بیابانی شدن بزرگترین تهدید و بحران زیست کره زمین در قرن حاضر است
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز قزوین, جهان هر لحظه بیش از گذشته، شاهد بی حاصل شدن منظر و چشم اندازها است.
بیابان در اقتصاد کشاورزیِ امروز کشور‌ها مترادف با رکود است و این گفته وقتی با واقعیت‌های امروز کشورمان انطباق می‌یابد، اهمیتی دو چندان می‌یابد.
واقعیت آن است که ایران بر روی کمربند خشک و نیمه خشک جهان قرار دارد و اقلیم آن با ۴۰میلیون هکتار بیابان، معادل ۳درصد بیابان‌های دنیا، شناخته می‌شود.
در این میان دشت حاصلخیز ۹هزار ساله قزوین، در فلات مرکزی ایران بیش از همه در مسیر بیابانی شدن قرار دارد و تغییر ماهیت آن از دشتی سرسبز به بیابانی بی حاصل، قریب الوقوع است.
قزوین طی چند سال گذشته شاهد خشک شدن تالاب الله آباد بوده که علاوه بر افزایش وسعت بیابانی منطقه، خطر ریزگرد‌ها را به ویژه برای استان‌های همجوار شرقی به دنبال دارد. موضوعی که با روند کنونی، به زودی مراتع را نیز تبدیل به کانون‌های گرد و غبار خواهد کرد.
افلاطونی مدیر امور اراضی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین می‌گوید: «از یک و نیم میلیون هکتار اراضی استان، معادل ۳۰درصد یا
از ۹۳۵هزار هکتار عرصه منابع طبیعی استان هم، ۹۰هزار هکتار تبدیل به بیابان شده و ۲۴۰هزار هکتار در معرض تهدید و بحران است.»
این گفته‌ها منطبق بر واقعیت است؛ واقعیتِ دشتی ۴۴۳هزار هکتاری در جنوب و جنوب شرقی استان که حدود ۱۰۰هکتار از آن، شکل بیابانی به خود گرفته است. بعلاوه فرسایش بادی در بخش‌های جنوبی آن، از جمله کانون‌های فرسایش بادی آراسنج، فتح آباد، دوقوزلو، کله دره، الله آباد، اسدآباد، سیف آباد و روستای محمد آباد به سمت دشتابی و حوزه جنوبی شهرستان آبیک به وضعیت حاد رسیده است.
همه این موارد نشان می‌دهد که بحران بیابان زایی در استان قزوین چالشی جدی است.
منشا بیابان زایی کجاست؟
در یک نگاه کلی اولین متهم فرایند بیابان زایی، زوال پوشش گیاهی است. موضوعی که اسداللهی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری
او می‌گوید: خشکسالی و کمبود رطوبت موجب از بین رفتن پوشش گیاهی شده است. البته نباید و نمی‌توان از برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی چشم پوشید؛ مسأله‌ای که افت شدید سطح سفره‌ها را به دنبال داشته و نتیجه آن فرونشست زمین و پیشروی شوری آب در اراضی کشاورزی است.
مهار آب‌های سطحی، انحراف مسیر رودخانه‌ها و وجود کانال‌های زهکش عوامل دیگری هستند که گیاهان «آب دوست» را از بین می‌برند. تغییر کاربری اراضی و وزش باد‌های نسبتا شدید بر روی بیابان‌های با خاک نرم و خشک هم عوامل دیگر بیابان زایی هستند؛ و در نهایت رها شدن زمین‌های زراعی و چرای بی‌رویه دام سنگین بخصوص شتر در پدیده بیابان زایی نقش آفرینی می‌کند که حتی به حریم روستا‌ها هم رسیده است.
چه باید کرد؟
آب، خاک و پوشش گیاهی سه شاخصه اصلی جلوگیری از بیابان زایی است که اگر درست استفاده شود، پدیده‌ای به نام بیابان زایی بوجود نخواهد آمد.
متقی فرد رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان معتقد است مدیریت صحیح منابع آب و خاک، اصلاح الگوی کشت، دانش افزایی به ویژه
اما در همین حال اشاره می‌کند که راهکار بیابان زدایی، چندان پیچیده نیست و شاید ساده‌ترین راه برای مقابله با آن بازگرداندن کشت و کار به مزارع و حاشیه شهر‌ها باشد. طرحی که چند سالی است با بوته کاری و نهال کاری در مناطق بحرانی کشور آغاز شده و قرار است تا پایان برنامه ششم، سالانه ۵۰۰ هزار هکتار عملیات بیابان زدایی در کشور اجرا شود.
بر مبنای همین مصوبه، اعتبار ملی برای ۱۰۰ هزار هکتار بیابان زدایی در استان اختصاص یافت؛ بودجه‌ای که در روز‌های پایانی سال۹۵، بهار بیابان زدایی را نوید می‌داد.
به گفته اسداللهی مدیرکل منابع طبیعی استان از اعتبار ۷میلیارد تومانی بیابان زدایی، ۴میلیارد تومان همان ابتدا تخصیص یافت و مابقی به سال۹۶ موکول شد.
به این ترتیب ۶ هزار هکتار از عرصه‌ها و مناطق جنوبی شهرستان آبیک و بویین زهرا بیابان زدایی شدند.
بسیج سازندگی هم بوته کاری، نهال کاری، آبرسانی و حفاظت و قرق در برابر چرای دام را در دو هزار و ۶۰۰هکتار از اراضی بیابانی آبیک و بویین زهرا بر عهده گرفت تا مقابله با بیابانزایی در منطقه جدی‌تر شود.
اما برون رفت از این معضل، نیازمند همکاری مردم هم بود تا دشت قزوین، سرسبز بماند و رنگ و بوی بیابانی به خود نگیرد.
یک اقدام عملی؛
این بار اقدام عملی، با عزم باغدار بزرگ اصفهانی و البته بدون کمک‌های دولتی شروع شد. او کاشت نهال پسته را پس از خرید و احیاء ۳۵۰هکتار بیابان، از ۱۱سال پیش آغاز کرد.
حفر کانال ۴۵کیلومتری برای رفع شوری آب و ایجاد خاکی قابل کشت برای باغبانی با اضافه کردن ۲هزار و ۷۰۰ کامیون گوگرد و آهک، بخشی از اقدامات بزرگی بود که رضوانی ۶۰ساله انجام داد تا با گذشت یک دهه، باغستانی آباد از پسته صادراتی با ظرفیت سالانه ۵۰۰ تن، در دشت بایر الله آباد ایجاد شود.
حال که این وسعت به ۵۰۰هکتار رسیده، الگوی بومی خوبی برای مردم و به ویژه مسئولان در موضوع بیابان زدایی ترسیم شده است؛ الگویی که می‌تواند زمین‌های بایر و خشک را نه تنها از بیابانی و کویری شدن نجات دهد بلکه رونقی بر کشاورزی و باغبانی و توسعه اقتصاد منطقه باشد.
همین اقدام عملی ظرفیت و قابلیت کشت و کار را در پهنای دشت قزوین به اثبات می‌رساند. خاک زرخیزی که احیاء و پیشگیری از بیابانی شدن آن، فارغ از هیاهوی طرح‌ها و لوایح، عزمی از جنس کارآفرینی، نوآوری و خلاقیت در زراعت می‌خواهد.
خبرنگار: معصومه هاشمی