آئین چهارشنبهِ آخرسال در دیار آذربایجان
آئین استقبال از بهار در گذشته در آذربایجان بسیار متنوع بود و اکنون نیز برخی از این آئینها از جمله «چرشنبه بایرامی» در گوشه و کنار این دیار پابرجاست.
به گزارش خبرگزاری صدا وسیما مرکز آذربایجان غربی، چرشنبه بایرامی نام جشنی باستانی است که ایرانیان از ۱۷۰۰ سال پیش از میلاد تاکنون در آخرین شب چهارشنبه یعنی سه شنبه شب هر سال، آن را با روشن کردن آتش و برپایی مراسمهای خاص برگزار می‌کنند و معتقدند که چهارشنبه آخر سال نوید رسیدن بهار و تازه شدن طبیعت را می دهد.آذربایجانی ها نیز همچون سایر هموطنان خود در این روز در منزل بزرگترها دوره جمع می شوند و نزدیک غروب آتش روشن کرده و از آن روی آن می پرند.
غذای مخصوص این شب در آذربایجان کوفته است.
مردم این دیار بر این باورند که آتش روشن کردن و پریدن از روی آن موجب زدودن پژمردگی ها، سرما و بیماری از تن و روان است در واقع این جمله نشانگر یک تطهیر و پاکسازی است به بیان دیگر شما خواهان آنید که آتش تمام رنگ پریدیگی و بیماری و مشکلات شما را بزداید و بجای آن سرخی٬ گرمی و نیرو به شما بخشد.
سپهرفر کارشناس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی در گفتگو با خبرنگار صدا وسیما می گوید: مردم آذربایجان غربی به بهانه‌های مختلف و برای شاد زیستن و حفظ آداب و رسوم خود مراسم گوناگونی را پایه‌گذاری کرده‌اند که اکثر این مراسم در طول سالیان سال سینه به سینه نقل و به یادگار گذاشته شده است.
گزارش
شال اندازی یا شاللاما و بیللی بیللیجوانان با قاشق و کاسه ای در دست چادری بر روی سر و صورت خود می کشیدند و نواختن قاشق به کاسه صاحبخانه را متوجه حضور خود می کردند و صاحبخانه نیز کاسه آنها را از هدیه های متنوع مثل آجیل، شیرینی و شکلات و یا پول پر می کردند.
در شکل دیگر آن نیز جوانان شال بر دست به پشت بام همسایگان و آشنایان می رفتند و آویزان کردن شال به حیاط خانه به معنای شاد باش و درخواست هدیه از صاحبخانه بود که هر کس بنا به وسع و توان خود هدیه ای به شال می بست.
خنچه
خانواده نوعروسان در این شب سینی هایی از هدایا که به آن خنچه می گویند از طرف خانواده داماد دریافت می کردند. در این خنچه میوه، شیرینی، گلدان‌های پرگل، ماهی و خلعت و هدیه برای نوعروس فرستاده میشد. این رسم اکنون نیز پابرجاست و خانواده ها بر برپایی آن اهتمام دارند.
صله ارحام و آجیل شب چهارشنبه
در این شب معمولا خانواده ها به منزل بزرگان فامیل می‌روند و به خوردن آجیل و خواندن اشعار ترکی که به آن بایاتی می‌گویند سرگرم می‌شوند. تهیه آجیل چهارشنبه در بین آذربایجانی ها بسیار متداول است و در آن انجیر، کشمش، مویز، خرما، توت خشک، فندق، بادام، گردو، سنجد، نخودچی، آب نبات، تخمه بدون نمک، باسلق، برنجک (برنج بوداده) برگه هلو، برگه زردآلو و گندم برشته وجود دارد و و بنا بر اعتقاد دیرین کسی که مراد و حاجتی دارد، تقسیم آجیل را به عهده می گیرد تا مرادش و جاجت اش برآورده شود.
تکمگردانی
تکمگردانی نوید بخش فرارسیدن نوروز باستانی بود، در این آئین تکم گردان ها پوشیدن لباس سنتی و به دست گرفتن سینی بزرگ که حاوی سیب، حنا، شمع، نبات،سبزه، آجیل و سکه است در کوچه و محله‌ها می‌چرخیدند و اشعاری را در ارتباط با نوروز می‌خواندند و با اجرای رقص محلی شادی را به مردم به ارمغان می‌آوردند و مردم نیز هدایایی به آنها می‌دادند که امروزه این مراسم در آذربایجان به «چمچه گلین» معروف است، اما اساس کار تکم‌گردان در روزهای نوروز و چیرگی روز بر تاریکی است.
پریدن از روی آتش
روشن کردن آتش این نماد زندگی بخش و پریدن از روی آن از دیگر رسوم مخصوص این روز است و حین پریدن از روی آتش برخی جملات و اشعار خوانده می شود.
مردم محلی براین باورند که اگر فرد مجردی از روی آتش بپرد و همزمان این جمله ترکی را بخواند «آتیل باتیل چارشنبه، بختم آچیل چارشنبه» تا چهارشنبه سال آینده بخت او باز خواهد شد و ازدواج خواهد کرد.
آب پاشان یا سوی یآ گئتمه
آب نماد پاکی و پاکیزگی است و مردم آذربایجان در گذشته صبح روز چهارشنبه پیش از طلوع آفتاب به صورت دسته جمعی به کنار رودخانه می رفتند و آتش روشن می کردند و زنان کوزه ها را از آب رودخانه پر کرده و به خانه می‌آوردند. سپس کوزه ها را به خانه می آوردند و آب آن را به امید فرارسیدن سالی پرخیر و برکت به گرداگرد خانه می پاشیدند. این رسم هنوز نیز در برخی مناطق روستاها و شهر ارومیه پابرجاست.
آئین های مردم آذربایجان برای استقبال از عیدنوروز متنوع و حال و هوای زندگی دارد آنگونه که شهریار این دیار کهن می سراید:
بايراميدي، گئجه قوشي اوخوردي ***آداخلي قيز، بيگ جورابين توخوردي
هر كس شالين بير باجادان سوخوردي***آي نه گؤزل قايدادي شال ساللاماق
بيگ شالينا بايرامليغين باغلاماق