خطر در کمین گسل نشینان تبریز

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، زلزله ، حادثه تلخی است که هرباره صدها هموطن را به کام مرگ می کشاند و خانه ها را ویران می کند ، علاوه بر آن هزینه های زیادی برای جا به جایی یا بازسازی روی دست مردم و مسئولان می گذارد!
متخصصان زمین شناسی و لرزه نگاری دنیا از وضع کنونی گسلهای ایران آگاهی دارند اما چرا کشورمان یکی از پرخطرترین مناطق دنیا از دیدگاه لرزه خیزی است ؟
کارشناس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی شمال غرب کشور می گوید : پوسته زمین از قطعات مختلفی تشکیل شده است که به صورت ورقه هایی روی همدیگر می لغزند و یکی از این ورقه ها اوراسیا است که کشورهایی همچون ایران ، ترکیه و آذربایجان روی آن قرار دارند.
اسماعیلی می افزاید : این ورقه ها ، سن زمین شناسی زیادی دارد و از طرفی شبه جزیره عربستان نیز روی ورقه عرب واقع شده که خیلی جوان تر و حرکاتش بیشتر است .
وی می گوید : این ورقه با حرکت به سمت شمال جغرافیایی ، بر ورقه اوراسیا فشار وارد می کند و این فشارها موجب شکنندگی ورقه می شود و گسل ها پدید می آیند.
به گفته این کارشناس زمین شناسی ، ایران بیش از 400 گسل یا همان شکستگی های عمیق درون زمین دارد که طولانی ترین و خطرناکترین آنها در تبریز و شمال این کلان شهر قرار دارد.
این کهن شهر در طول تاریخ بارها بر اثر زمین‌لرزه‌ های مهلک و ویرانگر نابود و ازنو ساخته شده‌ است.
آخرین زلزله ویرانگر تبریز در سال 1780 میلادی به وقوع پیوسته است.
در منابع جهانگردی و تاریخی نقل است در این زلزله 40 هزار نفر از مردم کشته شدند و مسجد کبود و ارک تبریز تا حدود زیادی تخریب شد.
خوش زارع ، زمین شناس تبریزی توضیح می دهد : گسل تبریز دارای 3 قطعه به طول 280 کیلومتر است که از کوههای بزقوش و شهرستان بستان آباد آغاز می شود و از تبریز و صوفیان گذشته و پس از خوی به ترکیه می رسد و این گسل فعال ترین و مخرب ترین گسل ایران است .
به گفته وی شمال شهر تبریز تا 50 سال قبل هیچ سکنه ای را در خود جای نداده بود و بافت شهر بیش از 5 کیلومتر از گسل فاصله داشته است ، اما هم اکنون 25 درصد از جمعیت تبریز در همسایگی و حتی روی گسل زندگی می کنند.
با وجود این موضوع یکی از جدیدترین و پر جمعیت ترین شهرک های تبریز در این منطقه واقع شده است و نزدیک به 400 هزار نفر در ساختمانهای بلند مرتبه این شهرک ساکن هستند.
ساختمانهایی که به دلیل نامناسب بودن خاک منطقه و جا به جایی های مداوم قطعات طرفین گسل ، با انواع ترکها و نشست ها درگیرند.
مرد مسنّی که در یک مجتمع آپارتمانی 10 واحدی این شهرک ساکن است می گوید : مجتمع 5 طبقه دیوار به دیوار ما از 5 سال قبل نشست کرده اما هر روز به بهانه ای ، تعیین تکلیف آن را به تاخیر می اندازند. یک روز می گویند آب در پی ساختمان رفته روز دیگر می گویند سازه اش مشکل دارد.
وقتی به این ساختمان تازه ساخت که از 2 سال قبل حکم تخلیه آن صادر شده است نگاه می کنیم ، در ظاهر مشکل خاصی ندارد اما کمی که نزدیک تر می رویم کاملا واضح است که یک طبقه آن کاملا زیر طبقات بالایی مدفون شده و در خروجی و دیوارها کج شده و در بعضی بخشها فروریخته که تصویر وحشت انگیزی است .
