مسجد جامع اصفهان، گنجینه ۱۳قرن فرهنگ و تمدن ایران

گردشگران خارجی،مبهوت قدیمی ترین مجموعه معماری مذهبی ایران

آرتور پوپ (باستان‌شناس) می‌نویسد:من آن روز وقتی به تماشای مسجد جامع اصفهان رفتم و در زیر این گنبد قرار گرفتم، متوجه شدم که تمام وجودم در تسخیر گنبد و مسجد است، چون در زیر این گنبد به خوبی می‌توان به شاهکار فناناپذیر و خلاقه ایرانی‌ها پی برد و به عظمت مسجد و گنبد آن اعتقاد پیدا کرد. من از آن به بعد، بارها به مسجد جامع اصفهان رفتم و با تماشای گنبد این مسجد، زبان به تحسین گشودم و عشق و علاقه خود را به اصفهان و ایران، روزافزون دیدم. به همین جهت می‌خواهم، بعد از اینکه دیده برهم نهادم، جسدم را در این خاک مقدّس دفن کنند.

نه تنها"پوپ" که همه گردشگران خارجی که به نصف جهان قدم می گذارند گذری هم به  مسجد جامع اصفهان دارند و از معماری این مجموعه مذهبی ابراز شگفتی می کنند به طوری که آمار بازدید گردشگران خارجی از این بنا بیشتر از گردشگران داخلی است.
سرپرست مسجد جامع اصفهان با اشاه به افزایش 20درصدی بازدید گردشگران از این بنای تاریخی در سال جاری می گوید: پارسال 48هزار گردشگر خارجی و 17هزار گردشگر داخلی از مسجد جامع دیدن کردند.
عبدالرضا کارگر می افزاید:در اوج سفر گردشگران خارجی به اصفهان، روزانه بیش از هزار نفر از این مجموعه بازدید می کنند.
به گفته وی در ایام نوروز هم روزانه 500تا 600نفر از مسجد جامع اصفهان دیدن می کنند.

 مسجد جامع اصفهان،آماده بازدید مسافران نوروزی
مسجد جامع اصفهان اوایل اسفند با اجرای طرح‌های مرمتی برای بازدید گردشگران نوروزی آماده شد.
مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان می گوید: این طرح ها از بزرگترین طرح های مرمتی آثار تاریخی اصفهان در 30سال اخیر بوده که با 10میلیارد ریال هزینه اجرا شده است.
فریدون الله یاری می افزاید: با مرمت بام جنوب غربی مسجد جامع، سنگ فرش‌های حیاط مرکزی، سنگ فرش کف،بازسازی مدرسه مظفری و سقاخانه صفوی در مدت 9ماه،این مجموعه تاریخی-مذهبی آماده پذیرایی از گردشگران داخلی و خارجی در نوروز97 شد.
مدیر پایگاه جهانی مسجد جامع عتیق اصفهان نیز، برچیدن آجرفرش قدیمی، اصلاح شیب بندی، سبک‌سازی، اجرای اندود کاه‌گل،ساماندهی بدنه‌ها، مرمت نمای آجری و بندکشی را از مراحل مرمت این بنای تاریخی بیان می کند و می افزاید: همچنین این مجموعه مذهبی برای بازدید مسافران پاک سازی و بهسازی شد.
حسین یزدانمهر اضافه می کند: گردشگران می توانند در ایام نوروز از ساعت 9-12 و 14تا18و سی دقیقه از این مجموعه تاریخی بازدید کنند.

