خِریط، خاویار طلایی تالاب

به گزارش خبرگزاری صداوسیمای مرکز خوزستان،روند صنعتی شدن باعث شد تولید خوراکی های بومی و طبیعی به شدت کاهش یابد و این نوع مواد غذایی در میان مردم به ویژه شهرهای بزرگ ارزش بیشتری پیدا کند.

سفره محصولات غذایی بومی-محلی در خوزستان به دلیل زمین های حاصلخیز و بافت عشایری و سنتی از قدیم بسیار متنوع و رنگارنگ بود.یکی از این خوراکی های طبیعی که از سال های بسیار دور به ویژه در مناطق جنوبی استان تولید می شد، شیرینی خوشمزه ایست که به خاویار طلایی تالاب مشهور شده است.

خِریط در برخی مناطق استان و از گیاهی محلی به نام بردی، لویی یا پاپیروس به دست می آید.بردی در فصل بهار شکوفا می شود و بلندی اش در برخی جاها به پنج متر می رسد.مهمترین مناطق رویش این گیاه، تالاب شادگان و هورالعظیم در جنوب، آب های شیرین نواحی تالابی اطراف رودخانه کرخه در شمال استان و همچنین شهرهای بصره و میسان عراق است.

ساکنان این مناطق که بیشتر به صیادی، کشاورزی، حصیر بافی و دامداری مشغولند، اوایل بهار گرده این محصول را از خوشه های گیاهی شبیه نی برداشت و به سبکی خاص فرآوری می کنند.

مدیر جهاد کشاورزی شادگان  می گوید : این خوردنی در گذشته غذای اعیانی سومریان و بابلیان بوده است.‌ بومیان منطقه هم از دیرباز از آن به عنوان تغذیه به ویژه در ماه مبارک رمضان استفاده می کردند.

خانم محمدی کارشناس تغذیه که در سفر به تالاب همسفرمان است، فواید و ارزش این شیرینی را بر می شمرد.مهمترین نقش این ماده سرشار از فسفر در شکل دهی ساختار بدن انسان، رشد و استحکام استخوان ها و ترمیم آنهاست.

فواید خِریط البته از نظر محلی ها افزون تر است.آن ها معتقدند محصول این گیاه در کنار ارزش های غذایی بالا، خواص درمانی چشمگیری برای بیماران دیابت دارد و قوای بدنی را تقویت می کند.اثبات ادعایشان هم این است که در میان روستاییان اطراف تالاب کمتر کسی را می توانی مشاهده کنی که گرفتار به بیماری دیابت مبتلاست.

این کارشناس تغذیه اگر چه نظر محلی ها را به علت نبود تحقیق قابل استناد، علمی نمی داند اما می گوید: بومیان منطقه طی سال ها و بنا بر یافته های تجربی به این موارد رسیدند .همین ارزش های غذایی و ویژگی های درمانی است که موجب شده خِریطی مشتریان ویژه خود را پیدا کند.مشتریانی از سراسر ایران و برخی کشورهای همسایه و حاشیه جنوبی خلیج فارس.

مدیر اداره میراث فرهنگی و صنایع دستی شادگان از اشتیاق تجاری خبر می دهد که ابتدای هر سال برای صادرات به قطر، امارات و کویت در جستجوی این ماده کمیاب راهی شهرهای جنوبی استان می شوند.به گفته او شیخ نشین ها از خِریط بیشتر برای درمان مشکلات تنفسی و ناراحتی های ریه و حنجره بهره می برند.

ابو حامد از اهالی دهکده آبی و منحصر به فرد کشور در تالاب شادگان که به ونیز ایران معروف است، می گوید: پدران و اجدادمان این خوراکی را به شیوه دستی تولید می کردند و ما هم یاد گرفتیم.ولی اکنون فرزندانمان راحت طلب شدند و تمایل چندانی به تهیه محصولات سنتی و پر زحمت مانند خِریطی ندارند.امروز کاممان را با آبنبات های بی خاصیت و مضر شیرین می کنیم و از این ماده غذایی مفید و ارزشمند فاصله گرفتیم.

