- بالای 300 شرکت، از حدود 400 شرکتی که به نام تولیدی در ایران مشغول هستند، در واقع مشغول واردات از چین و سپس برچسب ­گذاری کردن آن، به نام خود هستند. شاید زیر 50 شرکت واقعی تولیدکننده، در کشور وجود داشته باشد.

- با حدود 100 الی 300 میلیون تومان، یک شغل در این حوزه ایجاد می­ شود، در­حالی­که، در صنایع بزرگ، این رقم، گاهی حدود 1 تا 2 میلیارد تومان است.

پژوهش خبری صدا وسیما: مهندسی پزشکی، پلی مابین علوم مهندسی، فیزیکی و پزشکی، با نگاهی تازه است. این حوزه در جهان بیش از 100 سال (1903.م)، قدمت دارد، اما در کشور ما، رشته جوانی محسوب می­ شود. در اواخرسال­ های دفاع مقدس، (سال1366)، که بحث معلولیت­ ها در کشور جدی بود، در حوزه بیومکانیک، اولین پروژه دست مصنوعی سایبرنتیک، با تقلید از طبیعت، تحت نظر آقای دکتر هاشمی گلپایگانی به عنوان یک پروژه ملی، انجام شد و این آغاز جدی کار مهندسی پزشکی در ایران بود. در سال 1371، اولین دانشکده مهندسی پزشکی در کشور، آغاز به ­کار کرد. در این پژوهش، دکترنبی­ا... ابوالفتحی، عضو هیات علمی دانشکده مهندسی پزشکی دانشگاه امیرکبیر، به سوالات ما در ارتباط با موضوع اهمیت حوزه مهندسی پزشکی، در اقتصاد مقاومتی، پاسخ دادند.

موقعیت اقتصادی حوزه تجهیزات پزشکی در کشور

1/ 2 میلیارد دلار تا 3 میلیارد دلار، یعنی بین 11 تا 15 هزار میلیارد تومان کل ارزش بازار ایران است، که بخشی را تولیدکننده ­های داخلی تامین می­ کنند و بخش بیشتری، از طریق واردات انجام می­ شود. رقم صادرات ایران نسبت به بازار جهانی محدود است. در این حوزه خیلی عدد و رقم واضح و صحیحی وجود ندارد.و رقم صادرات و واردات غیررسمی زیاد است. اما حدود 20 میلیون دلار، صادرات وجود دارد. ظرفیت این حوزه می­ تواند تا 700 میلیون دلار برسد.

هزینه کالاهای پزشکی در یک سال به تفکیک گروه های مختلف

موقعیت ایران درجهان، منطقه و بازارهای هدف

بازارهای منطقه هدف بسیار خوبی برای صادرات ، در این حوزه است و دلیلش هم این است که محصولات در این حوزه ، نیاز به دانش فنی بالایی دارد و کشور ما دانش فنی لازم را در اختیار دارد. میزان پژوهش و مقالات استخراج شده، شرایط کیفی و سطح دانشکده ­ها و دانشگاه ­ها در منطقه، امکان رقابت تکنولوژی را برای ما فراهم می­ کند. مساله اصلی ما زیرساخت ها، بازارسازی­ ها، حمایت­ ها و .. است.

قبل از انقلاب اسلامی بحث مهندسی پزشکی در ایران، تقریباً وجود نداشت و در حد چند استاد در دانشگاه و گهگاهی پژوهشی کوچک بود، اما هم اکنون رتبه 16 در دنیا را داریم. وقتی در طبق بندی- رنکینگ- جهانی کشوری رتبه زیر20 را دارد، شاخص مهمی است و نشان دهنده سطح تولید کمی و کیفی کشور است.

- ایران در بحث تولید علم و مقاله علمی وضع بسیار خوبی در جهان دارد و مشکل هنگامی است که قرار است علم به فن آوری تبدیل شود که نتوانستیم از ظرفیت­ های خود استفاده کنیم.

