دانش‌آموز هنوز در سن رشد است و برای رشد و عملکرد طبیعی مغزش، برای یادگیری و تمرکز حواسش و برای حفظ سلامت و اینکه دچار چاقی و مشکلات آن نشود بسیار مهم است که روی نوع مواد غذایی یا محصولاتی که در مدارس عرضه میشود و بچه‌ها به عنوان میان وعده مصرف می‌کنند دقت شود.
- این دستورالعمل مشترک بین وزارت بهداشت و وزارت آموزش و پرورش از سالهای 85-84 وجود داشته
- قرار بر این بوده است که هرچند وقت یکبار برای سال تحصیلی جدید در این دستوالعمل بازنگری شود
- اگر مشکلی در ارتباط با بوفه مدارس وجود داشته باشد با سامانه تلفن 1490 ارتباط مردمی وزارت بهداشت تماس بگیرید.
- بازرسین سلامت محیط پاسخگو هستند . هم آموزش و پرورش و هم وزارت بهداشت وظیفه دارند پایش و نظارت بر بوفه‌ها را انجام دهند.
-اگر در مدرسه‌ای مسئول بوفه چیزهایی که غیرمجاز اعلام شده را بیاورند تخلف است. برای نظارت بر این مساله بازرسین بهداشت محیط موظف هستند از بوفه‌ها بازدید کنند.
پژوهش خبری صدا وسیما: «دستورالعمل بهداشتی پایگاه تغذیه سالم در
مدارس» در سال 96، توسط دو وزارتخانه «بهداشت درمان و آموزش پزشکی» و «آموزش و
پرورش» پس از تجدیدنظر در دستورالعمل سال 93 مصوب و ابلاغ شده است. این دستورالعمل
بر اساس ماده سه آییننامه اجرایی تأمین، حفظ و ارتقای سلامت جسمی، روانی و
اجتماعی دانش‌آموزان با هدف ارتقای تأمین بخشی از انرژی و مواد مغذی مورد نیاز،
ارائه مواد غذایی سالم و جلوگیری از عرضه مواد غذایی کم ارزش تغذیه‌ای به آنها،
تهیه و تنظیم شده است.[1] برای آشنایی با این
دستورالعمل در مصاحبه پژوهشی با دکتر زهرا عبداللهی، دکترای تخصصی علوم تغذیهومدیر کل دفتر
بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشتدر نظر داریم تا در زمینه «چیستی،
چرایی، و چگونگی اجرای دستورالعمل» به بحث در خصوص سوالات ذیل بپردازیم:
این دستورالعمل از چه زمانی، با چه هدفی و از سوی کدام نهادها و یا سازمان ها است؟
دکتر زهرا عبداللهی مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت: این دستورالعمل یا آییننامه مشترک بین وزارت بهداشت و وزارت آموزش و پرورش از سالهای 85-84 وجود داشته و قرار بر این بوده است که هرچند وقت یکبار برای سال تحصیلی جدید در آن بازنگری انجام شود. آخرین بازنگری روی این تفاهمنامه، به لحاظ لیست یا فهرست غذاهایی که مجاز یا غیرمجاز هستند در سال 93 ، در یک کارگروه کارشناسی متشکل از وزارت بهداشت یعنی دفتر بهبود تغذیه مرکز سلامت محیط و کار، سازمان غذا و دارو و مجموعه‌های مرتبط در وزارت آموزش و پرورش دفتر سلامت و تندرستی آموزش و پرورش و سایر قسمت‌های مرتبط صورت گرفت. در سال 93 با این دیدگاه که الان کشور به لحاظ تغییر الگوی مصرف غذایی، مصرف زیاد قند و نمک و چربی، و مصرف کم اقلام سلامت محور مثل سبزی و شیر و لبنیات به تدریج شیوع اضافه وزن، چاقی و بیماری‌های غیرواگیر(دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی، فشار خون بالا، کبد چرب) را در کشور داریم