برخی زمین های کشاورزی گلستان این روزها ازشوری ، پر آبی و کم آبی در تنشند .
این روزها سخن ازکمبود آب بسیار می شنویم اما اینجا در گلستان زیادی آب در برخی زمین های کشاورزی، سبب رنج کشاورزان شده است.
گلستان در نوار شمالی کشور و در دامنه جنوبی البرز زیبا و سبز واقع شده است ، اگرکمی از دامنه البرز و از جلگه و دشت های حاصلخیز آن در جنوب گلستان دور شویم ،در شمال استان به منطقه نیمه بیابانی می رسیم که شوری خاک ، حاصلخیزی آن را کمتر کرده است.
ماندگاری آب در غرب و شوری خاک در شمال گلستان این روزها بر پیکره کشاورزی این استان خدشه وارد کرده است .
برای حل این دو مشکل به ظاهر متفاوت اما یک راهکار وجود دارد.
مشکل کاهش تولید محصولات کشاورزی در غرب و شمال گلستان با انجام زهکشی حل می شود.
براساس تعریف فائو ،به خارج کردن آب و نمکهای قابل حل از سطح و زیر سطح مزرعه برای تسهیل رشد گیاه زهکشی می گویند .
ساخت نخستین شبکههای نوین آبیاری و زهکشی در دهه ۱۳۱۰ در جنوب کشور انجام شد.
اهمیت انجام زهکشی در زمین های کشاورزی گلستان سبب شد سازمان مدیریت برنامه ریزی و جهاد کشاورزی گلستان برای انجام آن توافق نامه امضا کنند.
از 650 هزار هکتار زمین کشاورزی در گلستان حدود 43درصد زمین ها نیازمند انجام زهکشی است .
زهکشی برای یک پنجم زمین ها ؛ در مرحله نخست
مختار مهاجر وسعت زمین های نیازمند به زهکشی در استان را 280 هزار هکتار اعلام کرد.
مهاجر گفت : کشاورزان هزینه ایی بابت زهکشی در زمین های خود نمی دهند و دولت رایگان زهکشی را انجام می دهد و فقط نیاز است کشاورزان برای احداث کانال ها زمین خود را در اختیار قرار دهند.
آقای قولی کشاورزی که زمین کشاورزیش در گمیشان قرار دارد گفت : در ابتدای اجرای طرح ، کشاورزان برای در اختیار گذاشتن زمین خود رغبتی نداشتند واین کار را بی حاصل می دانستند اما پس از افزایش دو برابری تولید محصولشان در همان سال نخست زهکشی ، اکنون با اشتیاق زمین خود را برای این اقدام در اختیار پیمانکاران قرار می دهند.
او گفت : سال های قبل برداشت جو از این زمین ها به زحمت به یک و نیم تن در هر هکتار می رسید اما امسال با ساخت این کانال های پیش بینی می شود حدود سه تن جو برداشت کنیم .
رییس جهاد کشاورزی گلستان هزینه انجام زهکشی روباز برای هر هکتار را 8 میلیون تومان و زهکشی زیر زمینی را 12 میلیون تومان اعلام کرد.
زهکشی به دو شیوه رو زمینی و زیر زمینی ساخته می شود که عمر کانال های زیر زمینی( زیر سطحی ) 25 و روزمینی (سطحی ) 50 سال است .
در زهکشی سطحی کانال هایی طراحی می شود تا آب روی زمین را منتقل کند و در خاک هایی که آب را به ارامی جذب می کنند استفاده می شود.
سیستم زهکشی زیر سطحی نیز از لوله های آب کوچک، یک زیر شاخه و اصلی و یک مجرای خروجی تشکیل شده که آب موجود در خاک را جمع آوری و آن را به زمین های خشک بزرگتر هدایت می کند.
فاکتورهایی که میزان کارامدی یک سیستم زهکشی را تعیین می کند به نوع خاک، نوع پیکربندی زمین، مقدار و الگوی ریزش باران و نوع محصولاتی که قرار است در آن زمین کاشته شود وابسته است .
خاک هایی که شن و ماسه زیاد یا محتوای گل و لای دارند معمولا نیازمند زهکشی زیر سطحی و خاک هایی که بیشتر رس دارند نیازمند سیستم های زهکشی سطحی هستند.
برنامه برای زهکشی امسال دربیش از 38 هزار هکتار
تقی کمال غریبی افزود : مطالعات انجام زهکشی در سی هزار هکتار از زمین های کشاورزی شهرستان گمیشان انجام شده است و در صورت تامین اعتبار از بودجه امسال عملیات اجرایی آن آغاز می شود.
