای عضو ناتو حدود ۷۰درصد از کل هزینه‌های نظامی جهان را شامل می‌شود و کشورهای عضو آن موظفند تا سال ۲۰۲۴ حداقل ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به آن اختصاص دهند.

"کریستیان ویپرفورت کارشناس سیاسی آلمانی می گوید: واشنگتن در آینده می‌خواهد به‌تنهایی عمل کند، بنابراین انتظار می‌رود که اهمیت ائتلاف نظامی ناتو که به‌اتفاق آراء یک ضرورت است کاهش پیدا کند، بنابراین برای آلمان و دیگر کشورها و اتحادیه اروپا ضرورت دارد که با قدرت بیشتری به‌تنهایی و مستقل عمل کنند. دونالد ترامپ از زمان مبارزات انتخابات ریاست جمهوری آمریکادر سال 2016 و پس از ورود به کاخ سفید ، بارها و به مناسبت های مختلف ، از بی توجهی شماری از اعضای اروپایی ناتو به تحقق اهداف مورد نظراز جمله اختصاص دو درصد از تولید ناخالص داخلی آنها به اموردفاعی و نظامی و نیز عدم مشارکت کافی آنها در تامین هزینه های ناتو انتقاد کرده است. ترامپ پیش از این اظهار داشته بود که از 29 عضو ناتو ، 23 عضو هنوز دو درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به امورنظامی اختصاص نداده اند و هشدار داده که اگر به تعهدات خود درقبال ناتو عمل نکنند با آنها «برخورد» می شود. بسیاری ازاعضای ناتو متوجه نگرش منفی ترامپ به ناتو شده اند.
ترامپ پس از رسیدن به قدرت، ناتو را یک سازمان «منسوخ شده» نامید که هزینه‌های زیادی بر دوش آمریکا می‌گذارد و اعلام کرد که دیگر از این سازمان نظامی حمایت نمی‌کند. این موضع رئیس جمهوری آمریکا به عنوان بزرگترین قدرت نظامی جهان دیگر اعضای این سازمان را شگفت‌زده کرد.با این حال در آوریل ۲۰۱۷ وی موضع خود را تغییر داد و طی نشستی با سران ناتو اعلام کرد که دیگر این سازمان را غیرضروری نمی‌داند و از آن حمایت خواهد کرد. با این حال ترامپ در نشست سران گروه هفت در کانادا ، بار دیگر به ناتو حمله کرده و آن را یک سازمان بد و به شدت پرهزینه برای آمریکا خواند. به نظر می رسد نامه ترامپ را باید رسمی ترین و در عین حال جدی ترین تهدید از سوی آمریکا علیه اعضای اروپایی ناتو دانست که از اجابت خواسته ترامپ در زمینه افزایش بودجه نظامی خود امتناع می کنند.
در واقع سیاست دوگانه ترامپ در برابر ناتو که تا حد زیادی برخاسته از آن ناشی نگاه منفعت طلبانه و سودگرایانه میباشد اعضای این پیمان را دچار نوعی سردرگمی کرده است و سبب شده است تا برخی تصمیمات مهم و راهبردی این سازمان، در مقام اجرا، با چالش‌هایی مواجه شوند که در آینده نزدیک شاهد نمایان شدن بیشتر این اختلافات خواهیم بود.

