گزارش// احیای هنر قلم زنی در اردبیل با همت مضاعف دو استادکار جوان

هنرهای صنایع دستی در ایران قدمتی دیرینه دارد. تمدن دیرپای این سرزمین پهناور از دوران باستان تاکنون پدید آورنده هنرهای دستی متنوعی بوده است که هر کدام متناسب با نیازهای روز و آداب و فرهنگ مردمان این دیار به رشد و توسعه یافته اند.

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، هنر قلم‌زنی از جمله هنرهای دستی دیرپای تمدن ایرانی است که با تزیین و کنده کاری نقوش بر روی اشیای فلزی ایجاد می شود. به این صورت که هنرمندان و صنعتگران این رشته با استفاده از قلم فلزی و چکش، خطوط و نقش های زیبایی را بر روی مس، طلا، نقره و برنج کار می کنند. قلم‌زنی در رده هنرهای صناعی و در گروه فلزکاری دسته بندی می شود.

بر اساس یافته های باستان شناسی ، قدمت هنر قلم زنی روی فلز دست کم به هزاره اول قبل از میلاد می رسد. در اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد هنر و صنعت فلزکاری در نقاط گوناگون فلات ایران شکوفا بوده است.

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، قلم زنی در منطقه آذربایجان و جغرافیای کنونی استان اردبیل نیز سابقه ای دیرینه دارد و از جمله آثار باستانی کشف شده در این باره، جام طلایی معروف مشگین شهر است که در خرداد ماه سال 93 از قاچاقچیان اشیاء عتیقه کشف شد. قلم زنیهای روی این جام طلایی ، منحصربفرد بودند که بر اساس اعلام کارشناسان میراث فرهنگی قدمت این اثر ارزشمند تاریخی به بیش از یک هزار سال قبل از میلاد می رسد.

از دیگر آثار برجسته باقیمانده مربوط به هنر قلم زنی در استان، درها و قندیلهای قلم زنی شده بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی است که امضای استاد «محمد علی اردبیلی» و استاد «اسداله اردبیلی» بر روی این آثار ، نشان دهنده شکوفایی هنر قلم زنی اردبیل در آن دوران است.

احیاء قلم زنی با ظهور دو استادکار جوان

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، تا همین ده سال پیش ، قلم زنی بر روی فلز در اردبیل هنری منسوخ تلقی می شد. بعد از انقلاب اسلامی و در دهه 70 شمسی، آخرین هنرمند بازمانده این رشته در اردبیل ، استاد «یدا... سیف چی» بود که به صورت انفرادی کار می کرد و به رغم خلق آثار بسیار فاخر، شاگردی تربیت نکرده بود. آثار این هنرمند اردبیلی اکنون زینت بخش خانه های مجموعه داران است. با فوت مرحوم سیف چی این هنر سنتی عملا در استان اردبیل در حال فراموشی بود. اما در کمال تعجب ، علاقه شخصی و پشتکار تحسین برانگیز دو جوان ، این رشته را در اردبیل احیا کرد.

اوایل دهه 80 ، «مهسا قنبرزاده» از دانشجویان رشته صنایع دستی دانشگاه محقق اردبیلی به فراگیری بیشتر این هنر علاقه مند شد. 

خانم قنبرزاده در این باره به خبرگزاری صدا و سیما گفت: در دبیرستان رشته گرافیک خوانده بودم و پس از قبولی در کنکور سراسری، جزو اولین دوره دانشجویان رشته صنایع دستی در دانشگاه محقق اردبیلی پذیرفته شدم. در دوره دانشگاه ، درباره رشته های مختلف صنایع دستی که عمدتا به شکل حفظیات بود، تحصیل کردم و در این دوره به ادامه کار در رشته قلم زنی روی فلز علاقه مند شدم. اما در آن سالها هیچ استادکاری برای آموزش عملی این رشته در اردبیل وجود نداشت و از فوت آقای سیف چی به عنوان آخرین استادکار اردبیلی سالها می گذشت.

با این وجود دختر جوان اردبیلی ناامید نمی شود. او با حمایت های خانواده و هزینه شخصی عازم اصفهان شد و دو سال تمام نزد استادکاران تراز اول قلم کاری ایران آموزش دید.

در دهه 80 ، جوان دیگری در اردبیل که دوره هنرستان رشته معرق چوب خوانده بود، در رشته صنایع دستی دانشگاه سراسری اصفهان قبول شد. «احمد عطایی» پس از حضور در اصفهان به صورت تخصصی در رشته قلم زنی روی فلز آموزش های تئوری و عملی خود را گذراند و سه سالی هم در کارگاه ها و مغازه های میدان امام (ره) اصفهان مشغول به کار شد.