- 80 درصد بازارهای هدف تجهیزات پزشکی، دولتی است (مثل بیمارستان ها یا مراکز آموزشی) و دولت می­ تواند نقش بسیار موثری در مدیریت و حمایت از تولید ایران و شرکت­ های دانش­ بنیان داشته باشد. در نهایت برای ماندن رقابت بازار باید کیفیت و قیمت مناسب تولید را داشت.

ظرفیت اشتغالزایی و ارزش افزوده بالا در حوزه مهندسی پزشکی

- وقتی اندازه بازار مهندسی پزشکی را مثلا با صنعت عظیم خودرو مقایسه می ­کنیم، که بزرگی آن حدود 10 میلیارد دلار است،‌این باز یک چهارم بازار خودرو است. سالانه 12 هزار تا 17 هزار میلیارد تومان نیاز به تجهیزات پزشکی در کشور وجود دارد که بخش مهم آن واردات است.

- حدود 400 شرکت تولیدی در حوزه تجهیزات پزشکی فعالیت می­ کنند و 2000 شرکت بازرگانی تجهیزات پزشکی داریم یعنی حدود 5 برابر شرکت­ های تولیدی، شرکت بازرگانی وجود دارد و دلیل آن هم سود بالایی است که در فرآیند بازرگانی این حوزه وجود دارد.

- حدود 114 شرکت دانش بنیان در این حوزه وجود دارد. این حرکت آغاز شده است و در حوزه کسب و کار می­ تواند بسیار حائز اهمیت باشد، چون این شرکت­ ها به دلیل نیاز به سطح بالای دانش فنی، فرصت ایجاد شغل برای فارغ­ التحصیلان دانشگاهی، که سهم بالایی از بیکاران کشور را، تشکیل می ­دهند، به وجود می­ آورد. 

برخی نقاط قوت و فرصت­ ها

- امکان شکل ­گیری کسب و کارهای کوچک در این حوزه زیاد است و نیاز به سرمایه­ گذاری­ های عظیم ندارد.

- تنوع محصول در حوزه مهندسی پزشکی بسیار زیاد است. سالانه 6000 قلم، جنس مرتبط با این حوزه داریم.

- با حدود 100 الی 300 میلیون تومان، یک شغل در این حوزه ایجاد می­ شود، در­حالی­که، در صنایع بزرگ، این رقم، گاهی حدود 1 تا 2 میلیارد تومان است.

- میزان رشد تقاضا در این بازارها بسیار بالاست و گاهی به 30 تا 40 درصد می­ رسد.

- این حوزه در بازار خدمات بسیار بزرگ است و با سیستم­ های الکترونیکی و موبایل در ارتباط است. مثل توسعه اپلیکیشن ها و ... . و در حال گرفتن سهم بازار خوبی است.

- متوسط عمر تجهیزات در حوزه مهندسی پزشکی تقریبا 3 سال شده است و مدام دانش فنی جدید عرضه می­ شود و نیاز به افراد تحصیل­کرده و پژوهشگر دارد و دائم می­تواند برای فارغ التحصیلان بیکار، شغل ایجاد کند.

- با بومی ­سازی فرایندها می­ توان، ارزان­تر اقتصادی­ تر و امن ­تر تولید کرد.

- حوزه بازار مهندسی پزشکی هنوز بکر است و جای کار بسیار دارد.

برخی دیگر از پتانسیل ­های این حوزه عبارتند از:

ضرورت جذب سرمایه گذاری خارجی

در این حوزه، سرمایه­ گذاران، بسیار سخت وارد می­ شوند. برخی شرکت­ ها مثل کره­ای­ ها که کیفیت محصولاتشان به اندازه اروپا نیست، بازار ایران را می­ خواهند و خواهان سرمایه ­گذاری مشترک با طرف­ های ایرانی هستند. یکی از دلایل مهمی که دانش ما به تولید انبوه نرسیده نبودن سرمایه ­گذار است.