او گفت :امسال هم چنین 6 هزار هکتار زمین های کشاورزی در شهرستان های گرگان ، علی آباد کتول ، رامیان ، آزادشهر و بندرگز زهکشی می شود.
رقم هشت هزار هکتار زهکشی در سال 95 ، پارسال به حدود 15 هزار و 500 هزار هکتار رسید.
کمبود اعتبار ، مشکل همیشگی اجرای طرح ها
مشاور معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی که هفته گذشته مهمان گلستانی ها بود نیز کمبود اعتبار را مشکل مهم بر سر اجرای این طرح ها دانست و گفت: وزارتخانه تلاش می کند با تامین اعتبار از طریق فاینانس داخلی و خارجی و صندوق توسعه ملی ، روند اجرای زهکشی را سرعت ببخشد.
محمد بخشنده گفت : زهکشی سبب می شود ریشه گیاه تهویه بهتری انجام دهد و با کاهش اثرات منفی شوری و ماندآبی در زمین عملکرد محصول را بیشتر کند.
تنوع و افزایش محصول پس از زهکشی
عبدالعزیز خالدی هم چنین گفت : با کاهش شوری خاک ، علاوه بر گندم و جو می توان در زمین های زهکش دار محصولاتی نظیر پنبه ،کلزا و صیفی جات نیز کاشت .
او افزود : ایجاد کشاورزی پایدار ، افزایش درآمد ، جلوگیری از مهاجرت روستاییان از فواید زهکشی در زمین های کشاورزی است .
زهکش ها احیاگر تالاب ها
مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی گلستان می گوید : امسال بین 77 تا 100 میلیون متر مکعب آب باران از همین زمین های زهکش دار وارد تالاب بین المللی گمیشان و دریای خزر شد.
کاهش باران و خشکسالی های سال های اخیر سبب پس روی آب خزر و کم آبی تالاب های اطراف این دریا نظیر تالاب گمیشان شده است .
وسعت زمین های زهکشدار در شهرستان گمیشان و در نزدیکی این تالاب بین المللی حدود 12 هزار هکتار است .
تالاب بین المللی گمیشان که 20 هزار هکتار وسعت دارد حدود چهار سالی است که گرفتار تشنگی شده بود و اکنون با هدایت آب باران، تالاب ، جانی دوباره گرفته است .
علاوه بر تالاب بین المللی گمیشان ، سه تالاب بین المللی آجی گل ، آلاگل و آلماگل در شمال گلستان قرار دارد که می توان با هدایت آب آنها را پر آب کرد.
اهمیت تالاب های گلستان وپر آب بودن آنها زمانی بیشتر احساس می شود که بدانیم این تالاب ها علاوه بر ساکنان آبزی و کنار آبزی دایمی ، میزبان 97 گونه پرندگان مهاجری هستند که برای زمستان گذرانی از سیبری به گلستان می آیند .
آثار و پیامدهای زهکشی
خروج برخی از املاح مفیدخاک همراه با املاح شور زمین ، هزینه بر بودن مطالعه واجرای طرح ، کاهش رطوبت سطحی و اشغال بخشی از زمین از معایب این طرح است .
تعدیل شوری خاک و کاهش ماندآبی می تواند زمین های گلستان را به زمین های حاصلخیزتری تبدیل کند که میانگین تولید محصول در آن می تواند تا 5 برابر بیشتر شود و هم چنین می توان محصولات دیگری نظیر کلزا کاشت تا تناوب کشت رعایت شود وخاک فقیر نشود.
امروزه زهکشی نقش بسیار گسترده ایی پیدا کرده است به طوری که هدف آن فقط خارج کردن آب اضافی از زمین نیست و احیاء یا شیرین کردن زمین ، مدیریت آب ،مسایل مربوط به محیط زیست و یا کیفیت آب نیز از جمله وظایفی است که در اجرای طرح های زهکشی مد نظر قرار می گیرند .
علاوه براین امروزه زهکشی فقط برای این انجام نمی شود که محصول افزایش یابد بلکه پایین آوردن هزینه تولید، فراهم آوردن شرایطی برای تولید محصولات متنوع و بهبود وضع اقتصادی ،اجتماعی کشاورزان می تواند از اهداف زهکشی باشد.
هزینه 8 میلیون تومانی برای سازه ای با 50 سال عمر مفید که منشا افزایش محصول ، تنوع کاشت ، ایجاد شغل پایدار ، افزایش در آمد کشاورزان و پرآب شدن تالاب هاست مبلغ زیادی به نظر نمی رسد .
بهبود معیشت کشاورزان به عنوان اصلی ترین فایده زهکشی ،ضرورت زهکشی در زمین های کشاورزی را دو چندان می کند.