استان قزوین به اذعان کارشناسان گردشگری، یکی از ارزشمندترین ظرفیت‌های گردشگری کشور محسوب می‌شود که در این بین ثبت بیشترین آثار تاریخی ایران در شرایطی که قزوین یکی از کوچکترین استانهای کشور تلقی می‌شود؛ تنها یکی از جلوه‌های این ظرفیت ارزشمند است.
بیش از یک هزار و 200 اثر تاریخی این استان در فهرست آثار ملی قرار دارد.
دژهای متعدد، قلعه ها، مساجد تاریخی، زیارتگاه ها، مدارس، عمارت ها، بازارها، خانه های قدیمی، دروازه ها، کاروانسراهای شهری و بین راهی، کلیساها، برج ها، مقبره ها، آب انبارها و گرمابه ها روایتگر تاریخ غنی و پرافتخار بخشی از سرزمین بزرگ ایران هستند که استان قزوین بخش از این آثار کشور را در خود جای داده است.
*** بازارها و کاروانسراها :
مجموعه بازار قزوین از با ارزش ترین آثار بجای مانده معماری این شهر است که تاریخ ساخت این مجموعه به دوره صفویه باز می گردد.
تعریف و تمجید ˈناصرخسروˈ از رونق و گستردگی بازار دوره سلجوقی شهر قزوین نشانگر فراوانی سراها، تیمچه ها و مراکز داد و ستد این شهر است.
از بازارهای معروف شهر قزوین می توان به بازار قیصریه، سعدیه، مسگرها، وزیر، رضوی و حاج رضا اشاره کرد.
همچنین در کنار این بازارها برای اقامت مسافران و گردشگرانی که از نقاط مختلف برای خرید مراجعه می کردند و برای استراحت کاروانها و حمل و نقل کالای آنان کاروانسراهایی در شهر و میان راهی ایجاد شده است.
کاروانسراهای سعدالسلطنه، گلشن، ضرابخانه، پنبه، گلشن مولوی، تیمچه سرباز، تیمچه سرپوشیده، دالان دراز، حاج نقدعلی و حاج محمد از مهمترین کاروانسراهای درون شهری قزوین بشمار می روند.
همچنین کاروانسراهای میان راهی شاه عباسی محمدآباد، هجیب، شاه عباسی آوج، آراسنج، خرزان، قاقازان و پیچ بن محلی برای استراحت کاروان ها بوده است.
*** کاروانسرای تاریخی سعدالسلطنه :
در هسته تاریخی - فرهنگی شهر قزوین قرار دارد.
با بیش از 2 هکتار وسعت بزرگترین ویکی از زیباترین عناصر معماری بافت کاروانسرای تاریخی کشور است که با پشت سرگذاشتن یک دوره فراموشی، اکنون پس از مرمت به مکانی برای گردشگران تبدیل شده است .
این مجموعه تاریخی از ارزشمندترین آثار بافت قدیم کشور است که در مجموعه بازار تاریخی قزوین قرار دارد و در دوران ناصرالدین شاه قاجار و به دستور باقرخان سعدالسلطنه فرماندار این شهر احداث شده است.
پنج سال پی درپی است که جشنواره بازی و اسباب بازی در این مجموعه برگزار و امسال هم ششمین دوره آن دوم تا دهم فروردین در این مجموعه برپا می شود.
*** عمارت ها و بناهای تاریخی :
کاخ چهلستون، حسینیه امینی ها، دروازه تهران، دروازه در کوشک، کلیسای آشوریان، کلیسای کانتور، حسینیه رضوی، عمارت سپهدار، خانه مستشار، خانه بهشتی، خانه اسدی، خانه رئوفی، عمارت شهرداری، خانه آرازی، خانه زرنگار، خانه زعیم، خانه بهروزی، خانه امام جمعه و دیوانخانه قاجاری قزوین را در این ارتباط می توان نام برد.
* کاخ چهلستون : از بناهای تاریخی ارزشمند شهر قزوین است.
