براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، آمار ۷ ماهه صادرات صنایع دستی سال 96 نشان داد که صادرات صنایع دستی نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۷۶ درصد رشد داشته است.
پژوهش خبری صدا وسیما:صنایع دستی یکی از مهمترین و اصلی‌ترین محمل‌هایی است که بشر توسط آن، مبانی فرهنگی و تمدنی خود را ثبت و منتقل می‌کند. اهمیت صنایع دستی به اندازه‌ای است که دهم ماه جون (Jun) به مناسبت تشکیل شورای جهانی صنایع دستی گرامی داشته میشود که در ایران، این روز با بیستم خرداد ماه مصادف است.
جالب اینکه اقتصاددانان امروز، آیندۀ اقتصاد جهان را وابسته به هنر و صنایع دستی می‌دانند و معتقدند حجم عظیمی از مبادلات تجاری و بازرگانی بازارهای آیندۀ جهان در تسخیر صنایع دستی و هنرهای سنتی خواهد بود.
اهمیت این صنعت هم در کشور ما از آنجایی بیشتر می شود که باید اذعان داشت که ایران سومین کشور تولیدکننده صنایع دستی در جهان است[1] و این صنعت مصداق عینی اقتصاد مقاومتی است و با توجه به اینکه صفر تا 100 آن در داخل مرز تولید میشود، جزء معدود کالاهایی است که چنانچه راه های ارتباطی با سایر کشورها با لغو برجام و تشدید تحریم ها بسته شود؛ با توجه به اینکه مواد اولیه و دانش و مهارت آن در داخل کشور است، مشکلی در این صنعت رخ نخواهد افتاد.
پژوهش خبری در گفتگو با آقای کلانتری، مسئول بازرگانی صنایع دستی کشور این موضوع را مورد برررسی واکاوی قرار داده است .
تاریخچه مهر اصالت و مرغوبیت[3] صنایع دستی
صنایع دستی و نشان اصالت یونسکو مهر اصالت صنایع دستی از سال 2000 با همکاری سازمان تربیتی علمی فرهنگی ملل متحد ( یونسکو) و انجمن توسعه و ترویج صنایع دستی پایه گذاری شد و یونسکو در سال 2014 اجرای این مراسم و داوری‌ها را به شورای جهانی صنایع‌دستی واگذارکرد.جمهوری اسلامی ایران از سال 2007 در این طرح شرکت کرد. در حال حاضر 30 کشور آسیایی در برنامه نشان برتری یونسکو عضویت دارند. این سازمان به‌علت کثرت تعداد آثاری که متقاضی دریافت مهر اصالت هستند، کشورهای مختلف را منطقه بندی کرده است. ایران در منطقه بندی یونسکو به همراه کشورهای افغانستان، قزاقستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان در دسته کشورهای آسیای مرکزی قرار میگیرد.
از نظر تعداد نشان اعطا شده اصالت یونسکو به یک کشور، جمهوری اسلامی ایران در مقام اول قرار دارد.
جمهوری اسلامی ایران اولین بار در سال 2007 میلادی در اجلاس مهر اصالت یونسکو منطقه آسیای مرکزی شرکت کرد و از میان 19 اثر ارائه شده ،6 اثر مهر اصالت دریافت کرد، در این سال، برنامه داوری مهر اصالت در شهر دوشنبه کشور تاجیکستان برگزار گردید. در این دوره قرقیزستان 16 اثر، ازبکستان 11 اثر، قزاقستان 2 اثر و تاجیکستان 2 اثر مهر اصالت صنایع دستی دریافت نمودند. در سال 2008 از میان 60 اثر برنده مهر اصالت در منطقه آسیای میانه غربی ايران، 45 مهر اصالت را به آثار خود اختصاص داد و به عنوان اولین کشور رکورددار دریافت این نشان از سازمان یونسکو شد. در سال2010 به دلیل حجم بالای متقاضیان و تعدد آثار شرکت کننده، داوران بین المللی به ریاست سرکار خانم جونکو تانیگوچی مجدداً در ایران حضور یافتند و در این دوره نیز صنعتگران و هنرمندان ایرانی توانستند 65 اثر را به تأیید داوران محترم یونسکو برسانند. در نوامبر سال 2012 برابر با 30-24 آبانماه 1391 از 335 آثار منتخب ایران موفق به دریافت 147 اثر نشان یونسکو شد.
