فصلی جدید در فصل پایانی سال

به گزارش اخبار استانهاي خبرگزاری صدا وسیما، پاییز هزار رنگ رفت و زمستان از راه رسید. اگرچه با آمدن زمستان، هوا آن روی خود  را نشان می دهد و  سرما آرام آرام به تن  زمین می نشیند اما شالیکاران کم کم خود را آماده می کنند تا گرم کار آماده سازی شالیزارها شوند.

با «بای» بسم الله ِ «شخم اول یا زمستانه» آخرین فصل سال به  فصل تازه ای از کار  و تلاش گره می خورد و «رنج » آغاز می شود. شخم زمستانه اگرچه در فصل سردسال، کار سختی است، اما کارشناسان علوم کشاورزی می گویند اجرای به موقع آن، علاوه بر حاصلخیزی خاک و افزایش تولید، استفاده بهینه  از نزولات   جوی  و صرفه جویی درمصرف آب،  کاهش  مصرف  سموم شیمیایی و در نهایت ارتقای سلامت  محصول را به  ارمغان می آورد.
آنطور که رییس سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید: برخی شالیکاران ِمناطقی چون املش، شفت، لنگرود، آستارا و آستانه‌ اشرفیه حدود سه هفته قبل از زمستان، پا به مزارع گذاشته و تیلرها و تراکتورها را به شالیزارها انداخته اند.
علیرضا شعبان نژاد با بیان اینکه بهترین فصل برای شخم اول شالیزارها، زمستان است گفت: اگر خاک شالیزارها در زمستان زیر و رو شود، بقایای گیاهی ِفصلِ زراعی ِقبل ، به زیرخاک می رود و در اوایل بهار، با گرم شدن هوا و افزایش فعالیت میکرو ارگانیسم ها، این بقایا تجزیه شده و از طریق افزایش مواد آلی خاک، زمین شالیزارها جان تازه ای می گیرد و حاصلخیزتر می شود.

وی با بیان اینکه حاصلخیزی خاک شالیزار در نهایت جذب بهتر عناصر غذایی بذر برنج را به دنبال داشته و باعث افزایش تولید محصول نهایی می شود گفت : از هر هکتار شالیزاری که شخم زمستانه در آن انجام می شود،  به طور میانگین 200 کیلوگرم برنج سفید بیشتری، نسبت به شالیزار شخم زده شده در بهار، به دست می آید.
اما مزایایی که شخم زمستانه به ارمغان می آورد، اهمیت و لزوم برداشتن اولین گام کشت و کار برنج را در زمستان، دوچندان می کند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با توجه به تغییرات اقلیمی، خشکسالی و کم آبی های سالهای اخیر، مدیریت آب زراعی را یکی از ره آوردهای مهم شخم زمستانه اعلام کرد و گفت: نیاز آبی شالیزارهای استان در فرایند تولید برنج در مناطق مختلف بین 10تا12 هزار مترمکعب  در هر هکتار است که حدود 2هزار و 500 متر مکعب آن، برای شخم اول مورد نیاز است که با اجرای شخم در فصل زمستان و استفاده از بارندگی های این فصل، می توان این مقدار از آب پشت سد سپیدرود را صرفه جویی کرد.

حبیب جهانساز می گوید : اگر در همه 238هزار هکتار شالیزار گیلان با استفاده از آب حاصل از بارش های زمستانی، شخم زمستانه انجام شود، 595 میلیون متر مکعب در مصرف آب زراعی استان صرفه جویی می شود.
وی زیر و رو کردن خاک شالیزار در زمستان را عاملی برای از بین بردن پناهگاه زمستان گذرانی آفت هایی چون کرم ساقه خوار می داند و می گوید: بطور معمول این آفت ها به علت فرار از سرما، در زیرخاک، زمستان گذرانی می کنند که با شخم زمستانه به روی خاک آمده و بر اثر سرمای هوا از بین می روند، فرآیندی که کاهش جمعیت آفات  و به تبع آن، کاهش مصرف سموم کشاورزی را در پی دارد. 
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان در تشریح این مطلب گفت : برای دفع آفات، در هر هکتار شالیزار، به طورمیانگین10 تا 15 کیلوگرم" سم گرانول" مصرف می شود که با انجام مراحل  مختلف شخم،  از جمله   شخم زمستانه و مبارزه با کانون های آلودگی، می توان به طورمیانگین تا20درصد در مصرف سموم کشاورزی صرفه جویی کرد، کاری که در صورت عملیاتی شدن، تا حدود زیادی سلامت محصول نهایی را تضمین و از نفوذ سموم به چرخه آب و خاک هم جلوگیری کرده و در نهایت کاهش ورود آلاینده های کشاورزی را برای محیط زیست شکننده گیلان به ارمغان می آورد.

