باغ خونی مشهد نمادی از باغ ایرانی و نمونه‌ای زنده از باغ های حدودا دویست ساله در مشهد مقدس است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز خراسان رضوی، باغ خونی سرنوشتی پرفراز و نشیب داشته است و تا امروز نگهبان خاطرات و
باغ خونی که امروزه در ضلع شمال شرقی میدان بسیج(در خیابان عنصری) قرار گرفته، باغی شش و نیم هکتاری است که مدت ها دعوا بر سر مالکیت آن بین دستگاه های مختلف وجود داشته است.
درهای این باغ مدت ها به روی همه مردم، حتی بازرسان میراث فرهنگی بسته بود. این باغ با وجود اینکه در تاریخ شهر شهرت دارد و بخشی از وقایع تاریخ معاصر در دل این باغ اتفاق افتاده است اما انزوای این باغ باعث شده است که از حافظه شهر پاک شود به طوریکه بیشتر نسل قدیم مشهد این باغ را می شناسند و نام این باغ برای شهروندان نسل معاصر آن قدر ناشناخته است که وقتی نامی از باغ خونی به میان می آید گمان می کنند که در جای دیگری از نقشه باید به دنبال آن بگردند.
مجموعه باغ خونی، نخست دارای سه عمارت مستقل بوده و بعدها در طول زمان، دو عمارت آن تخریب شده است.
باغ خونی در اوایل دوره قاجار ساخته شده و مالک اولیه آن شخصی به نام «حاج‌محمدمهدی تاجرقندهاری» بوده است و به‌قولی، روزگاری مقر ژاندارمری بوده و کلنل محمدتقی‌خان پسیان از آنجا امور را رتق‌وفتق می‌کرده است. از دیگر ویژگی‌های تاریخی آن، این است که به دستور دولت وقت و درخواست حکومت روسیه تزاری، باغ را به روس‌ها اجاره می‌دهند.
می‌گویند روس‌ها از همین باغ، حرم مطهر حضرت رضا(ع) و مسجد گوهرشاد را در سال 1912میلادی به توپ بستند. باغ خونی، در زمانی کنسولگری روسیه در مشهد بوده و مدتی نیز از آن به‌عنوان دفتر بازرگانی دولت روسیه استفاده می‌شده است. در برخی متون مربوط به عهد ناصری از این مکان به نام «باغ خونی» یاد شده است و البته به‌سبب وجود چشمه‌ای جوشان به «باغ چشمه» و به‌سبب حضور نیروهای روسیه در باغ به «باغ روس‌ها» نیز معروف بوده است.
سال۱۳۶۹ باغ خونی دراختیار اداره مالیه و بانک کشاورزی قرار گرفت و پس از آن، محل استقرار بخشی از نیروی انتظامی گردید که متاسفانه به‌علت ناآگاهی، به بنای تاریخی مجموعه نیز آسیب‌هایی وارد شد. در این سالیان با وجود ثبت شدن آن در فهرست آثار ملی ایران و البته نظارت نداشتن متولی اصلی‌اش، روند ویرانی باغ و حتی ساخت‌وساز بدون مجوز در محوطه و حریم تاریخی آن، سرعت دوچندان گرفت.
استقرار نیروی انتظامی از سال 1369 در این باغ باعث شد که نیروی انتظامی بعد از گذشت سال ها تبدیل به یکی از مدعیان مالکیت باغ شود. به طوریکه در جستجوی اسناد مشهد به سندی برخورد می کنیم که از این باغ در اسناد مشهد موجود است. این سند به 13 فروردین 78 برمی‌گردد که در آن تاریخ بانک کشاورزی از نیروی انتظامی شکایت کرده است.
دادگاه پس از بررسی پرونده در حکمی اعلام کرد: «مالکیت خواهان (بانک کشاورزی) درباره رقبه و قائم‌مقامی این بانک نسبت به بانک استقراضی ایران و روس برابر با مقررات مالی شدن بانک‌ها و ادغام برخی از آنها در یکدیگر و همچنین اساس‌نامه بانک کشاورزی برای دادگاه محرز و مسلم است که با عنایت به تصرفات خوانده (نیروی انتظامی) در ملک مورد دعوا برابر با اظهارات نماینده خوانده در دادگاه به خلع ید از شش‌دانگ ملک دادخواست اقدام کنند.
در تماسی که با روابط عمومی نیروی انتظامی گرفتیم اعلام شد که این مجموعه تخلیه شده است اما وقتی بیشتر جویا شدیم سلیمان نوری یکی از فعالان میراث فرهنگی اعلام کرد که نیروی انتظامی همچنان باغ خونی را اختیار دارد.
این اظهارات فعال میراث فرهنگی در حالی است که قاضی بخشی محبی، معاون دادستان عمومی و انقلاب مشهد اعلام کرد: این معاونت به‌سبب وظیفه ذاتی‌اش در صیانت از هویت، فرهنگ و حقوق عامه، وارد عمل شده است و مقرر است که نیروی انتظامی این مکان را برای بازسازی ،سامان‌دهی و بازپیرایی دراختیار شهرداری مشهد قرار دهد.
شهردار مشهد و مدیر کل میراث فرهنگی خراسان رضوی در خرداد ماه امسال بازدیدی از باغ خونی داشتند. در این بازدید تقی زاده خامسی شهردار مشهد گفت: "مصمم هستیم اینجا را بازسازی و برای بازدید مردم آماده کنیم، با فرمانده نیروی انتظامی استان هم صحبت کرده ایم و مجموعه نیروی انتظامی آماده است در صورتی که شهرداری جای دیگری را در اختیار آنها قراردهد، آنجا را تخلیه کنند.
مدیر کل میراث فرهنگی خراسان رضوی هم در این بازدید گفت: باغ خونی در 25 اسفند 79 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید اما تا سال 96 اجازه ورود میراث فرهنگی به مجموعه داده نشده بود و اکنون .با همکاری شهرداری مشهد و بانک کشاورزی ، آمادگی تبدیل این باغ به باغ موزه را داریم.
ابوالفضل مکرمی فر افزود: پارسال قسمت عمده مرمت های حفاظتی اضطراری بنا انجام شد و عملیات مرمت و احیای بنای تاریخی با توجه به تخصیص اعتبارات و مساعدت و همکاری بانک کشاورزی به عنوان مالک بنا ادامه خواهد یافت. مکرمی همچنین گفت: از محل اعتبارات سال 96 به میزان 300 میلیون ریال برای مرمت بنا هزینه شده است.
فرهادی نیا مدیر روابط عمومی شهرداری مشهد هم در این باره می گوید: احیای این بنا مستلزم رایزنی و مذاکره های زیادی است و با توجه به اینکه در مورد این بنا اختلافات زیادی وجود دارد اول نیاز به توافق دستگاه های دست اندرکار است و بعد از طی شدن این مراحل، عملیات احیای باغ آغاز خواهد شد.
باغ خونی یادگاری دویست ساله از باغ های مشهد و بخشی از هویت تاریخی این کلانشهر است اما اختلافات سازمان ها و نهادهای مختلف بر سر مالکیت آن، سایه تاریکی بر احیا و بازسازی این باغ و زمینه ساز تخریب روزافزون آن گردیده است.
نویسنده: مریم مزروعی