گیاهان کوهی خوراکی علاوه بر بهاری کردن ذائقه غذایی مردم، منبع درآمد مناسبی برای بسیاری از خانواده‌های این منطقه دراین فصل سال است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز مهاباد، هر سال در فصل بهار و پس از آب شدن تدریجی برف‌ها در مناطق کوهستانی، رویش گیاهان پرخاصیت کوهی آغاز می‌شود. به واسطه رویش این گیاهان افراد زیادی راهی دشت‌ها و مناطق کوهستانی مهاباد می‌شوند.
این روز‌ها در مناطق روستایی افراد به صورت دسته جمعی و یا به تنهایی هر روز صبح راهی مناطق کوهستانی می‌شوند و چیدن این نوع گیاهان را شروع می‌کنند و تا غروب پس از چندین نوبت استراحت و صرف نهار به این کار ادامه می‌دهند و سپس در هنگام غروب و پس از مراجعه به روستا، گیاهان جمع آوری شده توسط افرادی دوره گرد به قیمتی توافقی خریداری و به شهر آورده می‌شود.
کارشناس اداره منابع طبیعی شهرستان مهاباد میگوید:در مناطق کوهستانی مهاباد بیش از ۲۱ نوع گیاه خوراکی بهاره می‌روید و این روز‌ها بسیاری از مردم برای برداشت گیاهان بهاری راهی مناطق کوهستانی می‌شوند.
خضری افزود:در مناطق کوهستانی مهاباد گیاهان خوراکی محلی مانند پونه و کوزله بیشتر در کنار رودخانه‌ها و مکانی که آب باشد رشد می‌کنند و گیاهان دیگر از جمله کنگر، گل آقا، اسفناج، جاتره، بیزا، مندوک، کورادا، ریواس، قارچ و نعنا و سیر کوهی بیشتر در دشت‌های منطقه می‌رویند.
برداشت گیاهان کوهی شغل فصلی بسیاری از روستا نشینان مناطق کوهستانی است.
در مهاباد یکی از میادین این شهر به خرید و فروش این نوع گیاهان اختصاص یافته و خریداران و فروشندگان زیادی در این بازار هستند و گیاهانی که از مناطق روستایی آورده می‌شود ابتدا توسط این افراد خریداری و پس از پاک کردن و جداسازی ضایعات و قسمت‌های اضافه به قیمت بالاتری به مصرف کنندگان فروخته می‌شود و در برخی موارد سهم افراد واسطه از افرادی که برای کندن آن به کوهستان رفته اند بیشتر است.
آقای اسماعیلی یکی از روستانشینان منطقه میگوید: اطراف روستای ما کنگر و قارچ کوهی زیاد است و همراه خانواده ام که پنج نفر هستیم هر دو روز یک بار به کوه می‌رویم و پس از جمع آوری بیشتر از ۱۰۰ کیلو به شهر می‌آیم و گیاهان کوهی را می‌فروشم و اگر کمتر از این مقدار برداشت کینم برای وعده‌های غذایی خانوادمان از آن استفاده می‌کنیم.
پونه کوهی، کنگر، ریواس‌های تازه، سیر سبز، گل آقا و شنگ .. در میدان فروش گیاهان خوراکی بهاری مهاباد، گذری که داشته باشی این صدا‌ها به گوشت میرسد که هر کدام نعمت‌های خدادادی بهاری در طبیعت بکر را تداعی می‌کند.
کاک محسن فروشنده دیگری است در گوشه‌ای از میدان فروش گیاهان خوراکی بهاره و ضمن اشاره به فروش روزانه ۳۰۰ کیلو از انواع گیاهان کوهی بهاری گفت:منبع درآمد خوبی است. مشتری‌های ثابتی هفتگی دارم و هفته‌ای تا ۵۰۰ کیلو به شهرستان میاندآب صادر می‌کنیم.
خضری کارشناس اداره منابع طبیعی شهرستان مهاباد ادامه داد :استان آذربایجان غربی مامن ۱۰ درصد از ۱۲ هزار گونه گیاهی و دارویی کشوراست.
وی ادامه داد: این استان با ۲ میلیون و ۴۷۰ هزار هکتار مرتع یکی از استان‌های سرسبز و غنی کشور است که مساحت مراتع مهاباد به بیش از ۱۹۷ هزار هکتار میرسد.
در کل استان حدود ۵۱ نوع گیاه خوراکی بهاری می‌روید که این روز‌ها ذائقه مردم منطقه را بهاری کرده است.
خضری ضمن اشاره به اهمیت توجه بهره برداران گیاهان بهاری به زمان و نحوه برداشت اصولی طلای سبز گفت: بهره برداران هنگام چیدن این نوع گیاهان خوراکی از تخریب ریشه و پیاز خوداری کنند و از کندن گیاهانی که به اندازه کافی رشد نکرده اند بپرهیزند تا خطر نابودی و انقراض؛ گیاهان خوش طعم بهاری را تهدید نکند.