زن همسایه هم ترک خوردگی دیوار خانه اش را نشان می دهد و می گوید : خانه 5 طبقه که نشست کرد ، واحد مسکونی ما هم 15 سانتی متر جا به جا شد و این ترکها که از بیرون دیده می شود ، به شکل عمیق تر در دیوار خانه هم هست.
دهها مجتمع مسکونی و تجاری و منازل شخصی با چنین مشکلاتی در مناطق شمالی تبریز درگیرند اما ظاهر کار نشان می دهد مردم نمی خواهند یا نمی توانند دست از سکونت روی گسل بردارند.
شهردار تبریز می گوید : مسیر توسعه شهر در طرح جامع تبریز به سمت جنوب و شرق است اما به دلایلی این مسیر از 4 دهه قبل به سمت شمال گسترش یافته است .
شهین باهر ، می افزاید : ساخت و ساز در حریم گسل و حتی روی گسل در هیچ کجای دنیا پذیرفته شده نیست و هیچ علم و فناوری نمی تواند مقاومت سازه های این چنینی را تضمین کند.
از او در خصوص چرایی ادامه صدور مجوزهای ساخت و ساز سوال می کنیم اما پاسخی منطقی دریافت نمی کنیم !
رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان آذربایجان شرقی هم می گوید : آیین نامه های ساخت و ساز در کشور و البته تبریز هیچ سنخیتی با حریم و روی گسل ندارد یعنی هیچ اتفاق ویژه ای برای مقاوم سازی ساختمانهای واقع در پهنه گسل نمی افتد.
طوماری خاطرنشان می کند : از طرفی چون قیمت زمین و مسکن در این نواحی بالاست و در واقع منطقه بالای شهر محسوب می شود ، اشتیاق مردم به آن بیشتر است و روز به روز ساختمانهای بلندتر و بیشتری ساخته می شود.
وی خاطرنشان می کند : نکته قابل توجه این است که در طرح جامع توسعه تبریز ، کاربری اغلب این نواحی ، فضای سبز بوده است . چرا که از نظر علمی خاک گسل خورده تنها با ریشه درختان و گیاهان مستحکم و کم تحرک می ماند.
به گفته طوماری در کمیسیونهای ماده 5 و 100 در دوران شهرداران مختلف تبریز ،حکم به تغییر کاربری این مناطق داده شده است و به این ترتیب دلالان و سودجویان به قیمت جان همشهری های خود ، سودهای کلان به جیب زده اند و البته باز هم می زنند.
با کارشناس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی شمالغرب کشور سری به یکی از شهرک های در حال احداث منطقه می زنیم جایی که لودرها و بولدوزرها در سردترین فصل تبریز و با وجود برف ، مشغول کارند.
اسماعیلی می گوید : سال 85 که نقشه های زمین شناسی این منطقه را تهیه می کردیم ، تمام تغییر جهت آبراهه ها و خطوط ناشی از جابه جایی گسل معلوم بود. حتی قبل از آن نیز آثار تخریب آخرین زلزله مخرب تبریز در تپه ها و کوهپایه ها آشکار بود اما الان اثری از تخریب گسل و حتی نمای گسل نیست به همین سادگی صورت مساله پاک شده است!
او ما را به ساختمانی می برد که ماه قبل چشمه گسلی در آن سرباز کرده بود اما اثری پیدا نکردیم. چون بلافاصله با بتن روی آن را پوشانده اند و حتی روی نقطه مورد نظر کانکس قرار داده اند.
فقط خدا می داند آب آن چشمه ، پی کدام خانه ها را می شوید تا فردا فرو بریزد !
از دیدگاه ساختار زمین شناسی ، جنوب و غرب تبریز ایمن ترین مناطق برای سکونت هستند. اما آنچه در واقعیت دیده می شود ، این است که بخش بزرگی از وادی رحمت تبریز ، جنوب جغرافیایی شهر را تشکیل می دهد.
این یعنی ما رفتگان را در مناطق امن به خاک سپرده ایم در حالی که زنده ها را در آغوش گسل جای داده ایم.