این عمارت ساختمانی هشت گوش و در دو طبقه به مساحت تقریبی 500متر مربع بنا شده است.
عمارت چهلستون در بهمن ماه سال 1334به شماره 389در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت شده و هم اکنون به موزه خوشنویسی قزوین تبدیل شده است.
در ضلع غربی این عمارت بقعه چهار انبیا و در ضلع جنوبی آن گراند هتل و سردر عالی قاپو قرار دارد.
*** سردر عالی‌قاپو و خیابان سپه
قزوین در دوره شاه تهماسب صفوی، دارای کاخی به نام عالی قاپو بود که اکنون تنها سردر شکوهمند آن باقی مانده است. این سردر رو به خیابان سپه (شهدا) چهره می‌گشاید که خود نخستین خیابان ایران به شمار می‌رود و حدود 500 سال قدمت دارد. این خیابان منبع الهام در ساخت خیابان چهارباغ عباسی در اصفهان بوده است.
*** آرامگاه حمدالله مستوفی
این آرامگاه هفت صد ساله با نمای آجری خود، یکی از زیباترین آثار تاریخی قزوین و متعلق به حمدالله مستوفی، مورخ بزرگ ایران در عصر ایلخانان مغول است. آرامگاه در خیابان طالقانی، کوچه مستوفی قرار گرفته و با وجود علاقه‌مندی گردشگران به دیدن آن، درهایش در بیشتر روزهای هفته بسته و موجب نارضایتی گردشگران است.
***دروازه تهران و در کوشک
قزوین در دوره‌های مختلف تاریخی مثل اکثر شهرهای کهن ایران برج و بارو و دروازه داشته که از آن میان تنها دو دروازه باقی مانده است. یکی دروازه تهران در جنوب شهر و در کنار میدان تهران قدیم است که باز یکی از نمادهای شهر قزوین به شمار می‌رود و دیگری دروازه در کوشک که به سمت الموت و شکارگاه‌های شمال قزوین باز می‌شده و در انتهای خیابان آزادی (نادری) جای دارد.
*** چهار انبیاء
بقعه پیغمبریه در ضلع جنوب غربی باغ چهلستون قرار دارد. بنا بر گفته های مختلف مدفن چهار تن از پیامبران به نام های سلام، سلوم، سهولی و القیا است. علاوه بر این پیامبران، امامزاده صالح بن حسن (ع) نیز در این مکان مدفون است.
*** امامزاده حسین (ع)
امامزاده حسین ابن علی ابن موسی الرضا فرزند دو ساله امام رضا می باشند که در سال 201 ﮬ . ق در اثر بیماری در شهر قزوین دار فانی را وداع می گویند و در گورستان جنوبی شهر قزوین به خاک سپرده شدند. به جزء ضریح نفیس چوبی آن که تاریخ 806 قمری را نشان می دهد و از صنایع گره چینی مجوف می باشد باقی آثار از بناهای دوره صفوی و قاجار است.
*** آب انبارها و گرمابه ها :
قزوین را باید به یک اعتبار شهر آب انبارها بدانیم و ساخت و وقف بیش از 100بنای ویژه و پرهزینه برای انباشت و ذخیره آب در شهری که از دیرباز به کم آبی شهره بوده و افزون بر هزاران واحد آب انبار خانگی، نشان از همت بلند مردم نیکوکار قزوین دارد.
از جمله این آثار می توان به آب انبارهای سردار بزرگ و کوچک، مسجد جامع، ملاوردیخانی، زنانه بازار، آقا، حاج کاظم و حکیم اشاره کرد.
* ˈآب انبار سردارˈ بزرگترین آب انبار تک گنبدی ایران است که درسال 1227 هجری قمری در کنار خیابان راه آهن قزوین ساخته شده است.
این بنا دارای گنبدی رفیع و آجری که نورگیرهایی بر بدنه آجری آن قرار گرفته است.
*** آب انبار سردار کوچک :
این آب انبار مقابل مسجد و مدرسه سردار قرار دارد و از بناهای ساخته شده توسط برادران سردار از امرای فتحعلی شاه قاجار، در سال ١۲۲٩ﮬ . ق است.