از این مرد دنیا دیده خواستم نحوه برداشت خوشه های زرد این گیاه را که محلی ها به آن "الذهب الأصفر" یعنی طلای زرد می گفتند، توضیح دهد.او گفت: برای تهیه خِریطی فروردین ماه که گیاه بردی به بار می نشیند به سوی نیزارها می رویم و گل های آن ها را می چینیم.در گل ها مغزی پنبه ای و پودر مانندی وجود دارد، آن را جمع آوری و در دیگ های بزرگ می جوشانیم سپس آبکش می کنیم.در این مرحله ماده ای زرد رنگ و به نسبت شیرین به دست می آید. این همان ماده اولیه خِریطی است که هر کیلو گرم آن بسته به کیفت و خلوص بین 100 تا 500 هزار تومان در بازار به فروش می رسد.

از پسر ابو حامد هم که در میان مصاحبه به رسم مهمان نوازی هموطنان عرب، از ما با قهوه عربی در مضیف (مهمان خانه) پذیرایی می کرد، پرسیدم آیا او با این شیرینی آبا و اجدادی اش آشناست.او قبل از پاسخ برای انجام کاری اجازه خواست و بیرون رفت.بنابراین به گفتگو ادامه دادیم از معلم جوان مدرسه که از شهر به روستا می آمد و تا اینجای مصاحبه سکوت اختیار کرده بود سوال کردم: آیا تاکنون از این ماده غذایی استفاده کرده؟صادق با تکان دادن سر جواب مثبت می دهد و می گوید: خوردن یک لیوان از جوشانده خریطی قبل از صبحانه نشاط آور و موجب شادابی می شود.

در همین لحظه بود که حامد با یک سینی حصری و چند لیوان شربت وارد شد.او به جمع تعارف کرد: بفرمایید... شهد خِریط...شربت لذتبخش و گوارایی بود ، البته با طعمی خاص!

او گفت: معمولا در جمع آوری و پخت این ماده به اعضای خانواده کمک می کند.یعنی در آخرین مرحله که با شیره خرما بخار پز می شود و به شکل قالب های کوچک پنیر در می آید.

از مدیر جهاد کشاورزی شادگان شنیدم شربت و شیرنی خِریط در سال های اخیر بسیار کمیاب تر از همیشه شده.خیال کردم علتش سختی فراوان فرآوری است که ابو حامد پیش تر اشاره کرده بود.اما بعدا متوجه شدم این همه مطلب نیست و کاهش محصول به خشکسالی و کم آبی تالاب در سال های اخیر مربوط است.آن گونه که جبار حمادی می گوید: در این چند سال با خشک شدن قسمتی از تالاب شادگان، دیگر خِریطی را کمتر در بازارها می بینی.

عادل مولا معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان تایید می کند با خشک شدن بخشی از تالاب مقداری از گیاهان بردی از بین رفته ولی تا کنون گزارشی از کمیابی یا نابودی این محصول گزارش نشده است.

با همه این ها و با وجود ظرفیت های صادراتی خِریطی و فرآورده های کاملا بومی و سالمش، اما در پیگیری متوجه شدیم، هیچ برنامه ای برای کشت و توسعه این گیاه سودآور در استان خوزستان وجود ندارد.

بنابراین به نظر می رسد با توجه به بازار مشتاق کشورهای حوزه خلیج فارس و مشتریان پر و پا قرص خِریطی در منطقه، پیش از هر چیز لازم است حداقل مسئولان کشاورزی استان به منظور معرفی و جذب سرمایه گذار برای کشت گسترده این محصول اقتصادی و سودآور برنامه ریزی و اقدام کنند، قبل از آن که این گونه گیاهی خودرو و خدادادی به طور کامل از بین برود.