به گفته شهردار تبریز علاوه بر این مشکل ، اصلی ترین منطقه حاشیه نشین و سکونت گاه های غیر رسمی تبریز هم در مجاورت گسل شکل گرفته اند و به این ترتیب تقریبا یک سوم جمعیت تبریز روی خط خطر زندگی می کنند.
شمایل پلکانی ، کوچه های تنگ ، پله های خطرناک ، دیوارهای سست و سقف های سست تر
این جا همه آجرها ، خشت و چوب و آهنها آبستن حادثه اند.
همین چند روز پیش بود که در این منطقه 5 واحد مسکونی به دلیل بارش چند ساعته باران فرو ریخت . تصور این که با یک لرزه چند ریشتری چه بر این خانه ها و کوچه های می آید ، لرزه بر اندام ما می اندازد.
ساکنان این حاشیه ها ، خود در حاشیه اجتماع هستند غالبا روستائیان مهاجرت کرده به شهر و طبقات ضعیف ، بی سرمایه و بی آینده ...
کودکان و نوجوانانی با سرنوشتی نامعلوم در این پله ها بالا و پایین می روند . نمی دانیم آیا ممکن است گسل تبریز به آنها مهلت فرار بدهد یا نه ...!
کارشناسان زمین شناسی استان می گویند : گسل تبریز هر سال 7 میلیمتر جا به جایی دارد . در امتداد این گسل ، جا به جایی ها به صورت شمال غرب – جنوب شرق اتفاق می افتد و زمانی که این جا به جایی ها به آخرین ظرفیت برسند ، انرژی گسل آزاد خواهد شد.
با کارشناس زمین شناسی به یکی از بهترین و گرانترین محلات شهر می رویم.
خوش زارع می گوید : همین خیابانی که در آن حرکت می کنیم ، دقیقا روی گسل است .
او به درختان حاشیه خیابان اشاره می کند. درختانی که به گفته او با زلزله 7 ریشتری 4 متر به سمت مقابل جا به جا می شوند.
چگونگی تخریب خانه های این منطقه با این متراژ جا به جایی ، واقعا دور از تصور آدمی است ...!
تا چشم کار می کند خانه است و خانه . بدون تکه ای فضای سبز .
این کارشناس ، تپه های کنار خیابان را نشان می دهد.
تغییر رنگ خاک کاملا قابل مشاهده است و این تغییر ، همان خط گسل را نشان می دهد.
گسلی که امتداد و جا به جایی معکوس دارد و اگر روزی خمیازه ای بکشد ، تمام خاک های قرمز رنگ قدیمی بر سر ساکنان خانه ها آوار خواهد شد.
زارع ، زلزله شناس سرشناس ایران می گوید : من از سال 71 رفتار گسل تبریز را رصد می کنم و هنوز هم باورم نمی شود چگونه با این سرعت روی آن ، شهر را توسعه داده اند.
طبق مطالعات وی و همکارانش ، قطعات گسل تبریز هر 300 سال یک بار زلزله بالای 7 ریشتر ایجاد می کند.
از آخرین زلزله تبریز ، 238 سال گذشته است و ما چه غافل ، هر روز به گسل تبریز و زلزله اش نزدیک تر می شویم.
برآوردهای کارشناسی نشان می دهد در صورت وقوع چنین زلزله ای در همان دقایق اولیه 440 هزار نفر کشته خواهند شد.
حال با وجود این خطرات آشکار هیچ دستگاه اجرایی ، نهاد و تشکلی مانع از ادامه ساخت و ساز در شهرک های شمال تبریز نمی شوند بلکه هر روز مجوز بلند مرتبه سازی در این مناطق صادر می شود!
هر روز یک مجتمع تجاری و تفریحی! هر روز یک برج! و منطقه ای که هر روز بیشتر از دیروز خطرناک تر می شود .
حکایت کهنه حاشیه نشینی درد بی درمان کهن شهر تبریز است . جا به جایی اتفاق نمی افتد که هیچ ، با به رسمیت شناختن و سنددار کردن خانه ها ، راه برای ازدیاد آنها بازتر می شود .
گسل تبریز هم همیشه بیدار است کاش به جای خواب رفتن روی شکستگی های آن تا فرصت هست از آن فاصله بگیریم.

گزارش از : مهین انتظار