به گفته حبیب جهانساز علاوه بر فوایدی که شخم زمستانه در فرآیند تولید از افزایش کمیت و سلامت محصول گرفته تا صرفه جویی در مصرف آب و هزینه های سموم دارد، باعث می شود تا کار شخم زدن شالیزارها انبار نشده و به ماه اول بهار موکول نشود.
وی عقب انداختن شخم اول و تقاضای هم زمان شالیکاران برای شخم زدن شالیزارها را مهم ترین دلیل افزایش هزینه های شخم زدن شالیزارها در بهار می داند و می گوید: زمانی که تقاضا برای ماشین آلات شخم، روند تدریجی و منطقی پیدا کند، هزینه های آماده سازی زمین هم کاهش می یابد و به گفته قدیمی ها " تاب کار کشت برنج در فروردین و اوایل اردیبهشت کمی فروکش می کند".
اما وجود مزایای فراوان شخم زمستانه، باعث شده جهاد کشاورزی، از حدود 10 سال پیش برنامه ترویج شخم زمستانه را جزو اولویت های کاری خود قرار دهد و با فراهم کردن ماشین آلات ویژه شخم، شالیکاران را در زمستان، به شالیزار بیاورد و پا روی پدال گاز شخم زمستانه بگذارد. براساس آمارهای این سازمان 10 سال پیش فقط 30 درصد شالیکاران گیلانی شخم اول را در زمستان، انجام می دادند که با اقدامات ترویجی و فراهم کردن تجهیزات شخم زمستانه، درحال حاضر این رقم به بیش از80 درصد رسیده است.

اما مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی گیلان درخصوص مهیا کردن  زمینه های توسعه شخم زمستانه با بیان اینکه درحال حاضر 53 هزار و 380 هزار دستگاه تیلر و هفت هزار و 157 دستگاه تراکتور برای شخم زدن شالیزارها در استان وجود  دارد  گفت: هر سال با پرداخت 40 میلیارد تومان تسهیلات خرید ماشین آلات کشاورزی تلاش می کنیم تجهیزات شخم اول را به تناسب نیاز استان تامین کنیم.
آقاي اکبرزاده می گوید: با برگزاری کلاس های آموزشی با کمک کارشناسان 62 مرکز خدمات جهاد کشاورزی و همچنین اطلاع رسانی از طریق رسانه ها درخصوص مزایای شخم زمستانه توانسته ایم تا حدود زیادی فرهنگ قهوه خانه نشینی را که از موانع اصلی اجرای شخم زمستانه بود از سر راه برداریم و کشاورزان را به موقع پای کار شخم زمین بیاوریم. 
وی هماهنگی با شرکت آب منطقه ای برای جلوگیری از رهاسازی آب تا قبل از دهم اردیبهشت را هم مزید بر علت می داند و می گوید: البته در برخی مناطق قرار گرفتن شالیزارها دربالا دست و نماندن آب بارندگی ها در شالیزار باعث می شود کشاورزان  دیرتر برای شخم شالیزارها اقدام کنند که البته این کار از سوی کارشناسان هم توصیه نمی شود، چراکه بعد از شخم زدن زمستانه باید شالیزارها بطور مداوم با آب حاصل از بارندگی سیراب شوند.  
این کارشناس جهاد کشاورزی می گوید: پیش بینی می شود تا پایان زمستان امسال 80 درصد شالیزارهای استان معادل حدود 180 هزار هکتار به زیر چرخ های تراکتورها و تیلرها برود.

 
گفتگوی خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما با چند نفر از شالیکاران حاکیست بیشتر آنها توصیه کارشناسان مراکز ترویج جهاد کشاورزی را آویزه گوش کرده و هر سال از دی ماه، دست به کار می شوند و شخم اول شالیزارها را با استفاده از آب بارندگی ها آغاز می کنند و با این کار هم خیالشان آسوده است و دغدغه تامین آب در اوایل بهار را که آب سد دیرتر رها می شود، ندارند و هم از شر بخش زیادی از جمعیت آفت کرم ساقه خوار در فرآیند تولید راحت می شوند.
اگر چه هنوز هستند تعدادی از کشاورزان که معتقدند تا زمانی که آب سد رها نشود نباید کار کرد.چون زمین الان سفت است و با آب باران نرم نمی شود و زحمت کشاورز زیاد است. البته ناگفته نماند برخی شالیکاران هم می خواهند زودتر شروع کنند اما، چون شالیزارهایشان دربالا دست است و آب بارندگی ها در زمین هایشان باقی نمی ماند، باید منتظر بمانند تا از آبهای آب بندان یا سد استفاده کنند. 
کوتاه سخن اینکه : با توجه به آمارهای سازمان جهاد کشاورزی گیلان که حکایت از استقبال 80 درصدی شالیکاران برای انجام شخم در فصل زمستان و به تعویق نینداختن آن تا بهار دارد، به نظر می رسد شالیکاران به سهم خود، کمر همت شان را محکم تربسته اند و به جای قهوه  خانه نشینی، ترجیح می دهند قدم در شالیزار بگذارند و خاک مزرعه را زیر و رو کنند. حال اگر سازمان جهاد کشاورزی باقیمانده مشکلات زیرساختی در مسیر شخم زمستانه را مرتفع کند به نظر می رسد تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله ای نماند.... 

          *   نگارندگان : کبرا اجدادی و مریم امدادی