بیش از سه چهارم گونه‌های گیاهی استان آذربایجان غربی در مناطق کوهستانی می‌روید و لازم است برای چیدن این نوع گیاهان از ابزار مناسب استفاده شود تا از تخریب و کندن سایر گونه‌های گیاهی که در کنار این گیاهان خوراکی رشد کرده اند جلوگیری شود.
کارشناس تغذیه و رژیم درمانی درباره خواص گیاهان کوهی بهاره گفت:گیاهان کوهی خوراکی که در منطقه ما می‌روید به دلیل خواص بالایی که دارند هر ساله طرفداران بیشتری پیدا می‌کند.
آناهید افزود: این گیاهان خوراکی بهاری بیش از ۲۱ نوع غذا را به چرخه تغذیه خانواده‌ها اضافه کرده که میتوان به والک پلو، بورانی و آش محلی با طعم سبزیجات بهاری اشاره کرد.
وی خواص برخی گیاهان کوهی منطقه را اینگونه تعریف کرد: ریواس مقوی معده بوده و جگر را از گرمای زیاد مصون می‌دارد، و برای دفع سنگ صفرا و سنگ مثانه مفید است.
آناهید گفت: نعناع از سبزی‌های عطر دار و خوردنی و حاوی مقدار زیادی ویتامین ˈآ ˈ. و ˈثˈ است و عمدتا از برگ و شاخه‌های گلدار آن عرق نعناع می‌گیرند.
به گفته وی سیر کوهی سرشار از کلسیم و انواع ویتامین‌های نافع بدن است و با نام‌های پیاز خرسی، سیر جنگلی، سیر خرس نیز از آن یاد می‌شود، بسیار ملایم‌تر و شیرین‌تر از سیر معمولی بوده و بوی آن شبیه پیاز است.
کنگر در درمان یرقان، نارسایی کبد و کم خونی مؤثر بوده، ضدعفونی کننده، اشتهاآور، تب بر و هضم کننده غذاست و مصرف آن باعث تقویت دستگاه گوارش می‌شود، برگ آن ادرارآور و نیروبخش است و قلب را نیز تقویت می‌کند.
همچنین گیاه شنگ برای معده مقوی است و مصرف موضعی ریشه این گیاه در درمان عفونت و از بین بردن ترشحات گوش موثر است.
داستان چیدن و طبخ غذا‌های محلی با گیاهان کوهی برای بسیاری از مردم منطقه تکراری، اما نوستالژیک است و عده‌ای در این فصل خاطرات طبخ غذا‌های سنتی با استفاده از گیاهان کوهی در روزگاران گذشته را مرور می‌کنند.
کدبانویان مهابادی بعضی از این گیاهان خوراکی به صورت خام مصرف می‌کنند، برخی از این گیاهان از جمله بیزا و مندوک پس از خشک شدن مورد استفاده قرار می‌گیرند و عده‌ای دیگر که تمایل بیشتری برای مصرف این نوع گیاهان دارند آن‌ها را درون یخچال و فریزر گذاشته و در فصل‌های دیگر سال از آن‌ها برای تهیه انواع غذا‌ها از جمله خورشت و آش دوغ محلی مصرف می‌کنند.
با توجه به اینکه شرایط آی و هوایی منطقه ما به گونه‌ای است که شرایط رویش برای گیاهان بهاری در اکقر مناطق فراهم است و افراد محلی به مراتع برداشت دسترسی دارند به نظر میرسد آموزش صحیح برداشت و بهره برداری اصولی امری ضروری برای جلوگیری از انقراض گونه‌های خورکی کوهی باشد.
آموزش بهره بردارن ، راهی برای تدوام رویش گیاهان کوهی خوراکی است . علاه بر مسئولان، مردم نیز باید در حفظ و نگهداری این گیاهان تلاش کنند و نباید تنها به فکر کسب درآمد از راه برداشت غیراصولی باشند، چون رشد و تکثیر این گیاهان به کندی صورت می‌گیرد.
بیش از ۷۵ درصد از مساحت ۴۳ هزار و ۶۶۰ کیلومتریآذربایجان غربی را مراتع تشکیل داده که با توجه به آب و هوای بکر و کوهستانی و همچنین بارش‌های مناسب فصلی یکی از مهمترین رویشگاه‌های انواع مختلف گیاهان خودرو در کشوراست، اما تاکنون هیچ نهادی نسبت به نظارت بر برداشت اصولی و حفاظت از این منابع غذایی اقدام نکرده است تا طلای سبز برای آیندگان نیز باید باقی بماند.
نویسنده: ساراراهب