سر در آب انبار مزین به کاشیکاری و داخل ورودی آن دارای رسمی بندی و کتیبه ای از سنگ مرمر به خط نستعلیق است. راه شیر آب انبار سی و شش پله دارد.
*** آب انبار مسجد جامع
آب انبار مسجد جامع در جلو خان مسجد جامع قرار دارد. به گواه کتیبه ورودی آن در زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی(١١٠٤-١٠٧٧ ﻫ . ق) ساخته شده است.
*** گرمابه ها :
شهر قزوین بیش از 30 گرمابه دارد که حدود نیمی از آنها تخریب شده و تعدادی از گرمابه های باقی مانده بسیار زیبا و در نوع خود بی نظیر و برخی ساده بنا شده است.
گرمابه دو در، قجر، رضوی ، حاج محمد رحیم (صفا)، سردار، آخوند، امجد، سعدیه ، قوشه، بلاغی، میرزا رحیم و دیمج از ان جمله می باشند.
*** گرمابه قجر ( موزه مردم شناسی)
گرمابه قجر از بناهای دوره صفوی است، که در حال حاضر به موزه مردم شناسی تبدیل شده است.
این گرمخانه دارای یک فضای مرکزی محدود و تعدادی فضای جانبی است. تزیینات گرمابه شامل کاشیکاری و طاق های رسمی بندی شده است.
* گرمابه رضوی :
این گرمابه در کنار مسجدالنبی واقع شده و ورودی آن از راهروی سرپوشیده اختصاصی حد فاصل جلوخان مسجدالنبی و بازار وزیر می باشد.
*** خانه های تاریخی
*** خانه بهروزی
ازجمله بناهای شیوه معماری خانه سازی قزوین است ، این خانه در دو طبقه زیر زمین وهمکف شکل گرفته و تزیینات آجری لبه بازشوها و ارسی های آن ، از جمله تزیینات قابل توجه این بنا است.
*** حسینیه امینی‌ها
حسینیه امینی‌ها در واقع یک خانه بزرگ تاریخی است که برای انجام مراسم مذهبی بویژه سوگواری محرم مورد استفاده قرار می‌گیرد و به همین علت به حسینیه معروف شده است. این خانه با چند دست حیاط در دوره قاجار ساخته شده و متعلق به یکی از تجار بزرگ قزوین به نام «حاج محمدرضا امینی» بوده است. زیباترین بخش خانه امینی‌ها سه تالار بزرگ و مجلل آن است که با ارسی‌های 9 دهنه و گره چینی شده از هم جدا می‌شوند.
*** مساجد تاریخی و مدرسه ها :
مسجدها و مکان های متبرکه استان قزوین همانند سایر استانهای کشور در طول تاریخ بین مردم از جایگاه و کارکردهای ویژه ای برخوردار بوده وهستند.
* مسجد جامع کبیر در خیابان سپه شهر قزوین با چهار هزار متر مربع زیر بنا احداث شده که مناره های باشکوه، ایوان رفیع و گچبری های نفیس آن نشانگر معماری دوره اسلامی است.
قدیمی ترین بخش این مسجد یک چهار طاقی باقیمانده از دوره ساسانی است که در نزدیک طاقی موسوم به هارونی قرار دارد و در زمان هارون الرشید خلیفه عباسی در سال 192هجری قمری به آن افزوده شده است.
*** مسجدالنبی (ص) :
ز بزرگترین و وسیع ترین مساجد ایران است که ساختمان اصلی بنا را به دوران صفویه نسبت می دهند که پس از تخریب در زمان قاجاریه به فرمان فتحعلی شاه تجدید بنا شد که این مسجد از نوع مساجد چهار ایوانی است که 14هزار متر مربع مساحت دارد.
*** مدرسه سردار
مسجد و مدرسه سردار توسط حسن خان و حسین خان سردار از امرای فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۳۱ ه.ق ساخته شده.