و اتفاقا در دانش‌آموزان هم به شکل اضافه وزن و چاقی دارد خودش را نشان می‌دهد؛ این دستورالعمل را تجدید نظر کردیم. و با این نگاه که اقلامی که در پایگاه ها یا بوفه های مدارس عرضه میشود به لحاظ میزان قند، چربی و نمک، مناسب و لقمه‌های سالم به مدرسه آورده شود. تنقلاتی که شور هستند و استانداردهای ما را به لحاظ نمک رعایت نمی‌کنند با این دیدگاه در سال 93 تجدید نظر شد و به امضاء دو وزیر بهداشت و آموزش و پرورش رسید و ابلاغ شد و دارد اجرایی میشود. امسال نیز ما اتفاقاً به عنوان دفتر بهبود تغذیه با وزارت آموزش و پرورش مجددا بازنگری کردیم تا این را تکمیل کنیم و مجددا بازنگری میشود مثلا الان چون بحث نشانگرهای رنگی را داریم. نشانگرهای تغذیه‌ای که روی تمام محصولات غذایی به صورت سه تا رنگ سبز و زرد و قرمز، میزان قند و نمک و چربی نشان داده میشود و این باید روی همه محصولات غذایی باشد. الان مثلا در دستورالعمل می آوریم که محصولاتی به بوفه بیاید که حتما این برچسب را به لحاظ قند و نمک و چربی داشته باشد که دو فایده دارد یکی اینکه محصولاتی که کم قند، کم نمک، کم چربی است به بوفه بیاید و ضمنا یک حالت آموزشی هم برای بچه‌ها دارد. که آشنا با این سرفصل تغذیه‌ای بشوند و به انتخاب صحیح آنها کمک میکند و چون میخواهیم مصرف میوه را تغییر دهیم. چون مصرف سبزی و میوه در بین بچه ها کم است گفتیم میوه بصورت دانه‌ای و تکی که کاملا شسته و بسته بندی شده در بوفه بیاید که ما فرهنگ مصرف میوه را بتوانیم جا بیندازیم و نهایتا این مسیر را دستورالعمل بوفه‌های مدارس دارد طی میکند که هر چند وقت یکبار متناسب با شرایط و بر حسب ضرورت بازنگری میشود که هر چقدر میشود سمت و سوی بیشتری به سمت حفظ سلامت دانش‌آموزان داشته باشد.
آیا آماری در مورد صبحانه خوردن بچه‌ها وجود دارد؟
دکتر زهرا عبداللهی مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت: آمار کشوری نداریم اما این واقعیت وجود دارد که بچه‌ها صبحانه نخورده به مدرسه می‌آیند. بچه ها شب‌ها خیلی دیر می‌خوابند و صبح ها دیر بیدار می‌شوند و فرصت صبحانه خوردن ندارند؛ به همین علت ما بحث صبحانه سالم را هم داریم. با آموزش و پرورش مطرح می‌کنیم که یک زنگ صبحانه سالم مدارس داشته باشند و بعد گفتیم در بوفه‌ها اگر کاملا مطابق آن تفاهم نامه و دستورالعمل شرایط بهداشتی مهیا هست؛ چیزهایی برای بچه‌ها عرضه بشود مثل غذای پخته: آش، عدسی، لوبیا که معمولا هم بچه‌ها دوست دارند. این را هم در آن دستورالعمل اشاره کردیم که در شرایطی کاملا بهداشتی این جور چیزها یا لقمه‌های سالم نون و پنیر نون و تخم‌مرغ و.... در بوفه وجود داشته باشد. تا بچه‌ها بتوانند از آن استفاده کنند. نهایتاً اینکه ما با صبحانه نخوردن بچه‌ها مشکل داریم و این مساله درست است و به همین علت این توصیه را داریم که حتما به صبحانه بچه‌ها توجه شود و مضرات صبحانه نخوردن بچه‌ها گوشزد شود؛ نهایتاً تلاش می‌کنیم که با آموزش و فرهنگ‌سازی این مشکل را کم‌رنگ‌تر کنیم.
