از ساعات اولیه صبح امروز، مراسم ویژه روز عاشورا در شهرهای مختلف استان لرستان آغاز شده است.
زمانی سیاه نماد غم بود و با توجه به اینکه پارچه سیاه کم بود دُور (سیاه‌چادر) را می‌بریدند و بر روی شانه‌ها می‌بستند به این معنی که «دُور وَ شُو بُویی» یعنی عزادار باشی و گِل درست می‌کردند و روی شانه‌ها و سر که محل اندیشه انسان است، می‌گذاشتند به این معنی که جسم ما از خاک است و به خاک برمی‌گردد.
مردم لرستان بنا بر یک سنت دیرینه که در غم از دست دادن عزیزانشان خود را به خاک و گل آغشته می‌کنند در غم مولایشان نیز تمام بدن خود را به گل آغشته می‌کنند.
ثبت ملی آیین گِل مالی مردم لر
آیین عزاداری ویژه مردم خرم‌آباد در غم سرور و سالار شهیدان به ثبت ملی رسیده است. همچنین مراسم ویژه عزاداری ازجمله مراسم شام غریبان، گرداندن طوق، علم و سایر نشانه‌ها، کتل بستن، تعزیه‌خوانی، چهل‌منبر و آیین به گل افتادن در فهرست آثار ملی ثبت‌شده است.
آئین عزاداری به‌ویژه «گِل مالی» در خرم‌آباد توسط همه اقشار از هر فکر و سلیقه، فقیر و غنی، پیر و جوان و زن و مرد انجام می‌شود. تدارکات این رسم از جمله آماده کردن خاک ویژه عزاداری روز عاشورا در روز تاسوعای حسینی توسط جوانان پرشور و دوستدار ائمه اطهار (ع) انجام می‌شود تا در روز عاشورا تمام بدن خود را به گِل آغشته کنند و در ماتم سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) به عزاداری بپردازند.
خاک ویژه عزاداری اباعبدالله الحسین (ع) توسط جوانان لرستانی از کوهپایه‌های اطراف و از خاک نرم (رُس) تهیه می‌شود که پس از غربال و آل‍ک‌کردن، آن را با عطر و گلاب‌های نذر شده معطر می‌کنند و خاک آماده‌شده را در حوضچه‌های ویژه با آب گرم به گِل تبدیل می‌کنند و اقشار مختلف مردم پس از اقامه نماز صبح روز دهم محرم (عاشورا) با خلوص نیت خود را گِل اندود می‌کنند.
در روز تاسوعا عزاداران در مقابل خیمه‌ها و تکیه‌های شهر که از نخستین روز محرم برپا کرده‌اند حوضچه‌هایی بزرگ و کوچک که معمولاً به دو شکل مربع و دایره با آجر می‌سازند و خاک نرم و الک شده را مهیا کرده و در آن می‌ریزند، بطری‌های گلاب نذری را بر تپه‌ای از خاک رس در میان حوضچه‌ها می‌چینند تا در روز عاشورا این خاک را با گلاب مخلوط کرده و گِل روز عاشورا را درست کنند.
در قدیم مرکب هر اسب‌سوار نیز گل بر سر می‌گذاشت که امروزه به‌جای اسب عزاداران تنها سر و صورت و دو کتف و شانه خود را گل می‌زنند. سر و روی گل‌اندود شده چهره عزاداران سرور و سالار شهیدان در روز عاشورا است که همه عاشقان حضرت سر تا پای خود را با گِلی که معطر به گلاب است آغشته می‌کنند و دور آتش می‌ایستند تا گل روی لباسشان خشک شود و این وضعیت را تا ظهر عاشورا حفظ می‌کند.
بعد از خشک شدن لباس، عزاداران با اشعاری ازجمله «این بدن از کیست که سر ندارد/عزیز زهرا است کفن ندارد، شروع به سینه‌زنی می‌کنند و آسمان لرستان را با گردوغباری آکنده به بوی گلاب که از عشق به سیدالشهدا بر خواسته، تبرک می‌کند و روی چهره همه عزاداران حسینی می‌نشیند که غم و ماتم از چهره یک‌یک عزاداران حسینی دیده می‌شود.
صبح عاشورا آغاز آیین گِل مالی
در روز عاشورا مکانی برای گرم کردن عزاداران پس از گل مالی در نظر گرفته می‌شود تا عزادارانی که خود را به گِل آغشته کرده‌اند، بدن خود را با حرارت آتش خشک کنند.
آیین ویژه گِل مالی بامداد روز عاشورا از حدود ساعت چهار تا پنج صبح توسط نوجوانان، جوانان، مرد، زن، پیر و جوان در شهر خرم‌آباد آغاز می‌شود و مردان و زنان لر پس از اقامه نماز صبح با گل مالی کردن خود به عزای سید و سالار شهیدان می‌پردازند.
بعد از پایان عزاداری در مساجد، حسینیه‌ها و مصلاهای شهر نیز نماز ظهر عاشورا برپا می‌شود.