دریای سیاه ،صحنه مناقشات روسیه و آمریکا

به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا وسیما ، دریای سیاه یکی از حوز های آبی استراتژیک جهان است که از تنگه بسفر و دریای مرمره با دریای مدیترانه و از تنگه کرچ با دریای آزوف ارتباط دارد.

روسیه به عنوان مقتدرترین قدرت ساحلی در این دریای نسبتا بسته ، چندین قرن است که قویترین ناوگان خود را یعنی ناوگان دریای سیاه را در این حوزه آبی عملیاتی کرده است.مقر این ناوگان بندر سواستوپل است که پس از الحاق شبه جزیره کریمه در فوریه 2014 ، اکنون جزو قلمرو روسیه محسوب می شود.به جز روسیه ،دیگر کشورهای ساحلی دریای سیاه یعنی ترکیه، رومانی، بلغارستان، اوکراین، و گرجستان یا در ناتو عضویت دارند و یا خواهان عضویت در این سازمان نظامی هستند. طبیعتا این وضعیت بر موازنه نظامی در دریای سیاه تاثیر گذاشته و کشورهای ساحلی  در رقابت با روسیه ، به گسترش روابط نظامی با ناتو و آمریکا به عنوان سردمدار ناتو پرداخته اند. 

در عین حال یکی از اقدامات آشکار آمریکا علیه روسیه پس از بحران شرق اوکراین در سال 2014 ، افزایش حضور نظامی در شرق اروپا با استقرار  نظامیان و تجهیزات نظامی جدید بوده است .با این همه دولت آمریکا اخیرا مبادرت به اقدامی کرده که در نوع خود تحولی ماهوی در زمینه حضور نظامی در اوکراین و در عرصه دریای سیاه محسوب می شود.در این چارچوب آمریکا همسو با برنامه های تقویت حضور نظامی در پهنه راهبردی آبی دریای سیاه و قدرت نمایی نظامی در برابر روسیه، کار ساخت مرکز عملیاتی نیروی دریایی خود را در اوکراین آغاز کرد.پایگاه دریایی "اوچاکووا" در بندر اودسا واقع درکناره دریای سیاه، محل ساخت این مرکز است که مسئولیت مدیریت عملیات دریایی و رزمایش ها را خواهد داشت. مرکز عملیات دریایی در اوکراین در چارچوب برنامه کمک واشنگتن به این کشور ساخته می شود. پنتاگون با انتشار گزارشی ابراز امیدواری کرده که این مرکز نظامی به افزایش توانمندی های نظامی اوکراین کمک کند.این طرح با حمایت دولت غربگرای کی یف اجرا می شود که از آمریکا برای افزایش حضور نظامی در منطقه با هدف مقابله با روسیه دعوت کرده است. واحد مهندسی رزمی ارتش آمریکا وظیفه ساخت مرکز عملیاتی دریایی را برعهده گرفته است و اطراف آن حصاری پیشرفته با پست ها و مقرهای بازرسی و همچنین دیده بانی ایجادخواهد شد.هم چنین این احتمال مطرح شده که نیروی دریایی آمریکا ،پایگاه دریایی اوچاکووا را نیز در اختیار گرفته و در راستای اهداف خود در دریای سیاه از آن  استفاده کند. 

دولت غربگرای اوکراین مدتهاست که در پی افزایش حضور ناتو و آمریکا در این کشور به بهانه مقابله با تهدیدات و اقدامات  روسیه است .در این راستا پارلمان اوکراین در ژانویه 2017 با تصویب قانونی مجوز لازم برای حضور نیروها و تجهیزات نظامی خارجی در این کشور را صادر کرد. این قانون اجازه حضور نیروهای خارجی در این کشور را می دهد و بدین ترتیب موانع قانونی برای برگزاری رزمایش های مشترک با پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)، آمریکا و میزبانی از نیروهای غربی برطرف شدو به نیروهای خارجی اجازه داده شد تا در سال 2017 به برگزاری رزمایش ها در این کشور بپردازند. اقدام پارلمان اوکراین که راه را بر حضور رسمی نیروهای نظامی خارجی در این کشور هموار  کرد، اساسا براساس درخواست پترو پوروشنکو رئیس جمهوری غربگرای اوکراین صورت گرفت .