در سال 2014 دو اثر و در آخرین دور برگزاری به میزبانی کویت در سال 2016 میلادی از 14 اثر معرفی شده، 8 عنوان مهر اصالت یونسکو دریافت کردند.
البته ناگفته نماند که در سال 2014 میلادی پروژه مهر اصالت از سازمان یونسکو به شورای جهانی صنایع دستی WCC منتقل گردید و مقرر شد برنامه مذکور هر دوسال یکبار از سوی شورای جهانی صنایع دستی ادامه یابد که در سال 2014 میلادی برابر با 1393 برنامه داوری مهر اصالت به طور آزمایشی از سوی شورای جهانی صنایع دستی برگزار گردید و سه اثر منتخب نشان ملی مرغوبیت صنایع دستی از ایران به برنامه داوری بین المللی مهر اصالت در شهر جاکارتا پایتخت کشور اندونزی ارسال گردید و به گزارش سرکار خانم غادا حیجاوی، رئیس محترم شورای جهانی صنایع دستی در آسیا- اقیانوسیه از 7 اثر انتخاب شده در غرب آسیا (افغانستان، بحرین، ایران، عراق، جوردن، کویت، لبنان، عمان، فلسطین، قطر، سوریه و عربستان سعودی) دو اثر از هنرمندان ایران خانم افسانه مدیر امانی و آقای بهزاد اژدری موفق به اخذ گواهی بین المللی مرغوبیت صنایع دستی از شورای جهانی صنایع دستی شد.
در مجموع جمهوری اسلامی ایران تا کنون 273 نشان یونسکو دریافت نموده است که از آن میان میتوان به سراجی سنتی، نساجی سنتی، مسگری، گلیم، گلابتون سازی، عبابافی، حوله بافی، کلاه نمدی، سفالگری، دولچه دوزی، قلمکاری و پارچه‌بافی اشاره کرد. از ۴۶۰ رشته صنایع‌دستی جهان، ۳70 رشته در ایران وجود دارد[4].
ایران میزبان مراسم داوری مهر اصالت سال ۲۰۱۸[5]
به پیشنهاد معاونت صنایع‌دستی ایران، این کشور برای میزبانی از برگزاری داوری مهر اصالت برای سال 2018 انتخاب شده است.
این برنامه هر دو سال یکبار به‌میزبانی کشورهای مختلف انجام میشود و در سال ۲۰۱۶ کویت میزبان این رویداد بود و 8 اثر از ایران موفق به دریافت مهر اصالت شد.
رتبه اول صادرات غیرنفتی در سال 96 به صنایع دستی اختصاص یافت
به گفته پویا محمودیان، مدیر دفتر صادرات صنایع دستی؛ هم‌اینک بیشترین میزان رشد در سبد صادرات کالاهای غیرنفتی کشور به صنایع‌دستی اختصاص دارد.
در طول چهار سال گذشته نهضتی در راستای توسعه و ترویج و صادرات صنایع‌دستی ایجاد شده است به گونه‌ای که هم‌اینک صادرات صنایع‌دستی کشورمان با ۱۱۱درصد رشد به نسبت زمان مشابه خود در سال های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ از مرز ۲۵۰میلیون دلار در سال 95 است.
براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، آمار ۷ ماهه صادرات صنایع دستی سال 96 نشان داد که صادرات صنایع دستی نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۷۶ درصد رشد[6] داشته است. البته این آمار به‌جز فرش، زیورآلات و صادرات چمدانی است. به عبارت دیگر میزان صادرات صنایع دستی به غیر از زیورآلات سنتی و صادرات چمدانی در سال 96، در حدود 240 میلیون دلار صادرات از مبادی رسمی داشتیم و در حدود 250 میلیون دلار نیز صادرات چمدانی است که در آمارهای گمرک ثبت نمی‌شود. یعنی بالغ بر 500 میلیون دلار صادرات صنایع دستی داشته ایم که عدد قابل توجهی است. این آمار نقش مهم گردشگری و صنایع دستی را در کشور نشان می‌دهد که هم میتواند به اقتصاد و تولید کشور کمک کنند و هم میتواند موضوعات اجتماعی ما را سر و سامان دهد یعنی شاهد عدالت اجتماعی و توزیع یکنواخت ثروت در کشور باشیم.
پرسودترین کالاهای صادراتی در سال 96
در سال 96 پرسودترین کالاهای صادراتی ایران شامل خشکبار، خرما، عسل، سنگ‌های تزیینی، مواد معدنی، صنایع دستی و محصولات شیمیایی بوده است که در این میان قیمت یک تن از صنایع دستی مرصع از فلزات گران بها 6 میلیون و 100 هزار دلار در سال گذشته بوده است که جز گران‌ترین کالاهای صادراتی ایران محسوب می شوند[7]. اکنون بیشترین میزان رشد در سبد صادرات کالاهای غیرنفتی کشور در کنار خشکبار، محصولات کشاوری و لبنی به صنایع‌دستی اختصاص دارد که در این میان صنایع‌دستی اصفهان با ۳۳۴درصد رشد، بیشترین میزان صادرات در این حوزه را به خود اختصاص داده است.[8]
صادرات صنایع دستی ایران به کدام کشورها صورت میگیرد؟
نخستین مقصد صادرات صنایع دستی ایران کشورهای امارات متحده عربی، افغانستان، عراق و ترکیه است. درواقع کشورهای همسایه ایران بیشترین میزان خرید محصولات صنایع دستی صادراتی را به خود اختصاص داده‌اند.
کشورهای چین، اندونزی، ژاپن، تایلند، ویتنام، کره جنوبی، سنگاپور و هنگ کنگ در بخش آسیا و لبنان، قطر، عراق، عربستان سعودی، مراکش، مصر، تونس، آفریقای جنوبی، الجزایر و نیجریه در حوزه آفریقا و کشورهای عربی به عنوان کشورهای هدف صادرات صنایع دستی ایران نام برده و از ایتالیا، سوئد، فرانسه، اتریش، آلمان، اسپانیا، هلند، نروژ، چک و پرتغال در حوزه اروپا و همچنین آمریکا، ونزوئلا، برزیل، مکزیک و استرالیا در حوزه کشورهای آمریکایی و اقیانوسیه به عنوان بازار هدف ایران یاد کرده بود. ذکر این مسئله ضروری است که در کشورهایی چون هند و چین و سریلانکا صنایع‌دستی یکی از محورهای صادرات است.
همچنین صادرات صنایع دستی ایران مانند گلیم، سفال، شیشه و مبلمان به کشورهای رومانی، نروژ، اسپانیا، اتری(Autry)، پرتغال، ایتالیا و سوئیس نیز انجام میشود.[9]
نرخ ارز4200 و تاثیر آن در حوزه صادرات صنایع دستی صادرکنندگان
بعد از بحث تصويب نرخ ارز 4200 توماني، صادرکنندگان ملزم شدند که ارزشان را برگردانند و در سيستم نيما (نظام يکپارچه معاملات ارزي) ثبت کنند که بعد از آن بتوانند معادل ريالي ارز(4200) را بگيرند. يکي از مشکلات فعالان صنايع دستي اين بود که مي خواستند جزو کالاهايي نباشند که (برگشت درآمد ارزي آنها) الزام آور باشد. دلايل خاص خودشان را هم داشتند. يکي از آن دلايل هم اين است که نگاه دولت به صنايع دستي، يک نگاه حمايتي است که بر این اعتقاد است که از اين صنعت بايد حمايت شود تا زماني که این صنعت بتواند به آن اقتدار لازم بين المللي برسد. اين يکي از خواسته هاي صادرکنندگان است.[10]
راهکاری برای کاهش واردات صنایع دستی خارجی به کشور
در ماه‌های پایانی منتهی به سال ۹۶ و بنا بر سیاست اتخاذی در معاونت صنایع‌دستی، واردات حوزه صنایع دستی منوط به اخذ مجوز از این معاونت شد. به این ترتیب هم‌اکنون بر نوع، میزان و کشورهای صادرکننده صنایع‌دستی نظارت میشود و از ورود کالاهایی که به صنایع داخلی آسیب بزند و تنظیم بازار را مختل کند، جلوگیری میشود. این محدودیت علاوه‌بر اینکه کالاهای مشابه و کپی‌شده داخلی را دربرمی‌گیرد، صنایعی را هم که کارکرد مشابه صنایع‌دستی داخلی داشته باشد، شامل میشود.