با کدامیک از این دو، پول توجیبی یا لقمه میان وعده برای بچه‌ها، در مدرسه موافق هستید؟
دکتر زهرا عبداللهی مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت: ما این توصیه را داریم که حتما یک لقمه کوچک نان و پنیر و یا یک دانه میوه را والدین برای بچه‌ها بگذارند که در سرویس و در مسیر مدرسه بخورد. پیشنهادمان به والدین این است که بچه‌ها مخصوصا اگر صبحانه نخورده‌اند یا از خانه بیاورند و یا اگر در بوفه امکان عرضه لقمه سالم است صبحانه را تهیه کنند. امسال گفتیم در بوفه میوه عرضه شود که لازم نباشد بچه ها میوه را از خانه بیاورند. حتی شیر را هم توصیه می‌کنیم. یک پاکت کوچک شیر ساده همراه دانش آموز باشد و یا پول توجیبی بدهند تا دانش آموز شیر را از بوفه تهیه کند.
ضمانت اجرایی این دستورالعمل تا چه اندازه است؟
دکتر زهرا عبداللهی مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت: اگر در مدرسه‌ای این اتفاق بیفتد که مسئول بوفه چیزهایی که غیرمجاز اعلام شده را بیاورند تخلف است. برای نظارت بر این مساله بازرسین بهداشت محیط موظف هستند از بوفه‌ها بازدید کنند. در این تفاهمنامه که در سال 93 بازنگری شد علاوه بر بازرسان بهداشت محیط، کارشناسان تغذیه را که در معاونت‌های بهداشتی دانشگاه هستند. آنها را موظف کرده‌ایم که بروند هم شرایط بهداشت محیط را کنترل کنند و کارشناسان تغذیه کیفیت آن محصولات را هم کنترل می‌کنند. حتی امسال این را وارد دستورالعمل کردیم که حتما کمیته‌ای از کارشناسان تغذیه باید در سطح استان و شهرستان باشد و الان سازمان دانش‌آموزی تامین اقلام را بعهده گرفته است. حتما هرچه که قرار است به بوفه برود باید تایید کارشناس تغذیه را در معاونت بهداشتی بگیرند؛ یعنی دانشگاه تآیید کند که اینها اجازه دارد بیاید. علاوه بر این سیستم نظارتی، یک سامانه تلفن 1490 را وزارت بهداشت الان دارد که می‌توانند مردم در هر موردی که با مشکلی مواجه می‌شوند مثلا در بوفه مدرسه و... خود مدرسه و خود پدرومادرها اگر ببینند دارد تخلف میشود یا فست‌فودها دارد می‌آید؛ با این سامانه می‌توانند تماس بگیرند. بازرسین سلامت محیط پاسخگو هستند یادداشت می‌کنند تا مورد بررسی قرار بگیرد. هم آموزش و پرورش و هم وزارت بهداشت وظیفه دارند پایش و نظارت بر بوفه‌ها را انجام دهند.
تا چه اندازه مخاطبان این دستورالعمل کشوری، ملزم به اجرای آن هستند؟ اگر کسی اجرا نکرد نحوه برخورد بر اساس مقرراتی که وجود دارد چگونه است؟
دکتر زهرا عبداللهی مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت:بازرسان بهداشت محیط اگر کسی اجرا نکرد بوفه را می‌بندند تا اگر شرایط آن بهداشتی نیست یا چیزهایی که عرضه میشود برخلاف دستورالعمل است، اصلاح شود. در مورد دست‌اندرکاران نیز به عنوان یک فرد خاطی آموزش و پرورش برخورد میکند. مثل هر اداره دیگری اگر کارمند وظیفه خود را انجام ندهد اگر بوفه‌ای رعایت نکرده باشد آن بوفه باید تعطیل شود تا برطرف شود.