پوروشنکو از پارلمان این کشور خواسته بود تا طرح وی در صدور مجوز برای حضور نیروهای خارجی در داخل این کشور به منظور شرکت دررزمایش ها در سال 2017 را به تصویب برسانند.مفاد این قانون شامل حال نیروهای نظامی آمریکا و دیگر کشورهای عضو ناتو و کشورهایی که در برنامه «مشارکت برای صلح» شرکت می‌کنند، شده است.

در این چارچوب  حدود سه هزار نظامی مجهز به انواع ادوات رزمی وارد اوکراین شدند.این اقدام دولت غربگرای اوکراین در واقع نشانه نوعی بی اعتنایی کی یف به خط قرمز های امنیتی روسیه بود.اساسا یکی از مهمترین دلایل بروز بحران اوکراین و صف آرایی نیروهای نظامی روسیه و ناتو در شرق اروپا و نیز مداخله روسیه در شرق اوکراین و حمایت از مخالفان در این منطقه ، جلوگیری از پیوستن اوکراین به پیمان ناتو بوده است. از دیدگاه استراتژیست ها و مقامات ارشد امنیتی و سیاسی روسیه ،هر گونه حضور نظامی نیروهای خارجی در جوار مرزهای روسیه (بویژه مرزهای غربی که همجوار با کشورهای اروپای شرقی است ) تهدید مستقیم و آشکار امنیت ملی روسیه است. به همین دلیل یکی از محورهای اصلی دکترین جدید سیاست خارجی روسیه  مقابله قاطعانه با هر نوع تهدید غرب بویژه ناتو در شرق اروپا است. در این سند تاکید شده که خط مشی آمریکا و متحدانش در ناتو برای بازدارندگی در برابر روسیه و اعمال فشار بر آن به ثبات منطقه ای و بین المللی ضربه می زند.

مسکو در این دکترین تاکید کرده است که تلاش های واشنگتن به عنوان سردمدار ناتو را برای اعمال فشار بر خود نخواهد پذیرفت و حق پاسخ قاطعانه به اقدامات غیردوستانه آمریکا را برای خود محفوظ می داند. غربی ها بویژه آمریکایی ها در صدد عملی کردن طرح های خود در باره افزایش قابل توجه حضور نظامی در اوکراین هستند .این کار از طریق اعزام شمار قابل توجهی از نیروها و تجهیزات نظامی به اوکراین به بهانه برگزاری رزمایش های مشترک با نیروهای اوکراینی  و اکنون با  گام عملی آمریکا برای ایجاد مرکز عملیات دریایی در بندر اودسا صورت می گیرد . اکنون نیز کی یف با اجازه احداث مرکز عملیات دریایی به آمریکا در بندر اودسا ، یکی از خط قرمزهای روسیه در عرصه دریای سیاه یعنی مخالفت جدی با هر گونه حضوردائمی نظامی بیگانه در این عرصه آبی را زیر پا گذاشته است.

ناتو به رهبری آمریکا هر ساله در دریای سیاه رزمایش هایی را برگزار و راههای مقابله با تهاجم دشمن فرضی را تمرین می کند.روسیه این رزمایش ها را که پس از آغاز بحران اوکراین در سال 2014 افزایش یافته است، تهدید امنیتی محسوب و در واکنش به آن اقدام به برگزاری رزمایش های متقابل کرده است.هدف آمریکا از این گونه اقدامات، افزایش و در نهایت دائمی کردن حضور ناتو در دریای سیاه ، ایجاد محدودیت و اعمال فشار بر روسیه و منزوی کردن مسکو در دریای سیاه است. واشنگتن در این راستا از انواع امکانات و قابلیتهای خود و متحدانش درناتو بهره می گیرد.در واقع آمریکا مدت هاست که در پی حضور دریایی دائمی در دریای سیاه است.از جمله دریا دار"جیمز فوگو" معاون فرمانده نیروی دریایی آمریکا در اروپا در سپتامبر 2015اعلام کرد، از آنجایی که دریای سیاه یک منطقه مهم به حساب می‌آید، واشنگتن در صدد است حضور خود را در این منطقه دائمی کند. وی تاکید کرد که این نیرو در صدد است حضور خود در دریای سیاه را از طریق بازدیدهای مداوم، به صورت امری معمول درآورد. دریا دار "جیمز فوگو" تاکید کرد، در سال 2014 ما حضور در دریای سیاه را حتی وقتی به طور دائم در مدیترانه فعال بودیم، حفظ کردیم. وی گفت، ما در حال عادی کردن حضور خود در منطقه بوده و همچنین انجام رزمایش‌های منظم و مکرر و تعامل با نیروهای دریایی در این منطقه هستیم.از جمله اقدامات آمریکا به همراه متحدانش برای تثبیت حضور دریایی در دریای سیاه  برگزاری رزمایش های سالانه دریایی موسوم به" نسیم دریا"(سی بریز)است که از سال 1997 آغاز شد و هر ساله اندازه و حجم آن افزایش‌ داشته است. اعلام تصمیم آمریکا برای حضور دائمی در دریای سیاه که به طور سنتی حوزه نفوذ روسیه محسوب می شود ، نوعی مبارزه جویی واشنگتن با مسکو در این حوزه آبی مهم محسوب شده است . 