اهمیت انتقال تکنولوژی به کشور

مکانیزم تعریف شده­ای برای مساله انتقال وجود ندارد. امسال زیمنس جشن فروش صد و پنجاهمین دستگاه ام­.آر.­آی، به ایران را گرفت. اما چین همین تعداد خرید را یکجا انجام داده و و قراردادی بسته که طبق آن توانسته 30 ­درصد تکنولوژی تولید را به داخل کشورش انتقال دهد . خرید کلان، قدرت چانه­ زنی دارد. در کشور ما، هر بیمارستان جدا سفارش می­ دهد و این بازار حدود 17000 میلیارد تومان، خرد می­ شود و در اختیار شرکت­ های بزرگ خارجی، قرار می­ گیرد. انتقال تکنولوژی مسیر دستیابی به تکنولوژی را ساده ­تر می کند. هیچ شرکتی تکنولوژی را در اختیار رقیب آینده قرار نمی­ دهد مگر اینکه مجبور شود.

نداشتن مدیریت منسجم، از مشکلات حوزه تجهیزات پزشکی

بالای 300 شرکت، از حدود 400 شرکتی که به نام تولیدی در ایران مشغول هستند، در واقع مشغول واردات از چین و سپس برچسب ­گذاری کردن آن، به نام خود هستند. شاید زیر 50 شرکت واقعی تولیدکننده، در کشور وجود داشته باشد. ما نیاز داریم که برای فارغ التحصیلان، اشتغال ایجاد کنیم، تا این مغزها در کشور بمانند.

یک دلیلی که ما نتوانستیم از پتانسیل این حوزه استفاده لازم را ببریم، نبودن متولی واحد و مشخص، برای آن است. بین وزارت بهداشت ، علوم، صنایع و سازمان گسترش دست به دست می­ شود:

-فرآیند دادن مجوزها ازسوی وزارت بهداشت، به سختی و بسیار پیچیده انجام می­ شود.

- وزارت علوم، مدعی است که منابع مالی لازم برای کمک به این حوزه را ندارد.

- وزارت صنایع و سازمان گسترش، استراتژی مشخصی در تجهیز پزشکی ندارد.

معرفی برخی مصداق ها

- کیتوتک یک شرکت دانش بنیان است و مدیرعامل‌ آن، خانم دکترکردستانی است. این واحد تولیدی شرکت در سال 1384 تاسیس شد؛ و اولین شرکت در خاورمیانه است که محصولات پیشرفته ترمیم زخم ، بندآورنده های خونریزی و محلول­ های ضدعفونی­ کننده با تکنولوژی نانو نقره را تولید می ­نماید.کارکنان آن به حدود 100 نفر می ­رسند. به کشور ایتالیا وکشورهای اطراف، صادرات دارد. به مالزی دانش فنی فروخته است.

- یک فارغ التحصل خانم در ایران (صفا طاهرخانی` فارغ ­التحصیل دکتری گروه بیومتریال دانشکده مهندسی پزشکی دانشگاه صنعتی امیرکبیر) پس از چند سال پژوهش، کیت تست بویایی را ساخته است. (برای استفاده در پزشکی قانونی و تشخیص افرادی که واقعا در تصادفات، بویایی خود را از دست دادند و مشمول پرداخت دیه هستند) و هم اکنون با درآمد بالا مشغول کار و تولید است.

سخن آخر

متاسفانه حرکت ما به سمت بومی­ سازی این حوزه، بسیار کند بوده است و محصولات بی­ کیفیت خارجی بازار ایران را در دست گرفته است. تحقیق و توسعه در جریان تولید محصولات و توسعه فناوری‌های به­روز، هزینه­ بر است و نیاز به حمایت دارد. نیروی متخصص کافی داریم اما، تامین مالی و جذب فناوری‌های روز دنیا، ضروری است. کمک به فرهیختگان این حوزه و جذب سرمایه­ گذاری­ های داخلی و خارجی در راستای سیاست­ های اقتصاد مقاومتی و ساخت داخلی تجهیزاتی که دانش آن را داریم، کاهش واردات و خوداتکایی را در پی دارد.

پژوهش خبری صدا وسیما// تینا صالحی