معضلات زیست محیطی،نابودکننده‌ای بی صدا به نام، ته سیگار

چکیده مصاحبه پژوهشی:

- حدود 14 در صد جمعیت بالای 15 سال کشور از انواع محصولات دخانی استفاده می کنند.

- طبق برآورد وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی 40 میلیارد نخ مصرف سالانه سیگار در کشور است.

-بیش از 20 میلیارد نخ سیگار مصرف شده در محیط رها می شود.

- 20 تا 30 هزار میلیارد تومان هزینه بهداشتی و سلامتی  مصرف سیگار در کشور است .

- طبق برآوردهای بهداشتی، هر عدد ته سیگار در صورت بارندگی حدود یک متر مربع از زمین را آلوده می­ کند.

- علی رغم  جریمه سنگین رها کردن ته سیگار در کشور های پیشرفته؛ اما در ایران هنوز قانونی با ضمانت اجرایی نداریم.

-  آموزش و اطلاع رسانی همراه با اعمال قانون می تواند در کاهش آسیب­ های زیست محیطی این معضل موثر باشد. 

پژوهش خبری صدا وسیما: ته سیگار،  پسماند ظاهرا کوچکی است که به راحتی در هر جایی رهایش می‌کنیم  و فکر می‌کنیم که کار تمام شده است ، در حالی که ماجرا تازه شروع شده است .از کوچه‌ و خیابان تا پارک ها و مناطق خارج شهر ته ‌سیگار دیده می‌شود. معضل و دردسرهای ‌سیگار تازه بعد از دود کردن آن چند برابر می شود. دود و ایجاد حرارت و حتی خاکستر سیگار که خود منشا آلودگی زیست محیطی است. اما رها کردن ته مانده آن فاجعه ای در پیش روی انسان قرار می دهد که انسان همچنان با در خواب غفلت سعی درکتمان دردهای پنهان آن دارد . علی رغم اطلاع انسان از مواد سمی  موجود و تجریه ناپذیر سیگار ، چرا همچنان مصرف آن رو به رو به تزاید و سن مصرفش رو به کاهش است ؟ چرا هیچ نگرانی از آینده محیط زندگی رو به آلودگی خود نداریم؟ چرا در جلوگیری  از آلوده کردن محیط زندگی موجودات زنده حساسیتی نداریم؟ چرا قانونی که قابلیت اجرای داشته باشد؛ تصویب نمی شود؟ برای هشدار درباره آلودگی ­های ته سیگار و فرایند پیش روی گفتگویی کردیم با آقای بهزاد ولی زاده مسئول برنامه کنترل دخانیات وزارت بهداشت[1] تا روزنه ­ای باشد برای بحث بیشتر در فضای رسانه ای.

میزان مصرف و هزینه  مصرف سیگار در کشور چقدر است؟

- حدود 14 در صد جمعیت بالای 15 سال کشور از انواع محصولات دخانی استفاده می­ کنند.

- سن جمعیت مصرف کننده به 13 تا 15 سال کاهش یافته است.

- طبق برآورد وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی 40 میلیارد نخ مصرف سالانه سیگار در کشور است.

- طبق برآورد وزارت صنعت معدن و تجارت مصرف سیگار در کشور حدود 55 میلیارد نخ می باشد.

- از این مقدار حداقل 50درصد آن در محیط رها می­شود

- 10 هزار میلیارد تومان هزینه مصرف دخانیات در کشور می باشد.

دو تا سه برابر از این میزان یعنی 20 تا 30 هزار میلیارد تومان هزینه بهداشتی و سلامتی دارد. 

- طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی حدود هفت هزار ماده شیمیایی در دخانیات شناسایی شد که از این میزان 70 ماده سرطانزا است.

- پسماند ناشی از سیگار ، جز پسماندهای خطرناک شناخته می شود.

- کشت توتون باعث آلودگی محیط زیست می شود.

- طبق برآورد بهداشتی، هر عدد ته سیگار در صورت بارندگی حدود یک متر مربع زمین را آوده می کند.