اقدامات آمریکا در شرق اروپا از سال 2014 به بعد از جمله در حوزه دریای سیاه  بر مبنای دو مساله عمده شکل گرفته است :

1-  مساله اول ادعای مقامات سیاسی و نظامی واشنگتن در باره خطر جدی روسیه پس از گسترش بحران اوکراین است .وقوع بحران اوکراین و رویارویی نظامی اتحادیه اروپا و آمریکا در قالب ناتو با روسیه باعث شده تا فضای مسالمت و آرامش که پس از جنگ سرد بر اروپا حاکم بود با تغییرات گسترده ای مواجه شود و سران اروپایی وآمریکا بویژه در نشست های سران ناتو از جمله در سال 2014 بر ایجاد یک نیروی واکنش سریع برای مقابله با روسیه در شرق اروپا موافقت نمایند. هم چنین پس از برگزاری نشست سران ناتو در ژوئیه 2016 در ورشو پایتخت لهستان ،در بیانیه پایانی ،شرکت کنندگان بر ضرورت تقویت حضور نظامی این سازمان در کشورهای حوزه بالتیک و شرق اروپا با استقرار چهار گردان ناتو در کشورهای حوزه بالتیک و لهستان ،عملیاتی شدن سامانه های ضد موشکی در اروپا تاکید کردند.ظاهرا پس زمینه این رویکرد ، به نگاه ناتو به روسیه بازمی گردد. ناتو به طور کلی به روسیه به شدت بی اعتماد است. اما این بی اعتمادی به روسیه بر حسب موقعیت جغرافیایی و شرایط تاریخی کشورهای عضو ناتو متفاوت است. کشورهای اروپای شرقی بویژه لهستان و جمهوری های سه گانه بالتیک  که از نظر جغرافیایی در فاصله نزدیکی از روسیه هستند به شدت به مسکو بدبین و بی اعتماد هستند.

2-  مساله بعدی اعلام استراتژی نظامی جدید آمریکا در ژوئیه 2015 است.در استراتژی نظامی ملی جدید آمریکا باتوجه به بحران اوکراین و رویارویی همه جانبه روسیه و غرب در قالب تقابل روسیه و ناتو در اروپای شرقی، خطر وقوع جنگ با روسیه بیش از هر زمان دیگری محتمل دانسته شده است. در این سند آمده است که روسیه بارها نشان داده که حاکمیت همسایگان خود را محترم نمی شمارد و آماده کاربرد زور برای رسیدن به اهدافش است.به این لحاظ آمریکا به بهانه حمایت از متحدان خود در اروپای شرقی و در این مورد در حوزه دریای سیاه  مانند رومانی و بلغارستان  در صدد حضور دریایی دائمی  در این منطقه بر آمده است. اما این مساله ای نیست که روسیه براحتی پذیرای آن شود. از دیدگاه روسها حضور ناوها و نیروهای نظامی غربی در این دریا به منزله تهدیدی علیه امنیت ملی روسیه است و بارها در این زمینه به ناتو و آمریکا هشدار داده اند. 