تقسیم وظایف در ارتباط با دستورالعمل کشوری در سطح مدیر، مربیان بهداشت، بهورزان، دانشجویان پزشکی در مدارس چگونه است؟
دکتر زهرا عبداللهی مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت: بر اساس شرح وظایف مدون بحث‌های
پایش و نظارت به عهده بازرس بهداشت محیط است. کارشناسان تغذیه کیفیت غذا را کنترل
می‌کنند و وظایف آموزشی را (هم برای دانش‌آموزان و هم برای مسئولان مدرسه و هم پدرومادرها
در انجمن اولیاء و مربیان) بعهده دارند. مدیر یا ناظم یا آن کسی که مسئول بوفه است
تعریف شده که باید بر بوفه نظارت و کنترل
کند. اینکه مسئول بوفه بدون اطلاع مدیر مدرسه چیزی که برخلاف دستورالعمل هست
نیاورد. یک شرح وظایف مدونی وجود دارد که باید بر اساس آن هرکسی کار خود را انجام
بدهد. الان ما کارشناس تغذیه داریم در آن طرح تحول در آن مراکز خدمات جامع سلامت
اینها حتما یکی از وظایف‌شان این است که در منطقه تحت پوشش خودشان در مدارسی که
وجود دارد می‌روند به مدارس برای بحث‌های آموزشی برای بچه ها برای پدر ومادر و
الدینشان، سمینار یا همایش‌های آموزشی می‌گذاریم. برای مسئولین رده بالاتر مدارس،
برای روسای ادارات آموزش و پرورش در استان یا در سطح ستادی و با شرح وظیفه مدونی
هرکسی کار خودش را باید انجام دهد.
وضع بوفه های مدارس در سطح کشور چگونه است؟
دکتر زهرا عبداللهی مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت: بوفه‌های مدارس متاسفانه در سطح کشور شاید با آن استانداردهای که در آن دستورالعمل تعریف شده است حتی به لحاظ فیزیک و ساختمان آن محل منطبق نباشد؛ چون مدارس70،60 درصد آنها قدیمی هستند و در مدل ساخت آنها بوفه دیده نشده بوده است، یعنی شاید 30 تا 40 درصد مدارس با آن استانداردهایی که آن فضا چه مشخصاتی باید داشته باشد مطابقت دارند و بقیه مطابقت ندارند. چون مدرسه یکجای خیلی قدیمی است؛ که جایی برای بوفه ندارد و یک اتاقک و زیر پله‌ای برای بوفه در نظر گرفته‌اند. ما حتی برای آن هم می‌گوییم حداقل چیزهایی را بیاورند عرضه کند که مطابق دستورالعمل باشد. یعنی الان ما می‌دانیم که صددرصد پایگاه‌ها آن شرایط استاندارد و بهداشتی را ندارند و برنامه دراز مدت می‌خواهد که به تدریج که ساختمان این مدارس بازسازی میشود. یک فضای مناسبی هم در نظر گرفته شود با استانداردهای بهداشت محیط که بوفه یا پایگاه تغذیه باشد.
آیا شیرهای طعم‌دار را برای بچه‌ها مفید می‌دانید؟
دکتر زهرا عبداللهی مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت:مشکلی که باعث چاقی و اضافه وزن شده این است که شیرهای طعم داری درست شده که پر از شکر و مملو از قند است. این شیرها قند افزوده دارد و ما الان در جلساتی که با سازمان استاندارد داریم با آنها صحبت می‌کنیم که این قند افزوده در شیرطعم دار و شیر شکلات و شیر کاکائو باید بازنگری و مقدارش کم شود. ما این شیرها را برای بچه‌ها توصیه نمی‌کنیم. در دستورالعمل بوفه هم تاکید کرده‌ایم که شیر ساده باید بیاید و حتما 5/ 2 درصد چربی و کمتر باشد. پرچرب نباشد. شیرین هم نباشد.