وی نیز پس از بازگشت به اردبیل به صورت انفرادی مشغول به فعالیت تخصصی در این رشته شد. به این ترتیب در حالی که به نظر می رسید هنر قلم زنی در اردبیل برای همیشه متروک شده است، ظهور دو استادکار جوان ، امیدها برای احیاء این رشته در اردبیل را زنده کرد. دو استادکاری که با پشتکار و همت مضاعف خود ، نه تنها در احیاء این رشته در اردبیل موفق شدند ، بلکه با انتقال دانسته ها و تجربیات خود به جوانان و کار شبانه روزی ، در حال تبدیل اردبیل به یکی از قطب های قلم زنی کشور هستند.

ایجاد دوره های آموزشی و کارگاه های قلم زنی

خانم مهسا قنبرزاده پس از بازگشت به اردبیل چند سالی را به صورت انفرادی به مشغول به کار شد تا اینکه در سال 93 ، معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی با درخواست وی مبنی بر دایر کردن دوره های آموزشی قلم زنی در اردبیل موافقت کرد. در عین حال دوره های مشابهی نیز با تدریس وی در حوزه هنری اردبیل برپا شده است.

قنبرزاده مدرس و استادکار دوره های قلم زنی بر روی فلز در اردبیل با بیان اینکه تاکنون بیش از 300 هنرجوی این رشته در دوره های مختلف برگزار شده در مرکز آموزش های صنایع دستی و حوزه هنری اردبیل آموزش دیده اند گفت: برخی از این هنرجویان موفق به تولید آثار برجسته ای شده اند و در کارگاه های دایر شده برای این حرفه مشغول به کار شده اند.

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، احمد عطایی نیز با راه اندازی اولین کارگاه قلمزنی استان در بازارچه صنایع دستی مجموعه شیخ صفی اردبیل ، علاوه بر جذب و به کارگیری حداقل شش هنرجو ، به ارائه آموزش های عملی به آنان در این کارگاه پرداخته است.

با تلاشهای انجام شده ، هنر قلم زنی در اردبیل دیگر مهجور نیست و از هنری منسوخ شده به حرفه ای در حال رشد و بالندگی تبدیل شده است. در حال حاضر تولیدات قلم زنان اردبیلی که عمدتا در سبک اصفهانی کار می شوند، بازار فروش خوبی دارند و چند اثر فاخر خانم قنبرزاده به شهرداری های کلان شهرهای مختلف از جمله شهرداری استانبول فروخته شده اند.

آثار احمد عطایی نیز خریداران پر و پاقرصی در بین مجموعه داران دارد. این هنرمند برای اولین بار در تاریخ استان اردبیل، موفق به کسب نشان ملی مرغوبیت شد و امسال یکی از آثارش در رقابت با آثار هنرمندان نامی اصفهان و شیراز، به عنوان اثر برگزیده ملی برای شرکت در مسابقات بین المللی صنایع دستی به یونسکو فرستاده شده است. وی همچنین نماینده شایسته استان در نمایشگاه تخصصی قلمزنی و نمایشگاههای استانی ، ملی و خارج کشور است.

الگویی برای باور به بخش خصوصی

معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی استان اردبیل در گفتگو با خبرگزاری صدا و سیما گفت: احیای هنر قلم زنی در اردبیل و رونق گیری تدریجی آن نشان دهنده ظرفیت های بخش خصوصی برای احیاء صنایع دستی فراموش شده و توسعه آن در کشور است.

«علیرضا دباغ عبداللهی» با خاطرنشان کردن اینکه رشته قلم زنی بر روی فلز با همت و کار مضاعف دو جوان در استان اردبیل احیا و رونق گرفته است گفت: سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل در حد امکانات خود از حمایت های آموزشی، تبلیغاتی و بازاریابی برای این رشته دریغ نکرده است و همکاری این سازمان با این دو هنرمند برای احیای رشته قلم زنی ، نقطه عطفی در تاریخ صنایع دستی استان محسوب می شود.

وی با خاطرنشان کردن استقبال گردشگران خارجی از خرید آثار قلم زنی بر روی فلز گفت: در حال حاضر رشته قلم زنی بر روی فلز جزو رشته های پررونق صنایع دستی در کشور است و دوره های آموزشی برگزار شده برای این رشته در مرکز آموزش های صنایع دستی نیز با استقبال هنرآموزان مواجه شده است به گونه ای که آموزش این رشته در هر سه سطح مقدماتی ، تکمیلی و به آموزی ارائه می شود.

اکنون که هنر باستانی قلم زنی در کهن شهر اردبیل احیا شده است، از مسئولان انتظار می رود با حمایت های بیشتر و همه جانبه از هنرمندان و استادکاران واقعی این رشته ، زمینه رونق هر چه بیشتر این حرفه پرطرفدار و اشتغالزا در استان اردبیل را فراهم کنند.

----------------------

گزارش: یاشار پورمجید