در واقع بحران اوکراین باعث تقویت حضور دریایی ناتو در دریای سیاه ، دریای بالتیک و نیز دریای مدیترانه شده و بدین ترتیب از دیدگاه استراتژیست های روسی اکنون تهدیدات دریایی از سوی بلوک غرب بویژه در دریای های پیرامونی روسیه در مرزهای غربی این کشور افزایش یافته است .به همین دلیل در دکترین دریایی جدید روسیه بر تقویت حضور در دریای سیاه تاکید شده که این نشانه واضحی در زمینه تقویت حضور و افزایش آمادگی دریایی روسیه برای مقابله با تهدیدات  ناتو و بویژه آمریکا  محسوب می شود. ضمن اینکه مسکو ، تقویت حضور ناوگان دریایی ناتو در دریای سیاه، را گام دیگری برای تقویت حضور آن در منطقه قفقاز می داند که روسیه دارای منافع حیاتی در آن است.واکنش تند روسیه به افزایش حضور دریایی ناتو در دریای سیاه با توجه به حساسیت و اهمیت این پهنه آبی برای مسکو قابل درک است. در واقع دریای سیاه بمنزله حیاط خلوت روسیه و محل استقرار ناوگان دریای سیاه این کشور است که قدرتمند ترین یگان دریایی روسیه شمرده می شود.

با این حال ناتو در چارچوب تقویت استقرار نظامی در شرق اروپا اکنون اقدامات جدی برای ایجاد ناوگانی در این دریا را آغاز کرده است.در این راستا دولت رومانی در حال مذاکره با ناتو برای ایجاد ناوگان این سازمان در دریای سیاه است.رومانی به عنوان عضو جدید ناتو در شرق اروپا که در سال 2004 به این پیمان نظامی ملحق شده، خواهان حضور واحدهای دریایی آمریکا، آلمان، ایتالیا و ترکیه در ناوگان ناتو در دریای سیاه است و چنین ناوگانی از نظر ترکیب نظامی شبیه ناوگروه دریایی موقت ناتو در دریای سیاه خواهد بود که از سه سال پیش در این پهنه آبی مستقر شده است.

پترو پوروشنکو رئیس جمهوری اوکراین نیز از ایجاد ناوگان دریای سیاه ناتو استقبال و اعلام کرده که در صورت تاسیس چنین ناوگانی اوکراین در آن حضور خواهد داشت .

با این همه باید به یاد داشت که تشکیل این ناوگان منوط به تصمیم نهایی بلغارستان، ترکیه و رومانی خواهد بود، زیرا بر اساس معاهده "مونترو" در سال 1936 ناوهای جنگی کشورهای خارج از حوزه دریای سیاه نمی‌توانند بیش از 21 روز در دریای سیاه حضور داشته باشند.ضمن اینکه عبور ناوهای جنگی خارجی از تنگه های ترکیه نیز دارای محدودیت است.

با وجود این مسائل اقدامات مستمر آمریکا و دیگر اعضای ناتو در زمینه افزایش حضور در دریای سیاه و اکنون ایجاد مرکز عملیات دریایی در اودسا نشان می دهد که دولت ترامپ نه فقط گامی در راستای کاهش تنش ها با روسیه بر نداشته بلکه با اقداماتی مانند امضای قانون اعمال تحریم های جدید وبی سابقه علیه روسیه ونیز افزایش رویارویی نظامی با روسیه در عرصه شرق اروپا بویژه در حوزه دریای سیاه ، به سمت افزایش تنش با مسکو بویژه در عرصه نظامی پیش می رود. روسیه تاکنون نشان داده تسلیم خواسته های تحریم کنندگان آمریکایی نشده است و همزمان با افزایش حضور نظامی غرب نزدیک مرزهای خود، یگان های نظامی بیشتری را بکار گرفته، جابجایی های جنگ افزاری انجام داده و همسو با این تقویت توان دفاعی، بازسازی تسلیحات و ساخت تسلیحات جدید را در دستور کار قرار داده است.

در عین حال روسیه بازسازی و نوسازی ناوگان دریای سیاه را به منظور رویارویی با ناوهای غربی که در دریای سیاه به نمایش قدرت می پردازند را با جدیت مد نظر قرار داده و پایگاههای جدید هوایی و موشکی را نیز در بخش شمالی دریای سیاه عملیاتی کرده است./

==================================

.