کشورهاي عربي منطقه ، يکي از مهم ترين منابع امنيت زدا در کشورهاي اتحاديه اروپا به شمار مي رود.
به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما، در سال‌های اخیر شاهد رشد دیدگاهی در میان سیاست‌گذاران؛ اندیشکده ها؛ دیپلمات‌ها؛ رسانه‌ها و جامعه امنیتی گسترده‌تر اروپا هستیم که سابقه حمایت برخی از کشورهای عربی منطقه از گروه‌های افراطی یکی از ریشه‌های اصلی تهدیدات تروریستی اروپا است. در ضمن، در چارچوب این نگاه، اقدامات این کشورها یکی از عوامل امنیت زدا برای غرب آسیا و درنتیجه امنیت زدا برای اروپا در نظر گرفته شده است. با این وجود و در متن اعمال فشار از جانب گروه‌های مدافع صلح و حقوق بشر در اروپا به دولت‌های اروپایی، شاهد برقرار ماندن سطح گسترده مناسبات برخی از کشورهای اروپایی با کشورهایی چون عربستان هستیم. مسئله‌ای که دلایل اقتصادی و ژئوپلیتیکی دارد.
بحران تروریسم در اروپا
در سال‌های اخیر مسئله تروریسم بر مناظره اجتماعی و سیاسی اروپا سایه افکنده است. مسئله‌ای که موجب حساس‌تر شدن تصمیم سازان اروپایی نسبت به کنش‌ها و روندهای امنیت زدا از جانب حوزه همسایگی جنوبی قاره شده است. حملات مرگبار تروریستی سال 2017 به چندین کشور عضو اتحادیه اروپا، گواهی واقعیت مستمر تهدید تروریستی در اروپا بوده است. پدیده‌ای واجد پیامدهای اقتصادی نیز بوده است. در ضمن با شکست سرزمینی داعش، پدیده بازگشت جنگجویان خارجی به یکی از اولویت‌های امنیتی اروپا بدل شده است.
البته در سال 2017 شاهد کاهش تعداد افرادی بودیم که از مناطق درگیری غزب آسيا به اروپا خارج و یا وارد می‌شدند. مسئله‌ای که به کنش‌های نظامی، کنترل سخت‌تر مرزهای اروپا مرتبط بوده است. سقوط سرزمینی داعش همچنین می‌تواند به احیاء گروه‌های دیگری چون القاعده با راهبردهای جدید منجر شود.
در این چارچوب ممانعت از افراطی شدن بیشتر شهروندان، چالش مهمی برای اتحادیه اروپا است. دیگر آنکه ماهیت حملات تروریستی در خاک اروپا در حال تغییر است. در واقع گرچه تعدادی از این حملات همچنان در چارچوب شبکه‌های تروریستی انجام می‌شود و یا حداقل سازمان‌دهی می‌شود، تعداد زیادی از این حملات، توسط افراد و سلول‌های منفرد و با هدف ایجاد تلفات جمعی و یا حمله به افراد و با استفاده از ابزارهای ساده‌ای چون چاقو و وسایل نقلیه صورت می‌گیرد.
دستگاه‌های اطلاعاتی اروپا و امنیت زدایي کشورهای منطقه
بسیاری از دستگاه‌های اطلاعاتی اروپا در خصوص نقش امنیت زدای کنش‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای برخی از نظام‌های حکمرانی منطقه اشراف و تصریح دارند. به‌عنوان‌مثال نهاد امنیت ملی بلژیک در یکی از گزارش‌های سال‌های اخیر خود با صراحت عنوان کرده است که " معتقدیم، شمار روزافزونی از مساجد و مراکز اسلامی در بلژیک مانند سایر مناطق اروپا، تحت نفوذ وهابیت است". در ضمن بر اساس اطلاعاتی که از سرویس اطلاعاتی فدرال و آژانس امنیت داخلی آلمان در سال 2017 نشت کرد، به حمایت مالی و نهادی عربستان، کویت و قطر از گروه‌های افراطی در آلمان اذعان شده است. در این گزارش همچنین آمده است که طرفداران سلفی گری در آلمان، حدود ده هزار نفر هستند و تعداد آن‌ها در حال افزایش است. در ضمن می‌دانیم که نخست‌وزیر انگلستان به علت "حجم بالای اطلاعات شخصی در این گزارش و همچنین به دلایل مرتبط با امنیت ملی" مانع انتشار گزارش وزارت کشور انگلستان شد که در آن حمایت مالی عربستان از افراط‌گرایی در انگلستان مورد تأکید قرار گرفته بود.
