میراث گرانبهای آبا و اجدادی این سرزمین در حال نابودی است. گفته شده سالانه دو میلیون تن خاک به ارزش ۵۴میلیارد دلار در کشور بی صدا، نابود می‌شود.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما، مرکز قزوین؛ اندوهی برای زمین؛ سوگواره ای در غم نابودی دو گوهر گرانبها: آب و خاک. میراث گرانبهای آبا و اجدادی این سرزمین در حال نابودی است. گفته شده سالانه دو میلیون تن خاک به ارزش ۵۴میلیارد دلار در کشور بی صدا، نابود می شود؛ رقمی دو برابر درآمد نفتی کشورمان!
خاک منبع ثروت و ارزش افزوده هر کشوری است؛ در حقیقت ارزش هر سرزمینی به حاصلخیزی خاک آن است.
اما تخریب عرصه های کشاورزی و باغی در کنار تغییر کاربری آنها، داستان دردناک و غم انگیز امروز خاک سرزمین مان است.
خاک های حاصلخیز ما در حالی دچار نابودی می شوند که بسیاری از کشورها با پی بردن به ارزش خاک، به دنبال خریداری و وارد کردن این ثروت عظیم هستند.
به گفته معاون بهبود تولیدات گیاهی، فارغ از گسترش شهرها و روستاها که در نیم قرن اخیر، یک میلیون هکتار از اراضی مرغوب کشاورزی را از بین برده، تغییر کاربری هم سهم خاک قابل کشت را روز به روز کمتر می کند.
به این موضوعات باید بی توجهی به نوع کشت را هم اضافه کرد که آثار خود را بر جای می گذارد به نحوی که خاک های حاصلخیز را به تدریج به زمین های نامناسب کشاورزی و باغداری با کمبود شدید مواد آلی حتی به میزان کمتر از یک درصد تبدیل می کند.
خاک؛ اصلی ترین عنصر طبیعت
خاک مهم ترین عنصر منابع طبیعی است؛ از بین رفتن خاک حاصلخیز و مستعد، آینده و اقتصاد نسل بعدی را با خطر جدی مواجه می کند؛ زمینه های بروز مشکلات نسل های آینده همین حالا هم در توفان ها و پدیده گرد و غبار شهرها دیده می شود؛ اینها بخشی از صحبت های خوش اخلاق مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی قزوین است.
او می گوید: تولید محصولات کشاورزی در برخی مناطق توجیه اقتصادی ندارد، کشت مداوم برخی مزارع، حاصلخیزی خاک را به میزان زیادی از بین برده، فرونشست زمین در اثر خشکسالی های متوالی در کنار چرای بی رویه دام ها به ویژه شتر هم بهره وری منابع خاک را به شدت کاهش می دهد و امروز، زمان چاره اندیشی برای این چالش‌هاست.
از همین روست که بیابانی نایب رئیس خانه کشاورزی کشور می گوید: امنیت غذایی از همین حالا در گرو برنامه‌ریزی بجا و مناسب و مدیریت بهینه منابع آب و خاک است تا این میراث گرانبها به آیندگان برسد و امنیت غذایی کشور به خوبی تامین شود.
روایتی برای بهبود وضع خاک؛
داستان اینگونه بود؛ افزایش جمعیت و بهره برداری بی رویه و غیراصولی از خاک سبب بروز مشکلات متعدد زیست محیطی شد. 350 میلیون هکتار از اراضی جهان در معرض فرسایش و تخریب قرار گرفتند.حجم خاک فرسوده و بلامصرف کشاورزی در جهان به 26میلیارد تن رسید که ایران هم در این میان سهم 2میلیارد تنی داشت.
بنابراین خاک ورزی در دستور کار قرار گرفت؛ عملیاتی برای نجات خاک های کشاورزی که تلاش دارد با چند تکنیک ساده خاک را حفظ کند.
خاک ورزی درست در جایی به کمک زمین آمد که مزارع و باغات در اثر شخم زدن های متعدد، پاکسازی غیراصولی، غنی سازی های نامناسب و غیراستاندارد و کشت های متوالی، فقیر و فقیرتر می شد.
حجم زیادی از خاک مزارع، بدون اجرای عملیات خاک ورزی و به دلیل شخم زدن عمیق و سنتی به صورت گرد و غبار از بین می رفت؛ ادوات سنگین کشاورزی موجب کوبیده شدنِ عمقِ قابل توجهی از خاک می شد که کشت را عملا غیرممکن می کرد. رطوبت لایه های زیرین خاک هم به علت جابجا شدن زیاد، خشک می شد.
به این لیست موارد دیگری نیز می توان اضافه کرد از جمله ایجاد کلوخ های نسبتا حجیم که در آبیاری های سنتی، مصرف آب را به میزان زیادی افزایش می داد و یا تنفس آن را با مشکل مواجه می کرد.
اما نقطه مقابل این آسیب ها را خاک ورزی حفاظتی ترسیم کرد؛ جابجایی خاک در عمق های کم و به اندازه مورد نیازِ کشت که جلوی تبخیر رطوبت لایه های زیرین خاک و تشکیل کلوخ را می گیرد، مسیرهای تنفس خاک را باز می گذارد و به طور کلی فرمولی برای حفظ این میراث ارزشمند است.
ربانی معاون بهبود تولیدات گیاهی می گوید: این کار با کودهای سبز به جای کود شیمیایی،مدیریت عبور و مرور ماشین آلات کشاورزی، کنترل تردد بهره برداران در مزارع در حال کشت، آموزش کشاورزان و البته تناوب زراعت آغاز شد؛ همان اصولی که سال های طولانی در کتابهای درسی هم گنجانده شده بود.
این اقدامات خاک را به میزان 30درصد تغذیه می کند که به معنای افزایش بهره وری و استفاده موثر و مناسب از منابع موجودِ در معرض خطر است.
او خاک ورزی حفاظتی را مهمترین و بهترین راه برای مراقبت از زراعت می داند و معتقد است در سال های اخیر که با کمبود شدید بارشها هم مواجه بوده ایم، چنین روشی می تواند تا حد قابل قبولی، رطوبت مورد نیاز خاک را حفظ کند.
خاکی برای همه؛
خاک ورزی حفاظتی تنها به مجموعه ای از تکنیک های مهندسی کشاورزی محدود نمی شود؛ حفظ خاک راه های ساده تری نیز دارد.
سال گذشته برای مقابله با بیابانزایی، بوته کاری و نهال کاری در دستور کار مدیریت استان قرار گرفت؛ اقدامی با اختصاص7میلیارد تومان اعتبار برای 100هزار هکتار بیابان زدایی تا از فرسایش خاک و بیابانی شدن پهنه وسیعی از استان به ویژه در مناطق جنوبی پیشگیری شود. زاهدی استاندار قزوین هم همچون اسلاف خود بر این موضوع تاکید دارد.
اما گذشته از این ها، شاید انتخاب کشت متناسب با اقلیم هر منطقه، گسترش کشت گلخانه ای و البته حفظ پوشش گیاهی بومی هر منطقه، ساده ترین راه برای کنترل فرسایش، و به واقع کمک به حفظ خاک های حاصلخیزمان باشد.
خبرنگار: معصومه هاشمی