این بنا به لحاظ هنری از بناهای برجسته دوران قاجاریه است و دارای تزیینات کاشی و گره بندی چوبی است.
***مسجد و مدرسه صالحیه
این مدرسه در خیابان مولوی قرار دارد و بانی آن حاج ملا صالح برغانی از علمای نامی و مجاهدین مبارز قرن سیزدهم ه.ق است.
این بنا دارای سه طبقه است.
مسجد صالحیه در طبقه بالای مدرسه واقع و فاقد محراب است.
*** کلیساها
* ارامنه رفیع
کلیسای رفیع در حیاط مدرسه ای به همین نام، قرار دارد.
این کلیسا در دوره پهلوی اول در این محوطه که از دیرباز مجموعه آموزشی وعبادتی ارمنیان این شهر، بود ساخته شد.
کلیسا دارای بنایی آجری با طرحی مبتنی بر محورهای چلیپایی است و فضای اصلی آن، به شکل مستطیل و دارای چها ر ستون است.
* کانتور (برج ناقوس)
کلیسای کانتور معروف به «برج ناقوس» به دست روس ها ساخته شده است.
این کلیسای کوچک مانند سایر کلیسا ها دارای طرحی چلیپایی است و محراب آن رو به شرق است.
** دژها و قلعه ها:
قلعه الموت: در شمال غربی استان قزوین در روستای ˈگازرخانˈ واقع شده است و به علت آنکه پایگاه اصلی ˈحسن صباحˈ مروج مذهب اسماعیلیه در دوره سلجوقی بوده، شهرت جهانی کسب کرده است.
* قلعه لمبسر مهمترین قلعه اسماعیلیه پس ازˈ قلعه الموتˈ در نزدیکی شهر رازمیان مرکز بخش رودبار الموت غربی واقع شده است.
*** مقبره ها و برج ها :
برج های دوگانه خرقان، مقبره پیرتاکستان، مقبره حمدالله مستوفی، آرامگاه ملا خلیلا، مقبره شهید ثالث، سلطان اویس، کافر گنبد، برج باراجین، میل خرم آباد، یل گنبد، مقبره سنگی حسن آباد، مقبره سنگی شاه کوه، مقبره رییس المجاهدین، مقبره صدر جهان، مقبره میر حسینا و مقبره شفایی از برج ها و مقبره های استان قزوین است.
* بقعه پیر تاکستان در جنوب شهر تاکستان و در مجاورت قبرستان قدیمی شهر و و تپه باستانی خله کوه قرار گرفته است.
این بقعه پیر تاکستان در سال 1330به شماره 348در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
*** آبگرم های قزوین :
* چشمه های آب معدنی ˈارشیاˈ در شهر آبگرم از مهمترین آب گرم معدنی استان قزوین است که قابلیت های درمانی دارد.
این مجموعه دارای استخر آب گرم عمومی، سایت خصوصی و سفره خانه سنتی بوده و هر سال میزبان هزاران نفر از گردشگران کشور است.
* آبگرم یله گنبد: در روستای خرکان بخش کوهین شهرستان قزوین قرار دارد .
غارهای طبیعی:
غارهای سلطان بلاغ، آق بابا، شهرباز، کول، قره قورتان، شاکین، آلابار باغلاری قزل قلعه، چهل دختر، آلتین کش، بروج، ماهین، ملکشاه، اسکول و غار پلنگ از غارهای طبیعی استان قزوین است که مورد توجه باستانشناسان است.
*** موزه شهر
موزه شهر در میدان آزادی (سبزه میدان) و در شرق باغ و عمارت چهلستون قرار دارد. در این موزه که به معرفی تاریخ قزوین اختصاص پیدا کرده، آثاری از دوران پیش از تاریخ، دوران تاریخی و دوران اسلامی به نمایش درآمده است. بسیاری از این آثار از حفاری‌های دشت قزوین به دست آمده‌اند. موزه شهر نیز بجز روزهای سوگواری رسمی، همه روزه از ساعت 9 تا 18 به روی گردشگران گشوده است.