نهادهای اروپا و امنیت زدايی کشورهای منطقه
در سطح نهادهای اتحادیه اروپا، نهادهای هنجاری‌تر و اروپایی‌تری چون پارلمان اروپا، به صراحت بر نقش امنیت زدای کشورهایی چون عربستان تأکید کرده‌اند. به‌عنوان‌مثال در قطعنامه 5 فوریه سال 2015 پارلمان اروپا،:" نقش اصلي عربستان در تأمین مالی و گسترش جهانی تفسیری افراطی از اسلام که فرقه‌ای‌ترین تفسیر ممکن گروه‌های تروریستی چون القاعده و داعش است." مورد تصریح قرار گرفته است. در این قطعنامه همچنین تصریح شده است درحالی‌که عربستان خود را شریک اتحادیه اروپا در مبارزه با داعش معرفی می‌کند، اقدامات جزایی داعش و عربستان در مسائلی چون بریدن سر کاملاً یکسان است در همین قطعنامه، پارلمان اروپا از اتحادیه و کشورهای عضو آن خواسته که در روابط خود با عربستان به گونه‌ای تجدید نظر کنند که ضمن اجازه دادن به کسب منافع اقتصادی، انرژی و امنیتی اتحادیه، اعتبار تعهدات حقوق بشری حیاتی را نیز تضعیف نکند.
ذکر این نکته الزامی است که نهادهای بینادولتی تر اتحادیه اروپا چون شورای اروپا با وجود اشراف نسبت به جایگاه امنیت زدای کشورهایی چون عربستان، برای تجدید نظر در روابطشان در مواجهه با این کشورها همواره تحفظ داشته‌اند. یکی از دلایل این امر آن است که دیدگاهی قدرتمند در سطح اروپا بر این اعتقاد است که اقدامات اصلاحی افرادی چون بن سلمان در عربستان در بلندمدت موجبات تضعیف جایگاه طرفداران اشاعه دیدگاه‌های افراطی در درون این کشور می‌شود. بدیهی است ملاحظات اقتصادی و ژئوپلیتیکی نیز در این خصوص واجد اهمیت بوده است.
مقامات اروپایی و امنیت زدايی کشورهای منطقه
اظهار نظر مقامات کشورهای اروپایی در خصوص اقدامات امنیت زدای عربستان نیز کم شمار نبوده است. به‌عنوان‌مثال، "زیگمار گابریل" از مقامات پیشین آلمان با انتقاد از حمایت مالی عربستان از افراطی‌گری در این کشور، گفته بود که: "عربستان از مساجد وهابی در کل دنیا حمایت مالی می‌کند، و افراط گرایان خطرناک بسیاری، از همین جوامع به آلمان می‌آیند" و "با وجود آنکه برای حل منازعات منطقه‌ای به عربستان تکیه می‌شود، باید به سعودی‌ها توضیح دهیم که دوران چشم‌پوشی گذشته است." آقای گابریل اخیراً نیز بیان کرده بود روح ماجراجویی در میان سران عربستان افزایش یافته است و اروپا در مقابل چنین موضعی سکوت نمی‌کند. شایان‌ذکر است عربستان در واکنش به این اظهارنظرها، برخی از شرکت‌های آلمان نظیر زیمنس را تحریم کرد.