چقدر با اینکه شیر خوش طعم توزیع شود موافق هستید؟
دکتر زهرا عبداللهی مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت: اگر شیر خوش‌طعم نباشد بچه ها نمی‌خورند بنابراین کیفیت شیر هم مهم است. در برنامه شیر مدرسه پارسال سعی کردیم اصلاح کنیم؛ داستان این بود که در برنامه شیر مدرسه بدنبال مناقصه می‌رفتند و هرکسی که قیمت ارزان‌تری اعلام می‌کرد آنجا شیر تهیه می‌شد و آن شیری که ارزان‌تر است معلوم است که کیفیت پایین‌تری هم دارد. ما پارسال در دستورالعمل شیر مدرسه این را در کمیته شیر مدرسه وارد کردیم که از حالت مناقصه باید خارج شود. یعنی مناقصه‌ای نباید باشد که کیفیت فدای قیمت شود. یک مقدار پارسال کیفیت شیر بهتر شد. گزارش های که از پدرومادرها داشتیم می‌گفتند این شیر کیفیتش بهتر است.
چه تعداد پایگاه تغذیه سالم در مدارس داریم ؟ چه هماهنگی هایی در سطح کشور بین این پایگاه‌ها وجود دارد؟
دکتر زهرا عبداللهی مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت:منظور از پایگاه‌ها بوفه‌های مدرسه است. ترجیح می‌دهم نگویم بوفه و بگویم پایگاه تغذیه سالم بطور کلی در سطح کشور 30- 40 هزار پایگاه داریم ولی در بقیه نداریم و آنها باید به دلیل مشکلات ساختمانی مدرسه است که به مرور باید درست شود. ما این پیشنهاد را به آموزش و پرورش دادیم که مدارسی که به لحاظ پایگاه درست عمل می کنند پایگاه آنها استاندارد است شما اینها را معرفی کنید. اینها را تشویق کنید. و به هر شکلی تقدیر شود از اینها و این خیلی کمک میکند و انگیزه میشود که با جدیت بیشتری مدیران و مسئولین مدارس توجه کنند به وضعیت پایگاه‌ها.
دکتر زهرا عبداللهی مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت: ساماندهی وضع بوفه‌های مدرسه و توزیع و عرضه مواد غذایی که در بوفه‌ها انجام میشود نقش بسیار مهمی در سلامت دانش‌اموزان دارد و ما که وظیفه مان حفظ و ارتقاء سطح سلامت دانش آموزان است باید در واقع با جدیت هم ما و هم والدین و هم دانش آموزان و مسئولان مدارس به این موضوع فکر کنیم که آنچه در بوفه مدرسه یا پایگاه تغذیه مدرسه ارائه میشود باید حداقل ویژگیهایی که داشته باشد این است که نیازهای تغذیه ای دانش‌آموز را برطرف کند . دانش‌آموز هنوز در سن رشد است و برای رشد و عملکرد طبیعی مغزش، برای یادگیری و تمرکز حواسش و برای حفظ سلامت و اینکه دچار چاقی و مشکلات آن نشود بسیار مهم است که روی نوع مواد غذایی یا محصولاتی که در مدارس عرضه میشود و بچه‌ها به عنوان میان وعده مصرف می‌کنند دقت شود. آموزش در این زمینه نقش بسیار مهمی دارد بخصوص والدین، انجمن اولیاء و مربیان می‌توانند هم روی کنترل بوفه‌ها در مدارس کمک کنند و هم در بخش‌های آموزشی به کارکنان بهداشتی و کارکنان مدارس داوطلبانه کمک کنند و ما بتوانیم بحث آموزش و فرهنگ‌سازی را داشته باشیم که بچه‌هایمان الگوی عادت‌ها و رفتارهای درست برای آنها شکل بگیرد و مشکلاتی که با تغذیه آنها داریم برطرف شود.
پژوهش خبری // مهدی ناجی