تزیینات و معماری مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان صحنی به ابعاد 70در60 متر و ايوان هايي در چهار جهت اصلي، رواق ها و غرفه هاي دو طبقه در اطراف دارد.
در وسط صحن مسجد، یک حوض ِ مربعی در مركز و حوضی چند ضلعي در شمال آن قرار گرفته است و در بالاي حوض مربعی شکل، سكويي چهارستونی وجود دارد .
دو سکوی وسیع و کم ارتفاع هم در حیاط برای خواندن نماز جماعت در تابستان تعبیه شده است.
مسجد جامع اصفهان چهار ایوان دارد که ایوان شمالی به نام صفه درویش خوانده می شود و منشا آن به دوره سلجوقی می رسد.
ایوان جنوبی مسجد، صفه صاحب و ایوان شرقی به صفه شاگرد شهرت دارد که مقرنس های ایوان شرقی با رنگ گرم و ترکیب اجزای رنگی دیگر ساخته شده است.
ایوان غربی معروف به صفه استاد مربوط به دوران سلجوقی است که از زیباترین ایوان های مساجد ایرانی است.
شبستان یکی دیگر از بخش های مسجد جامع اصفهان بر ستون‌های مدور استوار است که با گچ‌بری‌های دیدنی تزیین شده و از آثار عصر دیلمیان است.
این شبستان به مسجد الجایتو نیز معروف است و زیباترین منبر منبت‌کاری مسجدجامع اصفهان هم در این مکان قرار دارد.
گنبدجنوبی با طرح‌های تزیینی ساخته شده از آجر و گچ و چهل ستون‌های اطراف آن و گنبد شمالی در بخش شمالی حیاط از قسمت های دیگر مسجد است.
در گوشه شمال غربی مسجد، مقبره خاندان مجلسی جای گرفته –علمایی که در نشر آثار شیعی نقش مهمی داشته اند و یکی از این قبرها متعلق به فقیه و محدث بزرگ و نویسنده اثر بحارالانوار ملا محمد باقر مجلسی است.
شبستان عماد، کتابخانه خواجه نظام‌الملک و سنگاب‌ ها دیگر دیدنی های این بنای مذهبی است.

سیر تحول معماری مسجد
طرح نخستین مسجد جامع اصفهان، به صورت شبستان ستون دار بوده که در سال156 هجری قمری ساخته شد اما در سال 226هجری قمری، تخریب و بر ویرانه های آن مسجدی بزرگتر ساخته شد ه است.
در اوایل قرن چهارم هجری و روی کار آمدن سلسله آل بویه در این مسجد تغییراتی از جمله بزرگتر شدن فضای سرپوشیده، تزیین نمای بنا و ساخت ستون های متنوع آجری انجام شد.
در سال 442هجری، طغرل، بنیانگذار سلسله سلجوقی، اصفهان را تصرف کرد و مهمترین تغییرات مسجد در این دوره پدید آمد که مسجدی با طرح شبستانی تبدیل به مسجدی چهار ایوانی شد؛ تغییر مهم دیگر اضافه شدن دو گنبد به مسجد در پشت ایوان جنوبی و شمالی مسجد بود.
یکی از مهم ترین نشانه های باقی مانده از دوره ایلخانیان در این مسجد محراب زیبای اولجایتو است که، به سال 710هجری در شمال غربی مسجد ساخته شد.
این محراب بسیار زیبای گچ بری شده اثر استاد حیدر است که نام دوازده امام شیعه را در حاشیه فرورفتگی محراب نوشته است.
در دوره تیموریان، شبستانی به شکل خیمه در پشت ایوان غربی در سال851 هجری ساخته شد که به تالار زمستانی معروف است.
در دوران آق قویونلوها نیز در مسجد جامع اصفهان تغییراتی از جمله ساخت مناره های مسجد به وجود آمد.
در دوره صفویه هم، شبستانی در غرب چهلستون غربی ایوان جنوبی، که به چهلستون شاه عباسی معروف است ساخته شد.
البته می گویند پیشینه تاریخی مجموعه مسجد جامع اصفهان به پیش از اسلام برمی گردد و باستان شناسان با کشف یک پایه ستون با تزیینات دوره ساسانی در منطقه شمالی مسجد جامع وجود یک بنای قبل از اسلام در این نقطه از شهر اصفهان را نیز تأیید کرده‌اند.
نگارنده:مرضیه قاسمی