-ایجاد دمای بالا یکی از مشکلات زیست محیطی مصرف سیگار است. 

 قانون در خصوص  پسماند سیگار چه می گوید؟

 -طبق ماده 180 کنوانسیون چارچوب سازمان بهداشت جهانی در مورد کنترل دخانیات که ایران هم در سال 1984 به عضویت آن در آمده ، دولتها درباره مسایل زیست محیطی کشت توتون باید مراقبت های لازم را انجام دهند.

- هر چند در کشور ما استعمال دخانیات در اماکن عمومی و ادارات دولتی منع شد اما هنوز ضمانت اجرایی نداشته و یا اعمال نمی شود.

- با توجه به اینکه پسماند  سیگار جز پسماندهای خطرناک شناخته می شود طبق قانون مدیریت پسماند متولی دفن و فرآیندهای جمع آوری آن؛ باید توسط تولید کننده انجام گیرد.

- شرکت های تولید کننده سیگار نسبت  به ته سیگار رها شده در محیط مسئولیت داشته و  باید عوارض پرداخت کنند و یا معدوم کردن آنها را به عهده بگیرند.

-در اروپا برای رها سازی  ته سیگار در محیط  65 تا 75 یورو جریمه در نظر گرفته شده است اما در ایران چنین قانونی پیش بینی نشده است.

مشکلات اعمال قانون در ایران چیست؟

- از مشکلات اعمال قانون مدیریت پسماند، رهاسازی ته سیگار توسط مصرف کنندگان در محیط زیست است. به عبارتی دیگر برخلاف پسماندهای خطرناک دیگر همچون زباله های بیمارستانی که مصرف کننده آن مشخص است، اما پسماند سیگار تولید کننده آن عموم مردم اند لذا اجرای قانون مدیریت پسماند برای این همه متهم وجود  ندارد.  در ایران برای  جلوگیری از دور انداختن ته سیگار توسط مصرف کننده، قانونی وضع نشده است.

 برای جلوگیری از این آسیب  چه راهکارهایی پیشنهاد می شود؟

- اولین و مهم ترین اقدام باید آموزش و اطلاع رسانی برای مردم باشد.

- تصویب قانون شفاف و دارای قابلیت اجرایی

- می توان قانون مدیریت پسماندها را درباره سیگار اجرایی کرد.

- تعبیه اتاق مخصوص کشیدن سیگار در اماکن عمومی، خیابان ها، بازارها و...

- قرار دادن سطل مخصوص زباله سیگار در اماکن عمومی و...

- تهیه گزارش، مستند خبری و همچنین در برنامه های تولیدی برای کودک و نوجوان فرهنگ سازی شود.

سخن آخر

سخن آخر اینکه در کشور ما  حدود 10 میلیون نفر ، بیش از 40 میلیارد نخ سیگار که بیش از 50 در صد آن را در جامعه و محیط زیست رها می­ کنند.  به عبارت دیگر حدود هفت هزار ماده شیمیایی که به تنهایی 70 ماده سرطان زا را در محل زندگی ما رها می کنند. و در صورتی که  خاکستر سیگار و فیلتر غیر قابل تجزیه آن را محاسبه کنیم وضع محیط زیست فاجعه بار خواهد شد.

متاسفانه علی رغم این خطرات از نظر وضع و اعمال قانون هنوز در ابتدای مسیر می باشیم ، اما با آموزش و اطلاع رسانی و  تصویب قانون شفاف و دارای قابلیت اجرایی و برخی کارهای اجرایی در سطح شهر و محل رفت و آمد انسانها؛ می توان به کاهش نگرانی ها کمک کرد. در این میان رسانه ها به خصوص رسانه ملی به تهیه گزارش و مستند خبری، ورود محتوای فرهنگ ساز در برنامه های صدا و سیما و فضای مجازی  نقش مهمی می توانند داشته باشند.

 پژوهش خبری // سید قاسم سیدآقایی

 ----------------------------------- 

[1] گفتگوی تلفنی با مهندس بهزاد ولی زاده مسئول برنامه کنترل دخانیات وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، اداره پژوهش خبری؛ مهرماه 1396