راهکار دیگر برای ساز و کار ابزار نظارتی بحث «تعرفه»هاست. یعنی بر اساس تعرفه‌ها می‌توانیم واردات رسمی صنایع دستی به کشور را کنترل کنیم. اگر تعرفه‌ها افزایش پیدا کند، قطعاً کالا با محدودیت و کنترل بیشتری، وارد میشود؛ اما به شرط آنکه در این خصوص فکر قاچاق را هم کرده باشیم. یعنی این گونه نباشد که واردات تعرفه ورودی کالای صنایع دستی را افزایش داده، اما از آن طرف، وارد‌کننده بگوید حالا که تعرفه واردات رسمی افزایش پیدا کرده، ما قاچاق وارد می‌کنیم.
کلام آخر
کشور ما با وجود ظرفیت‌های بسیار بالا در حوزه صنایع‌دستی مقام سی‌ویکم صادرات صنایع‌دستی در جهان را دارد، در حالی که شمار رشته‌های صنایع‌دستی ایران و تنوع آن از جایگاهی به‌مراتب بهتر از بسیاری از کشورهای تولیدکننده صنایع‌دستی برخوردار است که شاید یکی از دلایل آن را بتوان عدم اصلاح قوانین در زمینه صادرات دانست.
همچنین با توجه به اینکه کالاي صنايع دستي ايران سومين کشور توليدکننده صنايع دستي به لحاظ تنوع است، بنابراین، بين علاقه مندان در خارج از کشور از جمله در اتحاديه اروپا، آفريقا، کشورهاي حاشيه خليج فارس و کساني که دنبال ريشه هاي هنر هستند، جايگاه ويژه اي دارد. براي همين است که باید گفت صنايع دستي سفير کشور ماست. پس باید اين جذابيت صنايع دستي تقويت شود و جايگاه آن روز به روز بيشتر و ويژه تر ديده شود.
از آنجایی که به باور کارشناسان، صنایع‌دستی یکی از صنایعی است که با کمترین میزان سرمایه‌گذاری و کمترین ایجاد آلودگی، می تواند سهم بزرگی در اشتغال و رشد اقتصادی خواهد داشت و با توجه به اینکه اقتصاد جوامع محلی و مناطق کمتر برخوردار را به تکاپو می‌اندازد، یکی از راهکارهای جلوگیری از مهاجرت به کلان‌شهرها و گسترش حاشیه‌نشینی توجه و تقویت این صنعت است. لذا توجه به این صنعت در سطوح کلان سیاست‌گذاری کشور، میتواند راهگشای مشکلات اساسی کشور از جمله بیکاری، آلودگی‌های زیست محیطی و کاهش جمعیت روستاها باشد و در عمل باعث ایجاد رشد اقتصادی شود و در سطح فرامرزها هم می تواند سفیر فرهنگی کشور و به دنبال آن ارزآوری کلان در کشور را به همراه آورد.
پژوهش خبری // زهره دانشمندی
منابع در آرشیو پژوهش خبری موجود است.
-----------------------------------------------------------------------------