تضعيف ناتو ؟

ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو در آستانه نشست سران ناتو در بروکسل، به دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا هشدار داد که به نفع وی است که از کشورهای ناتو حمایت کند. دبیرکل ناتو تصریح کرد که تضعیف ناتو به هیچ نحو به نفع آمریکا نیست. به گفته استولتنبرگ، دو جنگ جهانی و جنگ سرد به ما نشان داد که ما در کنار هم قوی‌تریم و بنابراین این به نفع ایالات متحده آمریکا است تا این پیمان مستحکم دو سوی‌آتلانتیک را حفظ کند.هشدار دبیر کل ناتو با توجه به رویکرد منفی ترامپ در قبال ناتو و اقدامات وی از جمله ارسال نامه های تهدید آمیز به سران برخی کشورهای عضو ناتو صورت گرفته است. ترامپ در نشست سران ناتو در بروکسل برگزار می شود شرکت خواهد کرد و انتظار می‌رود وی بار دیگر اتهامات خود علیه سایر کشورهای عضو این پیمان در زمینه عدم سهم کافی در هزینه های ناتو و تخصیص ندادن بودجه کافی به امور نظامی تکرار کند.ترامپ قبلا هم اعضای ناتو را به دلیل عدم تحقق اهداف مورد توافق در نشست سران ناتو در سال 2014 مورد انتقاد قرار داده بود. طبق این توافق، کشورهای عضو ناتو باید دو درصد تولید ناخالص داخلی خود را به امور نظامی اختصاص دهند. ترامپ در عین حال مدعی است که ناتو برای آمریکا بسیار پرهزینه است. مساله دیگری که نگرانی سران کشورهای عضو ناتو را برانگیخته است ، احتمال برخی نرمش ها از جانب ترامپ در دیدار 16 ژوئیه (25 تیر) وی با ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه در هلسینکی پایتخت فنلاند است.
از سوي ديگر با توجه به موضع ناتو در قبال بحران اوکراین و به رسمیت نشناختن الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه از سوی شرکای اروپایی ناتو ، این کشورها خواهان اتخاذ موضع مشابهی از سوی ترامپ هستند . به باور استولتنبرگ ،موضع تمام ناتو در قبال این "الحاق غیر قانونی" راسخ است و این نگرانی را ندارد که پس از دیدار سران آمریکا و روسیه در ۱۶ ژوئیه موضع آمریکا نرم‌تر شود.استولتنبرگ گفت: روسیه همسایه ماست و من از این حقیقت که رئیس‌جمهوری آمریکا قرار است با پوتین دیدار کند، استقبال می‌کنم. گفت‌وگو با روسیه کاملا با سیاست‌های ناتو سازگاری دارد. اخیرا، برخی از مقام‌های ناتو نگرانی‌خود را بابت این مساله ابراز کردند که کشورهای عضو این پیمان در نشست هلسینکی شرکت داده نمی‌شوند.
"جان هاتسمن" سفیر آمریکا در روسیه گفت: رئیس جمهوری ایالات متحده نشست فنلاند را راهی برای کمک برای کاهش تنش بین مسکو و واشنگتن می‌داند.با این حال اعضای اروپایی ناتو کماکان روسیه را یک تهدید جدی تلقی می کنند. در این زمینه "آنگلا مرکل "صدر اعظم آلمان بر ضرورت تمرکز مجدد ناتو بر تهدیدهای نظامی روسیه تاکید کرد. وی الحاق کریمه به روسیه و دخالت نظامی مسکو در شرق اوکراین را از جمله موارد مهم برای تمرکز مجدد ناتو بر روسیه و دفاع بیشتر از متحدان می داند. آنگلا مرکل هر چند مدعی شده که کشورهای عضو ناتو به دنبال روابط معقول با روسیه هستند ، با این حال وی در چارچوب ارائه راهکاری برای مقابله با تهدید‌های نظامی (ادعایی )روسیه گفت: " باید با حضور نظامی در مرکز و شرق اروپا، تمهیدات لازم را فراهم کنیم.".

دو چالش براي ناتو
به این ترتیب باید گفت اکنون ناتو با دو چالش مهم داخلی و خارجی مواجه است.

1-چالش داخلی ،شکاف روز افزون بین دو سوی اقیانوس اطلس بر سر ماهیت ، اهداف ، وضعیت و ایفای تعهدات نظامی اعضای این سازمان نظامی است.

2-چالش خارجی ناتو نیز همان گونه که مرکل بر آن تاکید کرده ، تهدیدات ادعایی از جانب روسیه علیه کشورهای عضو ناتو در مرکز و شرق اروپا است. هر چند که مسکو بارها بر رویکرد تهاجمی ناتو و موضع تدافعی خود در این مناطق تاکید ورزیده است.