اندیشکده های اروپایی و امنیت زدايی کشورهای منطقه
تعداد مقالات و گزارش‌های راهبردی که در سطح اندیشکده های اروپایی در خصوص امنیت زدا بودن کنش‌های کشورهایی چون عربستان برای اروپا تهیه و منتشر شده است نیز کم شمار نبوده اند. به‌عنوان‌مثال اندیشکده هنری جکسون انگلستان تیتر یکی از مقالات اخیر خود را چنین انتخاب کرده است: " شبکه نفرت عربستان سعودی، یکی از عوامل گسترش بدترین نوع افراط گرايي". این اندیشکده در گزارش دیگری، اثبات کرده است که عربستان از دهه 60 میلادی، میلیاردها دلار برای صدور اندیشه‌های وهابی به جوامع اسلامی در غرب و اروپا سرمایه‌گذاری کرده است. این سرمایه‌گذاری عربستان در حوزه‌هایی چون اهداء پول به مساجد، ساخت مراکز آموزش اسلامی برای میزبانی مبلغین تندرو و ارائه اندیشه‌های افراطی صورت گرفته است. گزارش یادشده با بیان اینکه «شماری از مبلغین تندرو در انگلیس دارای دیدگاه‌های وهابی - سلفی بوده و با حامیان افراط‌گرایی در خارج از انگلیس ارتباط دارند» می افزاید، این افراد یا در قالب بورس تحصیلی در عربستان تحصیل‌کرده و یا در انگلیس با تحصیل کتب ترویج افراط‌گرایی آموزش دیده‌اند. گزارش اندیشکده هنری جکسون از دولت انگلیس خواسته است تا به‌طورجدی در رابطه با حمایت مالی از سوی کشورهای صادرکننده اندیشه افراطی به انگلیس تحقیق کند. این گزارش در پایان عنوان می‌کند: 'تلاش برخی از دولت‌ها برای تأثیرگذاری بر جوامع اسلامی در غرب و گسترش اندیشه‌های ضد لیبرالیسم، یک سیاست عمدی بوده و منابع مالی آن طی سال‌های اخیر افزایش یافته است.هرچند به نظر می‌رسد که این منابع از سوی افراد و سازمان‌های مستقل تأمین‌شده اما نتایج تحقیق دستگاه اطلاعاتی آلمان و سایرین نشان می‌دهد که این سازمان‌ها با برخی دولت‌های عرب حوزه خلیج‌فارس مرتبط هستند."
رسانه‌های اروپایی و امنیت زدايی کشورهای منطقه
مخاطرات امنیتی حاصل از اقدامات کشورهایی چون عربستان از چشم رسانه‌های اروپایی نیز به دور نبوده است. به‌عنوان‌مثال، یورو نیوز در گزارشی، از نفوذ ترکیه و کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس بر روی سلفی‌های کشور بوسنی و هرزگوین به عنوان بسترساز سرباز کردن زخم‌های پیشین درگیری‌های قومی در این کشور یاد می‌کند.
نتیجه
بخش مهمی از دستگاه‌های اطلاعاتی و مقامات دولتی و نهادهای اروپایی به همراه تعداد قابل توجهی از اندیشکده ها و حوزه‌های مطالعات راهبردی اروپا نگران اقدامات درون منطقه‌ای و برون منطقه‌ای امنیت زدایي برخی از کشورهای حوزه خلیج‌فارس برای اروپا هستند. البته همان‌گونه که گفته شد بسیاری از کشورها و نهادهای اروپایی همچنان پیرامون تغییر ماهوی روابطشان با این کشورها تردید دارند. یکی از عوامل مهم این مسئله نیاز اقتصادی اروپای از منظر اقتصادی در شرایط بی‌ثبات؛ به ارتباط با کشورهای عربی ثروتمند منطقه است. دلیل مهم دیگر در استمرار و حتی گسترش روابط اقتصادی، سیاسی و نظامی برخی از کشورهای اروپایی با کشورهایی چون عربستان، نگرانی آن‌ها از تفوق و هژمونی منطقه‌ای ایران است. تفوقی که در دید این کشورها موجبات تضعیف نفوذشان در منطقه را هموار می‌سازد. بااین‌وجود، به نظر می‌رسد، امنیت زدا بودن کنش‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای این کشورها برای اروپا، می‌تواند در حوزه کنش‌های دیپلماسی رسمی و دیپلماسی رسانه‌ای جمهوری اسلامی مورد استفاده بهینه قرار گیرد. به این معنا که این پیام به مقامات اروپایی باید منتقل شود که منافع کوتاه‌مدت ارتباط با کشورهایی چون عربستان به خسران‌های بلندمدت آن نمی‌ارزد.
======================================
نويسنده : دکتر حسین مفیدی احمدی - پژوهشگر مسائل اروپا.
.