استقلال دفاعی اروپا
با توجه به انتقادات و فشارهای فزاینده آمریکای ترامپ به اروپا در باره وضعیت و آینده ناتو ، دولت های اروپایی به این جمع بندی رسیده اند که باید در زمینه کسب استقلال دفاعی و ایجاد نیروی نظامی اروپایی گام بردارند. در این راستا وزرای دفاع و خارجه اتحادیه اروپا در 4 تیر(25ژوئن) در لوکزامبورگ گرد هم آمدند تا روند تاسیس و راه اندازی اتحادیه دفاعی اروپارا مورد بررسی قرار داده و تدابیری دراین زمینه اتخاذ کنند. بحث و بررسی درباره بودجه نظامی اتحادیه اروپا و وضعیت تجهیزات نظامی دیگر موارد مورد بحث در این نشست بود. کمیسیون اروپا حدود یک ماه قبل اعلام کرد که اتحادیه اروپا به منظور پیشبرد ابتکارات جدید و تثبیت و ادامه طرح های پیشین، بودجه دفاعی خود را به ۲۴۵ میلیون یورو افزایش داده است. بروز اختلاف بین آمریکا و اتحادیه اروپا پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا ،بویژه بر سر مسائل دفاعی و نقش واهمیت ناتو و نیز خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا (برگزیت) ،باعث شده تا کشورهای اتحادیه اروپا ، تقویت تدابیر و سازو کارهای مستقل اروپایی در زمینه دفاعی و امنیتی را مد نظر قرار دهند.
با این حال به گفته یوهان شولتس کارشناس نظامی آلمانی ،تاسیس اتحادیه اروپایی دفاعی با معضلات خاص حقوقی روبرو است. اکنون تلاش ها برای ایجاد نیروی نظامی مستقل اروپا ، تدوین راهبرد جهانی اتحادیه اروپا و نیز ایجاد نهادهای نظامی، امنیتی اروپایی روندی فزاینده به خود گرفته است.از جمله اقدامات مهم در این زمینه، ارائه طرح صندوق دفاعی اتحادیه اروپا از سوی کمیسیون اروپا به عنوان رکن اجرایی آن است که گام مهمی در راستای ایجاد توانمندی دفاعی مستقل اروپایی محسوب می شود. گام مهم دیگر در این زمینه ، تشکیل مرکز فرماندهی اروپایی برای عملیات خارجی موسوم به"ظرفیت اقدام و برنامه ریزی نظامی اتحادیه اروپا "ام پی سی سی"است.به گفته"الکساندر نویا" نماینده مجلس آلمان از حزب چپ ها، اگر اتحادیه اروپا درصدد ایجاد بدیل ناتو در بخش دفاع است ،پیش از همه باید سیاست جدید دفاعی را طرح ریزی کند. البته تقویت همکاری های اتحادیه اروپا با ناتو نیز همواره مد نظر بروکسل قرار دارد.

جمع بندی
هر چند مقامات اتحادیه اروپا تاکید می کنند که طرح های مد نظر بروکسل، جایگزین ناتو یا آمریکا نمی شود و گامی در راستای ایجاد توانمندی مستقل اروپایی به منظور تحقق اهداف و حفظ منافع اروپایی ها است، اما بروز اختلافات متعدد بین دو سوی اقیانوس اطلس و ادامه فشار دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا به اعضای اروپایی ناتو برای افزایش بودجه نظامی و سهم آنها در ناتو که نارضایی بسیاری از این دولتها را به دنبال داشته است،از دلایل مهم رویکرد دفاعی کنونی اروپایی هامحسوب می شود.
دولت های اروپایی به این جمع بندی رسیده اند که اکنون باید به خود متکی باشند و دوره اتکاء صرف به آمریکا برای حفظ امنیت اروپا گذشته است.به ویژه اینکه ترامپ صراحتا تاکید کرده که آمریکا دیگر حاضر به اصطلاحا "سواری ریگان" به متحدان خود نیست و خواهان آن است تا آنها نه فقط هزینه های دفاع از خود را برعهده بگیرند ،بلکه واشنگتن باید از بابت رابطه با آنها ، سود ببرد. ضمن اینکه به رغم اطمینان دادن های اروپایی ها، اقدامات آنها برای کسب استقلال دفاعی و نظامی که از جمله اهداف آن ایجاد توانایی اروپایی برای برخورد با بحران های امنیتی داخل اروپا است، موجب نارضایی هر چه بیشتر آمریکا خواهد شد ، زیرا تحقق این امر به معنای کاهش ظرفیت واشنگتن برای مداخله و نقش آفرینی در بحران های امنیتی اروپا خواهدشد ./
========================

نویسنده: سید رضا میرطاهر- کارشناس مسايل بين المللي.
.